برجام؛ مدل موفق همکاری دیپلماتیک

حسن بهشتی‌پور
کارشناس مسائل بین‌الملل
پنجمین سالروز توافق هسته‌ای در حالی فرا رسیده است که روند اجرای این توافق در دو سال گذشته به دلیل خروج یکجانبه امریکا و بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای با دست‌اندازی جدی مواجه شده است. هر چند که برجام در تحقق منافع اقتصادی ایران ذیل همین تحریم‌ها چندان دوره موفقی را طی نکرد اما نباید همه دستاوردهای آن را به جنبه اقتصادی آن محدود کرد. واقعیت این است که برجام یک مدل موفق از همکاری‌های دیپلماتیک برای حل یک مسأله از طریق گفت‌وگو بود بدون اینکه به جنگ منتهی شود. منتقدان امروز برجام باید این واقعیت را در نظر بگیرند که در صورت فقدان این توافق چه شرایطی حاصل می‌شد. اگر برجام به دست نمی‌آمد، وضعیت ایران به مراتب از وضعیت سال 91 بحرانی‌تر و پیچیده‌تر می‌شد؛ زیرا حتی دوستان امروز ایران یعنی چین و روسیه که به واسطه برجام در کنار آن قرار گرفته‌اند، عملاً در نقطه مقابل آن قرار می‌گرفتند. چه این دو کشور هنگامی که توافق حاصل نشده بود به قطعنامه‌هایی که ایران را تهدید صلح و امنیت بین‌الملل می‌دانست، رأی مثبت می‌دادند و در همه تصمیم‌گیری‌های ضد ایرانی غرب شراکت داشتند. بنابراین برجام باعث شد که نگرش جدیدی پیرامون ایران شکل گیرد. بخصوص گزارش‌های مثبتی که مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از برجام ارائه داد، دقیقاً نشان داد که ایران به تعهدات خود در چارچوب این توافق و قوانین بین‌الملل احترام گذاشته و طرف مقابل یعنی امریکا که قبلاً ایران را متهم به بدعهدی می‌کرد، طرف رسوای این ماجرا و عامل برهم زدن توافقات بین‌المللی است. به همین دلیل نباید ابعاد برجام صرفاً از بعدی که مطلوب نظر ماست، بررسی شود بلکه باید این نکته را در نظر گرفت که به کمک همین توافق 6 قطعنامه تحت فصل 7 شورای امنیت کنار رفت و در حالی که حداقل از 1389 که قطعنامه 1929 تحت فصل هفت منشور صادر شد و از ایران می‌خواست فوراً غنی‌سازی را متوقف کند تا امروز که 1399 است، ایران همچنان به غنی‌سازی و فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه داده است. روندی که نشان داده ایران آماده همکاری است و در عین حال حقوق خود را نیز حفظ کرده است. در حقیقت برجام از نظر حقوقی، سیاسی، امنیتی و نظامی به نفع ایران تمام شده ولو اینکه امریکا زیر آن زده باشد. نکته مهم این است که ایران در سایه برجام توانست نشان دهد این طرف مقابل است که به تعهداتش پایبند نیست.
منتقدان برجام با وجود این دستاوردها همچنان دولت را آماج اتهام قرار می‌دهند و در عین حال نمی‌گویند که اگر اصلاً برجام امضا نمی‌شد، چه گزینه دیگری قابلیت اجرایی داشت. کما اینکه امضای این توافق هم محصول اجماع همه نهادهای بالای حاکمیت و نظام بود بنابراین وقتی این توافق تبعاتی به دنبال دارد تبعات آن نیز برای کل نظام اعم از دولت و سایر نهادهای تصمیم‌گیر است. مخالفان دولت تنها از آن می‌خواهند که اقدام مورد نظر آنها یعنی خروج از برجام را دنبال کند در حالی که اگر دولت همین الان اقدام به این کار کند، تبعات آن را نمی‌پذیرند و همه را متوجه دولتی می‌کنند که به خواسته آنها عمل کرده است. عجیب است که مخالفان برجام از خود نمی‌پرسند که آیا شرایط ایران از سال 94 یعنی موقع دستیابی به برجام تا اردیبهشت 97 و زمان خروج امریکا از این توافق با دو سال بعدی آن از اردیبهشت 97 تا تیرماه 99 هیچ تفاوتی نداشت؟ خیلی تفاوت داشت و مردم هم این تفاوت را کاملاً حس می‌کنند مگر اینکه برخی بخواهند فقط با بزرگ کردن جنبه‌های منفی این واقعیت‌ها را بپوشانند. برجام توافقی بود که هر چند ممکن است خیلی از اهداف ایران را محقق نکرده باشد چنان که برای طرف مقابل محقق نکرد اما آنچه به دست آورده است، قابل دفاع است و دلیلی ندارد که اینک از مرگ برجام سخن گفت. این توافق هنوز زنده است و اگر طرف مقابل به اجرای تعهدات خود بازگردد، می‌توان بار دیگر از الگوی موفق دیپلماسی برای تأمین منافع ملی کشور بهره برد.