از یونان باستان بیاموزیم

پیام فروتن
طراح و استادیار دانشگاه تهران‌
وقتی کرونا آمد، همه تصور کردند با یکی دو هفته ماندن در خانه مشکل حل می‌شود. وقتی کرونا آمد، همه تصور کردند با گرم‌تر شدن هوا، این ویروس نکبت راهش را کج می‌کند و برای همیشه پایش را از زندگی مان بیرون می‌کشد! اما... کرونا همچنان با ماست و همچنان زندگی‌ها و کسب وکارها را تهدید می‌کند. یکی از مشاغلی که مستقیماً تحت تأثیر این بیماری فراگیر قرار گرفته و پیکر نحیف و آسیب‌پذیر آن را کاملاً از کار انداخته، تئاتر است. پیکری که پیش از این نیز از کلی بیماری‌های زمینه‌ای رنج می‌برد. سالن‌های تئاتر، مدت‌هاست تعطیل شده‌اند و حالا شاید یکی یکی بازگشایی شوند. اما واقعاً اولویت چه تعداد از مردم تئاتر است، که ریسک تماشای آن را به بهای مبتلا شدن به کرونا به جان بخرند؟! در نخستین روزهای فراگیری کرونا باور بسیاری بر این بود که کرونا زمان و تاریخ را به عقب برده است. چه عبارت زیبا و تأمل برانگیزی! آیا از همین عبارت عصر کرونایی نمی‌توان استفاده کرد و به راه حل‌ها اندیشید؟
تئاتر، متعلق به یونان باستان است. زمانی که ویروس ولنگاری و هرج‌ومرج در یک روز از سال به جان آتن می‌افتاد و به بهانه برگزاری جشنواره سالانه دیونیزوس، در یک روز از سال، برده و ارباب هم‌ شأن یکدیگر می‌شدند و چه بلاها که بردگان بر سر اربابان نمی‌آوردند و چه آشوب‌ها که در آتن رخ نمی‌داد. بدین ترتیب فضای محصوری به‌ نام تئاترون (محل دیدن) به وجود آمد تا بتواند به این نظام بی‌نظم، شکل داده و آن را قاعده‌مند کند. حالا دیگر آتن شب را با آرامش سپری می‌کرد و خود را از ویروس تاراج حفظ کرده بود. حالا ویروسی به‌ نام کرونا آمده که برعکس ویروس دوهزار و هفتصد هشتصد سال پیش، تمایلی به فضای آزاد ندارد. او قربانیان خود را از میان کسانی که در فضای بسته جمع می‌شوند انتخاب می‌کند، پس لازم است به بیرون و به هوای آزاد شتافت.
شاید یکی از بهترین راه حل‌های اجرای تئاتر در این زمانه، اجرا در تئاترون‌هایی باشد که اتفاقاً در تهران کم نداریم. تئاترون‌های پارک‌های جمشیدیه، نیاوران، صبا، ساعی، آب وآتش، جوانمردان و... از جمله این فضاهای نمایشی هستند. هوا هم که عالی است و برای اجرای شبانگاهی در فضای باز بسیار مناسب است. ضمن آنکه تئاتر امروز ما می‌تواند از این تهدید استفاده کرده و آن را به یک فرصت برای کشاندن تئاتربه بطن شهر استفاده کند. شاید اجرای نمایشنامه‌های یونان باستان یا آثار کلاسیک دیگر در این اماکن بتواند جذاب باشد. حتی آثار مدرن را نیز می‌توان در تئاترون‌ها به روی صحنه برد. اجرا در فضای باز و در گستره‌ای وسیع- با حفظ فاصله اجتماعی - می‌تواند ریسک ابتلا به این بیماری را بشدت کاهش داده و همزمان مسکنی برای درد بیکاری هنرمندان هنرهای نمایشی به شمار آید. تنها امیدوارم این دست از اجراهای فضای باز، به لودگی و مضحکه یا جذب مخاطب به هر قیمت کشیده نشود؛ که در این صورت نمونه‌های مناسبتی و صداوسیمایی آن را بسیار دیده‌ایم و اندوهی دیگر بر مصائب موجود تئاتر اضافه خواهد شد.‌