عملیات در تخت جمشید

پروفسور «ارنست امیل هرتسفلد» باستان‌شناس آلمانی در سال ۱۲۸۴ خورشیدی- ‍۱۹۰۵ میلادی برای نخستین بار برای انجام تحقیقات به تخت‌جمشید سفر کرد و در سال 1299 نتایج تحقیقات خود را در کتاب «سنگ نبشته‌های ایران» با همکاری «فریدریش زاره» منتشر کرد. او بار دیگر در سال ۱۳۰۱ به تخت‌جمشید بازگشت و این بار تا سال ۱۳۰۳ در ایران بود.
هرتسفلد در این مدت نقشه ای از کل محوطه و حدود ۵۰۰ قطعه نگاتیو  و همچنین به تقاضای «فیروز میرزا نصرت‌الدوله» والی فارس، گزارشی درباره وضعیت و نقشه موقعیت آثار بر‌جای‌مانده، وضعیت حفاظت از بقایا، تخمین زمان و هزینه‌های بازسازی تخت‌جمشید تهیه کرد.
مؤسسه شرق ‌شناسی دانشگاه شیکاگو در سال۱۳۱۰ مسئولیت حفاری و مرمت در تخت‌جمشید را برعهده گرفت و هرتسفلد به‌عنوان مدیر هیأت اعزامی به تخت‌جمشید منصوب و در همان سال به همراه «کارل برگنر» معمار، «آلکساندر لنگسدورف»، تاریخدان، «دانلد ای. مک‌کون» و یک عکاس به نام «هانس فون بوس»  به تخت جمشید اعزام شد.
خاکبرداری پلکان شرقی کاخ آپادانا، خاکبرداری پله‌های تالار شورا، خاکبرداری آرامگاه خشایار، کشف کتیبه تأسیس کاخ جنوب ‌شرقی، و کاخ صدستون، کشف مجموعه الواح گلین تخت‌جمشید، کشف الواح زرین و سیمین با کتیبه‌ای از داریوش مربوط به تأسیس کاخ آپادانا از مهم‌ترین اقدامات این گروه بود.
آنها در سال ۱۳۱۱ از کتیبه واقع بر یکی از آرامگاه‌های سلطنتی عکاسی کردند و هرتسفلد با استناد به آن توانست شرح و تفسیر اولیه خود از سنگ‌نگاره‌ها را اصلاح کند.
هرتسفلد در بهار ۱۳۱۳ برای همیشه تخت‌جمشید را ترک کرد و «اریک فریدریش اشمیت» از اوایل سال ۱۳۱۴ با همکاری دانلد ای. مک‌کون، «بوریس دوبنسکی»، «جان اس. بولز»، «الیوت اف. نویز» و «ریچارد سی. هینز» کاوش در مجموعه تخت جمشید و محوطه آن را آغاز کرد.
اکتشاف دوران سه ‌ساله او : کشف لوحه سنگی با خط میخی مربوط به احداث بنای کاخ آپادانا، خاکبرداری از کاخ خزانه و کشف نقش ‌برجسته‌های پذیرایی در دربار، کشف ظروف پذیرایی و غنایمی از بین‌النهرین، مصر و یونان بود. اشمیت سه جلد کتاب درباره تخت‌ جمشید و کتابی دیگر درباره کاخ خزانه منتشر کرد. با آغاز جنگ‌ جهانی دوم در ۹ شهریور ۱۳۱۸ فعالیت حفاری تخت‌جمشید متوقف شد.
روزنامه اطلاعات سه شنبه ۲۹ آذرماه ۱۳۱۱ در سر مقاله خود با عنوان «عملیات در تخت جمشید» می نویسد:
«خوانندگان محترم اطلاع دارند که مؤسسه شرقی دارالعلم شیکاگو از دولت ایران تقاضا نموده بود که به خرج خود در خرابه های تخت جمشید اقداماتی برای پاک کردن آن نقطه و بیرون آوردن عمارات و تعمیرات لازمه بنماید، این اقدام مؤسسه مزبور بطوری که سابقاً نیز تذکر داده شده از لحاظ پیدایش تاریخ قدیم ایران و حفظ یکی از بزرگترین آثار تاریخی دنیا می باشد.
پروفسور هرتسفلد که از طرف مؤسسه مزبور مأموریت فوق را برعهده گرفته است، با جدیت مشغول انجام کار های خود می باشد و موافق راپورتی که واصل گردیده از بدو شروع به کار تاکنون کارهای ذیل انجام پذیرفته است:
1- تعمیر یک قسمت از اندرون خشایارشا
عمارت مزبور تا ارتفاع دو متر مستور از خاک شده بود و اینک به کلی پاک و تمام عمارت از زیر خاک بیرون آمده است و در پاییز و زمستان گذشته ساختمان قسمت عقب بنا و در تابستان گذشته قسمت جلوی آن بعمل آمده و فقط نصب ستون های طالار [تالار]  بزرگ باقی مانده است.
٢- کارهایی که برای خود تخت (صفه) بعمل آمد:
الف- حیاط سلام که در جلوی قصر کوچک داریوش بوده پاک گردیده است، عده ای از سنگ های حجاری شده آن که زمین افتاده بود در جاهای اصلی خود نصب شده و عملیات در آنجا هنوز ادامه دارد. کف طالار اصلی قصر کوچک داریوش که خراب شده بود، به حال اولیه عودت داده شد.
ب- حیاط سلامی که در قصر کوچک خشایارشا و در بلندترین نقطه تخت واقع است، چون قسمت هایی از آن را باران برده بود به حال اولیه عودت داده شده و عملیات این قسمت هم هنوز ادامه دارد.
ج- دالان سه دروازه که وسیله ارتباط عمارات دیگر بوده با عمارت مجاور آن خاکبرداری شده است. در این عمارت پلکانی با حجاری های بسیار ظریف و دو سر ستون که خوب حفظ شده اند و نصف یک سر ستون بزرگ که تنه گاوی را با سر انسان نشان می دهد کشف شده اند.
د- در تالار صد ستون پی دیوارهای سمت جنوب آن معلوم شده است. در گوشه آن سنگ نوشته ای متعلق به آرتا کزرسش اول بود.
ه- درب بزرگ اصلی که در مقابل پلکان بزرگ واقع است خاک برداری شده، علاوه بر دالان چهار ستونه ای که آنجا واقع و خاک برداری شده آثار دیوارهایی نیزکه فضای جلوی تالارهای بزرگ جلوس را منقسم به حیاط های متعدد می نموده کشف گردیده است.
و- مجرای عظیمی که در زیر تخت واقع و برای جمع کردن آب باران و غیره از روی تخت بوده به اندازه تقریباً یک کیلومتر پاک شده و مخرج آن هنوز معلوم نیست عملیات برای کشف و پاک کردن دنباله و مخرج آن ادامه دارد.
ز- در پای تخت خاکی که تا نصف دیوار را می پوشانید برداشته شده است.
 3- عملیاتی که در خارج تخت بعمل آمده است
الف- مدت ۳ ماه در تپه کوچک بدون اسمی که در جلگه مرودشت واقع وشامل آثار دهکده های متعلق به تقریباً 6000 سال قبل (عصر حجر) بود حفاری بعمل آمد. چون در آن زمان فلزات هنوز کشف و معمول نشده بود تمام اشیا و ادوات کوچک از سفال یا از سنگ بوده است.
ب- چندی است که در خرابه های استخر سه کمانه زده اند. مقصود از این کمانه ها این است که اولاً عمق خرابه ها و طبقات مختلف خاکی که آن را تشکیل می دهد، معلوم شود تا حفاری مفصل تری در نقاط مناسب آن بعمل آید. آنچه تا به حال تعیین شده و بدست آمده این است که در زیر دوطبقه خاک متعلق به عهد اسلام ۳ طبقه خاک که از قرار معلوم متعلق به عهدهای ساسانی، اشکانی، هخامنشی می باشند وجود دارد. کمانه ها هنوز به طبقه سفلای خاک نرسیده اند و در هر قسمت عملیات حفاری و تعمیر وخاک برداری ادامه دارد و هر روز یک کشف تازه به اطلاعات آثار تاریخی پرس پلیس [پرسپولیس] می افزاید.»