دعوی گازی ایران و ترکمنستان برنده یا بازنده ندارد

در حالی که برخی گزارش‌های رسانه‌ای از محکومیت ایران به پرداخت خسارت ۲ میلیارد دلاری به ترکمنستان خبر داده‌اند؛ وزارت نفت درباره اعلام نتیجه دیوان داوری بین‌المللی درخصوص اختلاف بین شرکت‌های ملی گاز ایران و ترکمن، اطلاعیه‌ای صادره کرده که در این باره توضیحاتی ارائه می‌دهد.
متن اطلاعیه اداره کل روابط عمومی وزارت نفت به این شرح است: «در پی قطع صادرات گاز به ایران از سوی شرکت ترکمن گاز در اوایل زمستان سال ۱۳۹۵، با وجود پیگیری‌های انجام‌شده توسط شرکت ملی گاز ایران برای حل اختلاف‌های مالی بین دو طرف از طریق مذاکره، شرکت ترکمن گاز تصمیم به ارجاع اختلاف به داوری بین‌المللی گرفت. مطابق مفاد پیش‌بینی‌شده در قراردادهای فیمابین، موضوع به دیوان داوری بین‌المللی در مقر سوئیس ارجاع و بررسی شد. داوری در تاریخ ۱۳۹۹/۴/۴ رأی خود را به دوطرف ابلاغ کرد. مطابق مقررات داوری، این رأی از سوی هیچ یک از طرف‌های اختلاف قابل انتشار نیست، مگر با توافق طرفین. در اینجا لازم است بر این نکته تأکید شود که اساساً اختلاف‌های جاری بین شرکت ترکمن گاز و شرکت ملی گاز ایران تنها یک اختلاف برای تعیین میزان دقیق بدهی به ترکمن گاز و مطالبات شرکت ملی گاز ایران بابت جرایم مربوط به کمیت و کیفیت گاز صادراتی ترکمنستان به ایران بوده است، بنابراین این دعوی تجاری برنده یا بازنده ندارد.»
این وزارتخانه در ادامه اطلاعیه خود آورده است: «آنچه درباره رأی صادره قابل بیان است، این است که رأی صادره ابعاد و جوانب مختلفی دارد، در مواردی نظر شرکت ترکمن گاز و در مواردی هم نظر شرکت ملی گاز ایران پذیرفته شده است. تأکید می‌شود که به خلاف برخی گزارش‌های رسانه‌ای، شرکت ملی گاز ایران، مشمول پرداخت هیچ جریمه‌ای نشده و اساساً درخواست ترکمن گاز اعمال جریمه نبوده که شرکت ملی گاز ایران در این باره محکومیتی داشته باشد. چنانکه گفته شد، بحث مطروحه در داوری فقط تدقیق رقم بدهی شرکت ملی گاز ایران به ترکمن گاز بابت گاز دریافتی از شرکت ترکمن گاز تا تاریخ قطع گاز و متقابلاً تعیین میزان جرایم متعلقه به شرکت ترکمن گاز بابت کمیت و کیفیت گاز تحویلی بوده است. به هر حال ما همواره اعتقادمان بر حل مسائل و اختلافات از طریق مذاکره بوده اما ارجاع یک پرونده تجاری به داوری هم روشی متداول در تجارت بین‌المللی برای حل و فصل اختلاف‌هاست. امیدواریم با صدور این رأی زمینه توسعه هر چه بیشتر روابط دو کشور دوست و همسایه فراهم شده باشد.»
اختلافات گازی ایران و ترکمنستان به دو مقطع در سال‌های ۱۳۸۶ و 1395 باز می‌گردد. سال 86 در سرمای استخوان سوز ایران و درست در بزنگاه تأمین گاز شمال کشور، ‌ترکمنستان بدون اعلام قبلی شیرهای گاز صادراتی خود به ایران را بست.
در آن زمان هنوز بخش اعظمی از فازهای پارس جنوبی به مدار تولید نیامده بود و تولید گاز کشور از این میدان به ۲۸۰ میلیون متر مکعب در روز می‌رسید، لذا ‌ایران به گاز ترکمنستان نیاز مبرمی داشت. از همین رو مذاکرات برای برقراری مجدد جریان گاز صادراتی به ایران در دولت نهم آغاز شد و حتی در مواردی به دولت دهم نیز رسید.
ترکمنستان آن زمان از نیاز ایران استفاده کرد و قیمت گاز صادراتی را تقریباً تا ۳ برابر بالا برد. موضوعی که مورد توافق دو طرف قرار گرفت. به طوری که گفته می‌شود قیمت هر یک هزار متر مکعب گاز وارداتی از حدود 150 دلار به 430 دلار افزایش یافت که بدهی انباشته‌ای را برای دولت دهم رقم زد. ‌بدهی که در ادامه به دولت یازدهم ارث رسید.
وزارت نفت دولت یازدهم که علاوه بر پرداخت پول گازی که وارد کشور می‌شد، با بدهی گذشته نیز مواجه بود، ‌تفاهم جدیدی را با طرف ترکمن امضا کرد. توافقی که این فرصت را به ایران می‌داد تا طرح‌های گازرسانی خود را تکمیل کند و بعد از بی‌نیازی از گاز وارداتی از ترکمنستان این موضوع را حل و فصل کند.
در سال 95 ایران با توسعه سریع پارس جنوبی و ایجاد خطوط جدید لوله انتقال گاز توانسته بود به خودکفایی در تأمین گاز شمالی‌ترین نقطه کشور نیز دست یابد. ایران در این سال تقریباً بی‌نیازی از گاز ترکمنستان بود اما بازهم در اوایل زمستان سال ۱۳۹۵ ‌طرف ترکمن صادرات گاز به ایران را بدون اطلاع و توافقی قطع کرد. موضوعی که اکنون با عنوان اختلاف گازی ایران و ترکمنستان در دادگاه‌های بین‌المللی مطرح شده است.
رکورد شکنی صادرات گاز ایران
حکم این دادگاه و بی‌نیازی ایران به گاز ترکمن‌ها درحالی عنوان می‌شود که آمارها از رکوردشکنی صادرات گاز ایران خبر می‌دهد. در این باره معاون وزیر نفت در امور گاز می‌گوید: صادرات گاز ایران در سال ۹۸ با ثبت جهشی ۲۶ درصدی، حدود ۳.۶ میلیارد مترمکعب افزایش یافته است.
به‌گزارش شرکت ملی گاز ایران، حسن منتظرتربتی، با اشاره به ثبت رکوردهای جدید تولید، انتقال، توزیع و صادرات گاز در سال ۹۸، از ثبت رکورد بی‌سابقه صادرات گاز طبیعی کشور در این سال خبر داد و گفت: مصرف تجمعی گاز مشترکان خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده پارسال حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب افزایش یافت، اما با وجود ثبت رکوردهای جدید مصرف، گاز مشترکان خانگی شهری و روستایی قطع یا با افت فشار روبه‌رو نشد.
وی با بیان اینکه در چهار ماه پایانی پارسال، میانگین مصرف گاز خانگی روزانه ۵۵ میلیون مترمکعب نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ افزایش داشت، تصریح کرد: با وجود جهش مصرف گاز خانگی اما پارسال رکوردی جدید برای صادرات گاز کشور ثبت شد. معاون وزیر نفت در امور گاز با بیان اینکه سال ۹۸ میانگین صادرات تجمعی گاز حدود ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب نسبت به سال ۹۷ افزایش داشته، افزود: در مجموع سال ۹۸ صادرات گاز ایران جهشی ۲۶ درصدی نسبت به سال ۹۷ تجربه کرده است.
تربتی با بیان اینکه کل برداشت گاز از منابع در سال ۹۸ حدود ۲۷۰ میلیارد مترمکعب بوده است، تأکید کرد: هم‌زمان با افزایش مصرف گاز و توسعه شبکه خطوط لوله و بهره‌برداری از تأسیسات جدید تقویت فشار، در مجموع گازی تولید نشد که برای انتقال و توزیع آن مشکلی وجود داشته باشد.
ایران اکنون نه تنها واردکننده نیست؛ بلکه یکی از دارندگان ظرفیت قابل ملاحظه صادرات گاز است. اما فشارهای کشورهای ثالث مانند امریکا به همسایگان، مانع از تبدیل این فرصت به واقعیت می‌شود. مانند پاکستان که از اتمام خط لوله صلح و واردات گاز ایران خودداری کرده است. با این حال فعالیت‌ها در زمینه گسترش بازار صادراتی گاز ادامه دارد و بزرگترین واردکننده گاز کشور اکنون عراق و سپس ترکیه به شمار می‌رود.