از ماسک منقاردار قرون وسطی تا ماسک مدرن N95

پیام فروتن
طراح و استادیار دانشگاه تهران‌
در این گیرودار کرونا و جهان نیمه تعطیل، علم بشدت در حال گرفتن ماهی خود از آب گل آلود است. سرش را بالا گرفته و بیهوده فخر می‌فروشد. بیایید به عصر آیین و اساطیر بازگردیم.؛ به دورانی که بشر پاسخ تقریباً تمام پرسش‌های خود را در دست داشت. در این عصر، علم و پرسش‌ها و نیازهای بشری همگام با یکدیگر حرکت می‌کردند و هریک مکمل دیگری بودند. اما... با ظهور انقلاب صنعتی و ورود به جهان جدید، علم راه خود را از بشریت جدا کرد و در این مسیر آنقدر پیش رفت که امروزه نگرانی‌های متعددی را برانگیخته است؛ از بازتولید انسان برتر گرفته تا فناوری‌های زیستی و هوش مصنوعی. این در حالی است که هزاران سال قبل، اساطیر، تمام این مؤلفه‌ها را در قالب آیین‌های باستانی تشریح کرده بودند؛ قالبی که عمیقاً با ظرفیت‌های انسانی همگون و همراه بود. انسان کهن، تقریباً بر تمام مسائل علمی «ضروری» امروز آگاه بود و تنها علت وجودی آنها را نمی‌دانست. علم امروز، تنها علت‌ها را کشف و بازگو می‌کند.
در قرون وسطی و در زمان فراگیری طاعون یا مرگ سیاه، پزشکان از لباسی خاص استفاده می‌کردند. این لباس شامل یک پالتوی بلند بود که آن را برای پرهیز از نفوذ عوامل بیماری زا، با موم آغشته می‌کردند. دستکش، چکمه، کلاه، عصای چوبی و البته نوعی ماسک مخصوص، این لباس را کامل می‌کردند. ماسک مخصوص دوران طاعون، از شکل و شمایل سر یک کلاغ با منقاری بلند برخوردار بود. در آن دوران علت بروز بسیاری از بیماری‌ها از جمله طاعون را گسترش میازما یا هوای بدبو و آلوده می‌دانستند. بدین ترتیب پزشکان با ریختن گیاهان خوشبو در منقار ماسکی که بر صورت می‌زدند به سراغ بیماران می‌رفتند. این لباس ویژه بیماران شما را به یاد چه چیز می‌اندازد؟ نگاهی به پزشکان و کارکنان اورژانس امروز در مواجهه با بیماران کرونایی بیندازید. آیا چیزی جز یک چکمه، لباس نفوذ‌ناپذیر و یک ماسک بر صورت دارند؟ آیا این دست لباس کاملاً مشابه لباس‌های پزشکان قرون وسطی نیست؟! و آیا میازما یا هوای آلوده، دقیقاً همان انتشار ویروس در فضای اطراف نیست؟! تنها تفاوت اینجاست که امروزه علت بروز بیماری‌ها – ویروس‌ها – را می‌دانیم و در آن روزگار درکی از آن وجود نداشت، اما شیوه برخورد و پیشگیری کاملاً امروزی و مدرن بوده است.
علم امروز نباید بیش از حد به خود مغرور باشد. جهان، یک یا چند دور، تاریخ را تکرار کرده است. نتیجه همواره با قابلیت‌ها و نیازهای انسانی همگون و همراه بوده است. علم قرن بیست و یک، جهت تاریخ را تغییر خواهد داد و با پیشی گرفتن از نیازهای محدود انسانی  منجر به انقراض و نابودی او خواهد شد.