شفافیت در تصمیم‌گیری

ناصر ایمانی
فعال سیاسی اصولگرا
این روزها بسیاری معتقدند که شیوه مدیریت و تصمیم‌گیری برای مقابله با همه‌گیری بیماری کووید 19 و کنترل روند شیوع ویروس کرونا به‌عنوان نحوه مواجهه با یک بحران تجربه موفقی بوده است که می‌توان آن را در تصمیم گیری‌های دیگر و مواجهه با مسائل موجود در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به‌کار گرفت. برای چرایی این اعتقاد شاید ابتدا لازم باشد که به چگونگی تشکیل این ستاد بپردازیم.
وقتی همه‌گیری کرونا در ایران شروع شد، ابتدا مسئولیت و مدیریت امر صرفاً بر عهده وزارت بهداشت قرار گرفت. اما به محض گذشت مدت کوتاهی همگان به این نتیجه رسیدند که مسئولیت مقابله با چنین بحرانی را صرفاً نمی‌توان بر دوش یک نهاد قرار داد. زیرا اولاً دستگاه‌های دولتی متعددی با ابعاد مختلف این بحران و تبعات آن مرتبط بودند اما بر اساس قوانین و ضوابط سازمانی خود نمی‌توانستند از وزارت بهداشت فرمانبرداری کنند. در ثانی نهادهای دیگری که الزاماً نهادهای دولتی محسوب نمی‌شدند مانند نهاد‌های مذهبی نیز در این امر دخیل بودند و می‌توانستند در تصمیم گیری‌ها مؤثر باشند. به این دلایل بسرعت این نتیجه گرفته شد که باید در سطحی بالاتر، یک ستاد تشکیل شود. در نتیجه ستاد ملی مقابله با کرونا به ریاست شخص رئیس جمهوری و عضویت تمامی نهادهای مرتبط از قوه مجریه و غیر قوه مجریه یعنی از قوه قضائیه و نیروی انتظامی، نیروهای مسلح، نهادهای مذهبی و صدا و سیما شکل گرفت و متولی انجام یک کار ملی شد.
به باورم تجربه این ستاد و ویژگی‌های حاکم بر آن در مسائل متعدد دیگری قابل پیاده‌سازی است. اگر چه توقع نمی‌رود که در همه مدل‌های الگوبرداری شده الزاماً رئیس جمهوری حضور داشته باشد. اما اینکه در تصمیم گیری‌های مهم اقتصادی یا اجتماعی که فوریت دارند و نمی‌توان کار را معطل روند معمول تصمیم‌گیری و بوروکراسی مرسوم حاکم کرد مجموعه‌ای از تمام نهادها و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی و خصوصی مرتبط تشکیل دهیم می‌تواند اقدامی راهگشا باشد.
در چنین مجموعه‌ای حتی می‌توان از حضور نهادهای غیر مرتبطی مانند قوه قضائیه و نهادهای امنیتی و انتظامی استقبال کرد. زیرا اگر این نهادها از ابتدا در جریان کار قرار گیرند و خود بخشی از روند تصمیم‌گیری باشند می‌توانند در ادامه با ایراداتی که ممکن است به وجود بیاید برخورد همراهانه‌تر و مؤثرتری داشته باشند.
البته شاید گفته شود که ما در کشور مجموعه‌های مشابهی مانند شورای عالی اقتصاد یا شورای عالی انقلاب فرهنگی و... را تجربه کرده‌ایم. اما اغلب این شوراها از مدیران دولتی ذیربط یا چهره‌های منتصبی که در هیچ نهاد دولتی و غیر دولتی مسئولیت ندارند تشکیل شده‌اند. اما نهادهای دیگری که ممکن است به نحوی در موضوع ذینفع باشند یا دیدگاهی داشته باشند حضور ندارند. به همین دلیل معتقدم مدل ستاد ملی کرونا می‌تواند تا حدود قابل توجهی در عرصه‌های دیگر کشور کمک‌کننده باشد.
ویژگی دیگری که ستاد ملی مقابله با کرونا را به مدلی نوین و متفاوت تبدیل کرد پخش بخش‌هایی از این جلسات به‌صورت مستقیم از صدا و سیما بود. اقدامی که سبب شد مردم هم در جریان نحوه تصمیم‌سازی‌های این ستاد قرار بگیرند.
مبنای چنین تصمیمی این بود که تصمیم گیرندگان معتقد بودند مجری اصلی تصمیمات‌شان در نهایت مردم هستند و نه هیچ کس دیگری. اعتقادی که با وجود تأثیر و تاثر همه، دیگر تصمیم‌ها در زندگی مردم و نقش مردم در اجرایشان گویا چندان جدی گرفته نمی‌شود.
علاوه بر آنکه گویا شفافیت در تصمیم گیری‌ها در بسیاری از سطوح و نهادها به نوعی هنجارشکنی محسوب می‌شود.
حال باید پرسید چه اشکالی دارد که جز در موارد بسیار محرمانه مردم در جریان محتوای جلسات نهادهایی همچون: جلسات مسئولان عالی قوه قضائیه، مجمع تشخیص مصلحت نظام، هیأت وزیران یا شورای نگهبان قرارگیرند؟
بسیاری از این جلسات قابلیت آن را دارند که به‌طور مستقیم از رسانه ملی منتشر شوند یا به طور مستقیم و از طریق حضور اصحاب رسانه در اختیار مردم قرار گیرند. چنین رویکردی زمینه عدم همکاری، مقاومت مدنی و بالاتر از آن احتمال اعتراض آنها به تصمیم‌گیری‌ها را کاهش می‌دهد. همچنین زمینه توطئه‌های رسانه‌ای دشمنان را منتفی می‌سازد. مردم متوجه می‌شوند که درباره یک موضوع بحث‌های موافق و مخالف جدی صورت گرفته و اینگونه نیست که یک نفر بنشیند و تصمیمی را دیکته کند.
نتیجه تالی این شفافیت همچنین می‌تواند منطقی‌تر شدن تصمیم گیری‌ها باشد. زیرا من نوعی اگر احساس کنم در یک اتاق در بسته با چند نفر صحبت می‌کنم و این سخنان به هیچ وجه در بیرون انعکاس پیدا نمی‌کند یک گونه موضع‌گیری می‌کنم و اگر بدانم چند لحظه بعد در اختیار عامه مردم قرار می‌گیرد گونه دیگری موضع‌گیری می‌کنم.
چنین ویژگی‌هایی که در مدل مدیریتی طرح‌ریزی شده برای مقابله با کرونا یافت می‌شود این نتیجه را به ذهن متبادر می‌کند که می‌توان از این مدل برای راه حل‌یابی برای بسیاری از مسائل دیگر و نیز کاستن از هزینه بسیاری از تصمیم گیری‌ها بهره گرفت.