گزارش «ایران» از تحکیم روابط تهران با دوستان و همسایگان
توافق های بلندمدت از چین و عراق تا افغانستان و روسیه
گروه سیاسی/ رسیدن تهران و پکن به آستانه یک توافق راهبردی و تلاش برای امضای توافقی مشابه از سوی مقامهای ایران و روسیه، سرفصل تحولات مهمی است که اخبار آن درست در هنگامه فشار حداکثری امریکا علیه ایران روی خروجی رسانههای منطقهای و بینالمللی قرار گرفته است. تحولاتی که ضربان مهم آن را دولت حسن روحانی از همان آغاز به کار با تأکیدهای مکررش بر ضرورت روابط دوستانه با همه همسایگان و تأکید بر اهمیت روابط نزدیک با کشورهای منطقه خاورمیانه به صدا در آورده بود.
حالا در شرایطی که سیاست تحریم امریکا روند اجرای توافق هستهای را به موضوع چالش جدید ایران و شرکای اروپاییاش تبدیل کرده است، تهران فرصت را مناسب دیده با اتکا به ظرفیت همسایگان دور و نزدیکش در آسیا و خاورمیانه، وضعیت را به سود خویش تغییر دهد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که به تازگی از سفر مهم روسیه بازگشته است، روز گذشته در حاشیه جلسه دولت از قرار گرفتن ایران و چین در آستانه امضای سند راهبردی 25 ساله میان دو کشور خبر داد و گفت دو طرف آماده نهایی کردن آن هستند. سندی که به گفته ظریف در صورت نیاز به تصویب مجلس خواهد رسید و افکار عمومی از جزئیات آن آگاه خواهند شد. وزیر خارجه علاوه بر این خبر، به سفر مهم روز سهشنبه خود به روسیه اشاره کرد و ضمن اشاره به گفتوگوی یکساعته با رئیسجمهوری روسیه از طریق صحبت تلفنی امن و رساندن پیام ویژه رئیسجمهوری ایران درباره وضعیت برجام، هدف از این گفتوگو را رایزنی پیرامون توافقی دانست که پیشتر و در زمان دولت اصلاحات به مدت 20 سال بین دو کشور ایران و روسیه امضا شده بود و دو کشور تصمیم گرفته بودند که در صورت رضایت از اجرای قرارداد هر ۵ سال یکبار این توافق را تمدید کنند. به گفته وزیر خارجه ایران، در شرایطی که صرف اتوماتیکوار تمدید کردن این قرارداد با واقعیتهای کنونی نظام بینالمللی و نوع روابط دو کشور سازگاری ندارد و این قرارداد دو بار تاکنون تمدید شده و اسفندماه مدت تمدید دوباره آن به اتمام میرسد، تصمیم گرفته شده تا یک قرارداد راهبردی جامع و درازمدت بین دو کشور تدوین و قرارداد مورد اشاره به روز و برای تصویب به مجلس دو کشور ارائه شود. این عزم و اراده برای تقویت همکاریهای دوجانبه البته به دو قدرت بزرگ یعنی چین و روسیه محدود نیست و در روزهای اخیر گامهای عملی برای توسعه همکاریها با کشورهای همسایه شرق و غرب هم برداشته شده است. هفته گذشته سیدعباس عراقچی معاون وزیر خارجه به افغانستان سفر کرد و گفتوگوها درباره سند همکاری جامع دو کشور را به پیش برد.
او در کابل گفته بود: «برای تهیه این سند پنج کمیته تشکیل شده است که شامل کمیتههای اقتصادی، فرهنگی، دفاعی و امنیتی اتباع و آب است. کار در سه کمیته فرهنگی، آب و اتباع پایان یافته است و در دو کمیته دیگر رایزنیها و گفتوگوها ادامه دارد.» روز سهشنبه هم با سفر نخستوزیر عراق به ایران زمینههای تقویت و توسعه همکاریها در رایزنیهای مختلف با مقامات ایرانی مطرح شد و آنگونه که رئیس جمهوری تأکید کرد دو کشور رسیدن به تجارت 20 میلیارد دلاری را هدفگذاری کردهاند.حرکت به سمت تنظیم و امضای دو سند راهبردی با چین و روسیه در بحبوحه تحولات جاری نشان از آن دارد که روابط ایران و کشورهای آسیایی در دولت روحانی جنبهای راهبردی به خود گرفته است.
تغییری که گرچه بیتأثیر از توسعه معنادار رابطه تهران با پکن و مسکو در فضای پسابرجام نیست اما بیش از آن در این واقعیت ریشه دارد که دولت یازدهم و دوازدهم نگاه همه جانبه به مراودات دیپلماتیک را در دستور کار قرار داده و این بر خلاف ادعای مخالفانی است که دولت را متهم به داشتن نگاه به غرب و بیتوجهی به حوزه شرق و همسایگان میکنند.
وجود این اراده و تلاش از سوی دولت روحانی برای بدست گرفتن مدیریت مراودات ایران در منطقه آسیا و توسعه دادن آن در حالی بود که در ابتدا مجموعهای از عوامل دست به دست یکدیگر داد تا آنچه دولت از آغاز بر آن تأکید داشت در مسیر اجرا با فراز و فرودهای متعددی مواجه گردد و در برخی حوزهها به نتایجی کاملاً متفاوت از آنچه پیشبینی میشد، بینجامد و بهانه به دست برخی منتقدان دولت دهد که بگویند تمرکز سیاست خارجی ایران بر مذاکرات هستهای و رابطه با غرب سبب غفلت از رابطه با سایر حوزهها از جمله توسعه مناسبات با کشورهای آسیایی و منطقه خاورمیانه شده است. گزارهای که بعدها با وجود در اولویت قرار گرفتن مذاکرات هستهای، چندان منطبق بر واقعیتهای روی داده در روابط ایران با کشورهای تأثیرگذار منطقه آسیا و خاورمیانه نبود. چه دیپلماسی ایران در دوره اخیر از نگاه مبتنی بر اتکای صرف به شرق یا غرب به سمت تأمین اهداف دوجانبه و منطقهای از طریق افزایش همکاریها و مبادلات اقتصادی و در دستورکار قراردادن سیاست تنش زدایی و اعتمادسازی متقابل سوق پیدا کرد.
اوجگیری رابطه با دو قطب بزرگ شرق
اکنون کشورهای غربی در حالی به تماشای اوج گرفتن رابطه ایران با دو قطب بزرگ آسیا نشستهاند که روسیه و چین تا پیش از آن در مهمترین موضع گیریها علیه ایران بویژه در زمینه مسأله هستهای، سیاست همسویی با کشورهای منظومه غرب از خود نشان داده بودند. با این حال ایران فارغ از همه اختلاف نظرها و به واسطه اثبات پایبندی خود به تعهدات قانونیاش در چارچوب برجام، توانست به ترمیم رابطه خود با کشورهای حوزه شرق بپردازد. دیپلماسی اصولیای که بازتابش را در تغییر نسبی رویکرد مسکو و پکن درباره مهمترین موضوع اختلاف یعنی موضوع هستهای و همچنین مباحث منطقهای همچون سوریه نشان داد و این دو کشور را بر آن داشت تا در رویگردانی آشکار از همراهی با سیاستهای غرب، در خصوص برجام کنار ایران بایستند.
همکاری ایران با دو کشور بزرگ آسیایی و اروپایی از نوع آنچه این روزها در حال رخ دادن است، بدون شک همکاری غیرقابل تکراری با سایر کشورهای منطقه آسیا و خاورمیانه نخواهد بود. اگرچه بیشتر روندهای جاری از تأثیرگذاری نسبی فشار سیاست تحریمی امریکا بر ایران و تخریب روند اجرای برجام حکایت میکند، اما آنچه ناظران بینالمللی اکنون شاهد هستند و بر آن اتفاق نظر دارند این است که انزوای عقلانیت و تفوق افراط در دولت ترامپ، فضای مناسبی را برای ایران فراهم کرده است. این فضای مناسب که دولت روحانی تاکنون به خوبی از آن بهره برده در تحریک نظامی یا تصمیمگیران هیجان زده دولت امریکا و کمک به ائتلافی ناخواسته به نفع ترامپ نبوده است بلکه ایران در شرایط کنونی توانسته با پایبندی به موازین بینالمللی و حفظ دیپلماسی مستمر با اروپا و تقویت اتحادهای خود با بلوک شرق جزئی از موج اعتراضی علیه رویکرد یکجانبه ترامپ باشد. این راهی است که دولت ایران برگزیده است اما بیتردید تا رسیدن به نقطه مطلوب فارغ از فراز و نشیب و بیتأثیر از منفعتهای احتمالی حاکم بر روابط کشور با دیگر بازیگران بینالمللی نخواهد ماند.
حالا در شرایطی که سیاست تحریم امریکا روند اجرای توافق هستهای را به موضوع چالش جدید ایران و شرکای اروپاییاش تبدیل کرده است، تهران فرصت را مناسب دیده با اتکا به ظرفیت همسایگان دور و نزدیکش در آسیا و خاورمیانه، وضعیت را به سود خویش تغییر دهد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که به تازگی از سفر مهم روسیه بازگشته است، روز گذشته در حاشیه جلسه دولت از قرار گرفتن ایران و چین در آستانه امضای سند راهبردی 25 ساله میان دو کشور خبر داد و گفت دو طرف آماده نهایی کردن آن هستند. سندی که به گفته ظریف در صورت نیاز به تصویب مجلس خواهد رسید و افکار عمومی از جزئیات آن آگاه خواهند شد. وزیر خارجه علاوه بر این خبر، به سفر مهم روز سهشنبه خود به روسیه اشاره کرد و ضمن اشاره به گفتوگوی یکساعته با رئیسجمهوری روسیه از طریق صحبت تلفنی امن و رساندن پیام ویژه رئیسجمهوری ایران درباره وضعیت برجام، هدف از این گفتوگو را رایزنی پیرامون توافقی دانست که پیشتر و در زمان دولت اصلاحات به مدت 20 سال بین دو کشور ایران و روسیه امضا شده بود و دو کشور تصمیم گرفته بودند که در صورت رضایت از اجرای قرارداد هر ۵ سال یکبار این توافق را تمدید کنند. به گفته وزیر خارجه ایران، در شرایطی که صرف اتوماتیکوار تمدید کردن این قرارداد با واقعیتهای کنونی نظام بینالمللی و نوع روابط دو کشور سازگاری ندارد و این قرارداد دو بار تاکنون تمدید شده و اسفندماه مدت تمدید دوباره آن به اتمام میرسد، تصمیم گرفته شده تا یک قرارداد راهبردی جامع و درازمدت بین دو کشور تدوین و قرارداد مورد اشاره به روز و برای تصویب به مجلس دو کشور ارائه شود. این عزم و اراده برای تقویت همکاریهای دوجانبه البته به دو قدرت بزرگ یعنی چین و روسیه محدود نیست و در روزهای اخیر گامهای عملی برای توسعه همکاریها با کشورهای همسایه شرق و غرب هم برداشته شده است. هفته گذشته سیدعباس عراقچی معاون وزیر خارجه به افغانستان سفر کرد و گفتوگوها درباره سند همکاری جامع دو کشور را به پیش برد.
او در کابل گفته بود: «برای تهیه این سند پنج کمیته تشکیل شده است که شامل کمیتههای اقتصادی، فرهنگی، دفاعی و امنیتی اتباع و آب است. کار در سه کمیته فرهنگی، آب و اتباع پایان یافته است و در دو کمیته دیگر رایزنیها و گفتوگوها ادامه دارد.» روز سهشنبه هم با سفر نخستوزیر عراق به ایران زمینههای تقویت و توسعه همکاریها در رایزنیهای مختلف با مقامات ایرانی مطرح شد و آنگونه که رئیس جمهوری تأکید کرد دو کشور رسیدن به تجارت 20 میلیارد دلاری را هدفگذاری کردهاند.حرکت به سمت تنظیم و امضای دو سند راهبردی با چین و روسیه در بحبوحه تحولات جاری نشان از آن دارد که روابط ایران و کشورهای آسیایی در دولت روحانی جنبهای راهبردی به خود گرفته است.
تغییری که گرچه بیتأثیر از توسعه معنادار رابطه تهران با پکن و مسکو در فضای پسابرجام نیست اما بیش از آن در این واقعیت ریشه دارد که دولت یازدهم و دوازدهم نگاه همه جانبه به مراودات دیپلماتیک را در دستور کار قرار داده و این بر خلاف ادعای مخالفانی است که دولت را متهم به داشتن نگاه به غرب و بیتوجهی به حوزه شرق و همسایگان میکنند.
وجود این اراده و تلاش از سوی دولت روحانی برای بدست گرفتن مدیریت مراودات ایران در منطقه آسیا و توسعه دادن آن در حالی بود که در ابتدا مجموعهای از عوامل دست به دست یکدیگر داد تا آنچه دولت از آغاز بر آن تأکید داشت در مسیر اجرا با فراز و فرودهای متعددی مواجه گردد و در برخی حوزهها به نتایجی کاملاً متفاوت از آنچه پیشبینی میشد، بینجامد و بهانه به دست برخی منتقدان دولت دهد که بگویند تمرکز سیاست خارجی ایران بر مذاکرات هستهای و رابطه با غرب سبب غفلت از رابطه با سایر حوزهها از جمله توسعه مناسبات با کشورهای آسیایی و منطقه خاورمیانه شده است. گزارهای که بعدها با وجود در اولویت قرار گرفتن مذاکرات هستهای، چندان منطبق بر واقعیتهای روی داده در روابط ایران با کشورهای تأثیرگذار منطقه آسیا و خاورمیانه نبود. چه دیپلماسی ایران در دوره اخیر از نگاه مبتنی بر اتکای صرف به شرق یا غرب به سمت تأمین اهداف دوجانبه و منطقهای از طریق افزایش همکاریها و مبادلات اقتصادی و در دستورکار قراردادن سیاست تنش زدایی و اعتمادسازی متقابل سوق پیدا کرد.
اوجگیری رابطه با دو قطب بزرگ شرق
اکنون کشورهای غربی در حالی به تماشای اوج گرفتن رابطه ایران با دو قطب بزرگ آسیا نشستهاند که روسیه و چین تا پیش از آن در مهمترین موضع گیریها علیه ایران بویژه در زمینه مسأله هستهای، سیاست همسویی با کشورهای منظومه غرب از خود نشان داده بودند. با این حال ایران فارغ از همه اختلاف نظرها و به واسطه اثبات پایبندی خود به تعهدات قانونیاش در چارچوب برجام، توانست به ترمیم رابطه خود با کشورهای حوزه شرق بپردازد. دیپلماسی اصولیای که بازتابش را در تغییر نسبی رویکرد مسکو و پکن درباره مهمترین موضوع اختلاف یعنی موضوع هستهای و همچنین مباحث منطقهای همچون سوریه نشان داد و این دو کشور را بر آن داشت تا در رویگردانی آشکار از همراهی با سیاستهای غرب، در خصوص برجام کنار ایران بایستند.
همکاری ایران با دو کشور بزرگ آسیایی و اروپایی از نوع آنچه این روزها در حال رخ دادن است، بدون شک همکاری غیرقابل تکراری با سایر کشورهای منطقه آسیا و خاورمیانه نخواهد بود. اگرچه بیشتر روندهای جاری از تأثیرگذاری نسبی فشار سیاست تحریمی امریکا بر ایران و تخریب روند اجرای برجام حکایت میکند، اما آنچه ناظران بینالمللی اکنون شاهد هستند و بر آن اتفاق نظر دارند این است که انزوای عقلانیت و تفوق افراط در دولت ترامپ، فضای مناسبی را برای ایران فراهم کرده است. این فضای مناسب که دولت روحانی تاکنون به خوبی از آن بهره برده در تحریک نظامی یا تصمیمگیران هیجان زده دولت امریکا و کمک به ائتلافی ناخواسته به نفع ترامپ نبوده است بلکه ایران در شرایط کنونی توانسته با پایبندی به موازین بینالمللی و حفظ دیپلماسی مستمر با اروپا و تقویت اتحادهای خود با بلوک شرق جزئی از موج اعتراضی علیه رویکرد یکجانبه ترامپ باشد. این راهی است که دولت ایران برگزیده است اما بیتردید تا رسیدن به نقطه مطلوب فارغ از فراز و نشیب و بیتأثیر از منفعتهای احتمالی حاکم بر روابط کشور با دیگر بازیگران بینالمللی نخواهد ماند.
ارسال دیدگاه
- ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
ویژه نامه