بازدهی آب کشاورزی در قم و یزد بالاتر از میانگین کشوری

زهره افشار
خبرنگار
آب مایه حیات است اما هر قطره آن برای کشاورزان بویژه در استان‌های کویری که در چند سال گذشته با تنش آبی بیشتری مواجه بوده اند حکم طلا دارد. شاید به همین خاطر است که کشاورزان استان‌های کویری بویژه قم ویزد قدر آب را بیشتر می‌دانند و در چند سال گذشته برای مصرف بهینه آب کشاورزی همکاری بیشتری داشته‌اند و حالا در استان کویری مانند قم میزان بهره‌وری آب کشاورزی بالاتر از سطح میانگین کشوری قرار گرفته است. در حال حاضر در برخی از نقاط استان قم کشاورزانی به کشت و کار مشغولند که می‌توانند با آبی که برای تولید گندم لازم است، اقدام به کشت محصولی چون هندوانه کنند.
رکورد شکنی قمی‌ها در صرفه‌جویی آب
 محمدحسین احمد‌پور، مجری الگوی کشت سازمان جهاد کشاورزی قم به «ایران» می‌گوید: قم استان کم آبی است و از سال 74 که دو سد غدیر ساوه و 15 خرداد و آن هم در خارج استان روی دو رودخانه جاری در قم یعنی «قمرود» و «قره چای» زده شد این دو رودخانه تقریباً آبی ندارند و خشک شده‌اند. از آن زمان تاکنون وضعیت آبی قم در بخش کشاورزی روز به روز بدتر شده لذا کشاورزان مجبور شدند از این تهدید فرصتی بسازند و به سمت بهینه مصرف کردن آب کشاورزی گام بردارند و آمارها هم نشان می‌دهد کشاورزان قمی در این راه موفق بوده‌اند.
 وی با اشاره به اینکه در استان قم تا قبل از سال 74 تنها 50 هکتار از اراضی به سیستم‌های آبیاری نوین مجهز بوده‌اند، می‌افزاید: این میزان در حال حاضر به 20 هزار هکتار رسیده که این افزایش قابل توجه نشان می‌دهد کشاورزان تا چه حد به این موضوع اهمیت می‌دهند و پای کار بوده‌اند. زیرا هر قدر هم مسئولان توصیه کنند، امکانات را فراهم کنند و تسهیلات بدهند تا وقتی کشاورز نخواهد کاری از پیش نمی‌رود. به گفته وی کشاورزان قمی در 4 سال گذشته با کمک روش آبیاری تحت فشار 65 میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی کرده‌اند. وی تأکید کرد: این اقدام در کنار توسعه کشت گلخانه ای، لوله‌گذاری، تسطیح و تجهیزو نوسازی اراضی، کشت نشایی و توسعه کشت گلخانه‌ای سبب شده تا راندمان آب کشاورزی از 12 درصد در اوایل دهه هفتاد به 46 درصد در حال حاضر برسد که از میانگین کشوری بالاتر است. شکی نیست که این موفقیت تنها به واسطه آگاهی و تمایل کشاورزان برای مصرف بهینه آب حاصل شده است. وی تصریح می‌کند: در قم به‌دلیل پایین بودن کیفیت آب در برخی از مناطق سیستم آبیاری تحت فشار جواب نمی‌دهد و کشاورزان مجبور به لوله‌گذاری در اراضی می‌شوند که در این راستا تاکنون 14 هزار هکتار لوله‌گذاری انجام شده است. تسطیح و تجهیز و نوسازی اراضی راهکار دیگری برای افزایش راندمان آب کشاورزی است، احمدپور گفت: با اجرای این طرح در یکهزارو 800 هکتار از اراضی استان سالانه 47 میلیون متر مکعب صرفه‌جویی در مصرف آب صورت گرفته است. از سوی دیگر استان قم در بحث اجرای الگوی کشت به‌عنوان نمونه آزمایشی انتخاب شده بود که مجری این طرح در استان قم تأکید می‌کند: این کار در دو دشت ساوه و شریف آباد قم به‌صورت آزمایشی آغاز شد که در قالب این طرح به مرور از سطح زیر کشت گیاهان پر آب مانند یونجه کاسته و به سطح زیر کشت گیاه علوفه‌ای «سورگوم» اضافه شد. همچنین جلوی توسعه باغ‌های پسته گرفته شد و ما با توجه به اینکه استان دامپرور هستیم، ترجیح می‌دهیم بیشتر روی کشت گیاهان علوفه‌ای تمرکز کنیم. احمد‌پور خاطرنشان می‌کند: برآوردها حاکی است کشاورزان قمی در 4 سال گذشته و با رعایت الگوی کشت توانسته‌اند در مجموع 66 میلیون متر مکعب در مصرف آب صرفه‌جویی کنند. مجری طرح الگوی کشت سازمان جهاد کشاورزی قم درخصوص توسعه کشت گلخانه در این استان توضیح می‌دهد: قم در سال 96 تنها 20 هکتار گلخانه داشت که در حال حاضر این میزان به 100 هکتار رسیده و جالب است بدانید سالانه بواسطه این میزان کشت گلخانه‌ای 2.2 میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود که رقم قابل توجهی است. احمدپور در جریان این گفت‌و‌گو به کشاورزانی اشاره می‌کند که با روی آوردن به کشت نشایی در استان قم توانسته‌اند با میزان آبی که برای کشت گندم لازم است، هندوانه بکارند. وی می‌گوید: این شیوه کشت در 100 هکتار از اراضی قم اجرا شده که بیشتر سطح زیر کشت نشایی به هندوانه، ذرت علوفه‌ای و صیفی جات اختصاص دارد. به گفته وی در بخش کشاورزی قم با استفاده از کشت نشایی، سالانه یک میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود.
افزایش بازدهی آب کشاورزی
در همین حال رضا سرافرازی، مدیر کل دفتر آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به «ایران» می‌گوید: بهره‌وری آب برای ما به‌دلیل خشکسالی و بحث تحریم‌ها و لزوم حفظ امنیت غذایی بسیار حائز اهمیت است. وی می‌افزاید : خوشبختانه کشاورزان ما در استان‌های مرکزی که با کمبود بیشتر منابع آبی مواجه هستند بیشتر قدر آب را می‌دانند و برای مصرف بهینه آب همکاری می‌کنند. به گفته وی میانگین راندمان آب کشاورزی کشور از 35 درصد سال 94 به 45 درصد در حال حاضر رسیده است. وی با اشاره به اینکه اجرای طرح‌های آب و خاک در سال‌جاری و نسبت به سال گذشته 10 تا 15 درصد افزایش داشته است افزود: تاکنون در 2.2 میلیون هکتار از اراضی کشور، سیستم آبیاری نوین اجرا شده است. وی طرح تجهیز 46 هزار هکتاری سیستان و بلوچستان و 550 هزار هکتاری خوزستان به سیستم‌های آبیاری نوین را از جمله طرح‌های شاخص این بخش خواند و تأکید کرد: اجرای این طرح در سیستان و بلوچستان به پایان رسیده واجرای آن در طرح 550 هزار هکتاری خوزستان نیز تا پایان کار دولت تکمیل و به بهره‌برداری می‌رسد.
توسعه کشت گلخانه‌ای در یزد
در همین حال عباس بشارتی، سرپرست مدیریت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد هم به «ایران» می‌گوید: بالغ بر 30 هزار هکتار ازاراضی استان به انواع روش‌های آبیاری نوین از جمله تحت فشار، قطره‌ای و تیب تجهیز شده‌اند. انتظار می‌رود در سال‌جاری نیز 4 هزار هکتار دیگر به این میزان اضافه شود. وی تأکید می‌کند: در دهه گذشته فرهنگ کشاورزی استان در مقابل اجرای طرح‌های آبیاری نوین مقاومت می‌کرد اما درحال حاضر و پس از 16 سال خشکسالی استان یزد، کشاورزان بسیاری از این طرح استقبال می‌کنند و همین عاملی شده تا راندمان آبیاری در استان یزد از میانگین کشوری بالاتر باشد. به گفته وی در حالی که میانگین راندمان آبیاری کشاورزی در کشور 45 درصد است این میزان در استان یزد به 48.7 درصد رسیده است. بشارتی خاطرنشان می‌کند: 70 هزار هکتار از اراضی کشاورزی یزد قابلیت اجرای این روش های نوین آبیاری دارد که انتظار می‌رود طی 4 سال آینده همه این اراضی از روش‌های نوین آبیاری بهره ببرند. وی همچنین با اشاره به اینکه در یزد بیش از 195 هکتار کشت گلخانه‌ای وجود دارد تصریح می‌کند: اتفاق خوبی که در گلخانه‌های یزد افتاده و راندمان آبیاری را بیش از پیش بالا برده استفاده همزمان از روش آبیاری تیب (قطره‌ای تیوبی) و کشت توأمان است. در این راستا ضمن مصرف بهینه‌تر آب نسبت به روش‌های قبلی، کشاورزان با استفاده از کشت توأمان به‌صورت همزمان دو نوع محصول می‌کارند. بشارتی توضیح می‌دهد: در کشت توأمان فرضاً یک گلخانه ابتدا خیار می‌کارد و 40 روز مانده به پایان برداشت کامل این محصول در کنار بوته خیار اقدام به کشت نهال گوجه فرنگی می‌کند در واقع زمان تولید محصول را کوتاه می‌کند. وی در پایان با اشاره به اینکه 25 درصد آب پایدار کشاورزی یزد از قنوات تأمین می‌شود می‌افزاید: احیای قنوات از اهمیت ویژه‌ای برای ما برخوردار است ولی متأسفانه در سال گذشته با وجود بارندگی‌های خوبی که اتفاق افتاد و بسیاری از قنوات را احیا کرد اما همین بارش های فراوان در عین حال موجب ریزش برخی قنوات هم شد که به‌صورت ویژه در دست نوسازی است.