اروپا؛ سکوت یا مقاومت در برابر امریکا

مریم سالاری
خبرنگار دیپلماسی
عقربه سیاست خارجی در اروپا به کدام سو می‌چرخد و بر اساس ساعت کدام منطقه زمانی از جغرافیای زمین تنظیم خواهد شد؟ این سؤال پس از آن مطرح می‌شود که از یک سو تغییر و انفعال در سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، نمود عینی اش را در ناکامی سیاست‌هایی همچون اقدامات موازنه‌ای در مواجهه با خروج امریکا از برجام و نیز سکوت در برابر آخرین تلاش‌های دونالد ترامپ برای ممانعت از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران نشان داد و از سوی دیگر تردید بر اردوگاه متحدان اروپایی امریکا نسبت به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری امریکا و آینده رابطه با دولتمردان این کشور سایه انداخت. اگرچه انتخاب دوباره ترامپ در انتخابات امریکا همچنان فرضیه‌ای روی کاغد است و تا تبدیل شدن به واقعیت، حداقل پنج ماه پرپیچ و خم پیش رو دارد اما از چنان ابعادی برخوردار است که کشورها و متحدان اروپایی امریکا را بر آن داشته از حالا ضمن بررسی تحولات احتمالی بعد از انتخاب مجدد ترامپ، مناسبات خود با واشنگتن و موضوع جنجالی برجام را بازتعریف و تنظیم کنند. دیگر این واقعیت تکراری است که اروپا در به نمایش گذاشتن عزم سیاسی خود برای حفظ توافق هسته‌ای، بازوی عملیاتی اش را با نهایی کردن سازوکاری مالی تحت عنوان «اینستکس» جهت حراست از مناسبات اقتصادی با ایران به حرکت در آورد اما در نهایت گرفتار سیاست خارجی پرماجرای ترامپ شد و خود در گرداب بحران‌های داخلی فرو رفت. این در حالی بود که ترامپ پس از ورود به کاخ سفید با هدف محقق کردن شعار «اول امریکا» بسیاری از روابط سیاسی - امنیتی در قالب ناتو، مناسبات اقتصادی در قالب تعرفه‌های تجاری و پیمان تجاری فراآتلانتیک و همچنین همراهی دو طرف در پیمان‌های بین‌المللی سیاسی همچون برجام را از میان برد و هر چقدر که رهبران اتحادیه اروپایی کوشیدند این ضعف را با تلاش بیشتر در همکاری دسته جمعی اروپایی پوشش دهند، کمتر توانستند به نتیجه دست یابند.
گردش پیش‌نویس تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت
اینک واشنگتن با هدف عمیق‌تر کردن بحران برجام و به بن‌بست کشاندن آن تلاش قابل اعتنایی را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از مجرای شورای امنیت سازمان ملل آغاز کرده است. تحریم‌هایی که قرار است ۱۸ اکتبر (27 مهر) درست چند هفته قبل از انتخابات امریکا در ماه نوامبر به پایان برسد. مقام‌های امریکایی در روزهای گذشته مواردی از پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت درباره تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را به گردش درآورده و امیدوارند کشورهای اروپایی هم در حمایت از این طرح آستین بالا بزنند. هر چند ناظران سیاسی می‌گویند اگر ایالات متحده تصمیم بگیرد از تهدید برای بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران استفاده کند و ۱۵ عضو شورای امنیت را برای تمدید و تشدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه این کشور تحت فشار بگذارد، با جدالی دشوار مواجه خواهد شد، اما به‌نظر نمی‌رسد که اروپا برای رویارویی تازه با امریکا چندان آماده باشد.
امریکا برای پیگیری هدف خود این طرح را پیش کشیده‌ تا با تهدید برای فعال کردن مکانیسم ماشه فراهم‌کننده فضایی باشد که بر پایه آن اروپایی‌ها خود دست به کار شده و با هدف تصویب قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، مسئولیت راضی کردن چین و روسیه را عهده‌دار شوند. هرچند کشورهای اروپایی از وتوی این قطعنامه از سوی روسیه و چین اطمینان دارند و واشنگتن را به‌دلیل تضعیف توافق هسته‌ای که از حمایت گسترده بین‌المللی برخوردار بود، مقصر می‌دانند اما ناکامی در عملیات نجات برجام و بحران‌های پیچیده داخلی، آنها را نسبت به مواجهه رو در رو با دولتمردان کاخ سفید در سال‌های پیش رو دچار تردید کرده است. خاصه آنکه تردیدی وجود ندارد که انتخاب دوباره ترامپ به تشدید و تداوم سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه امریکا خواهد انجامید.
مناسبات اقتصادی درهم تنیده اروپا با امریکا که عملاً به مانعی برای استقلال عمل در مسیر حفظ توافق هسته‌ای تبدیل شد در کنار ناکارآمدی در مدیریت بحران همه‌گیر «کووید۱۹» به نوعی توان اتحادیه اروپا را برای نقش آفرینی بین‌المللی فارغ از سیاست یکجانبه گرایانه کاخ سفید به چالش کشید. به معنایی دیگر جایگاه متزلزل اتحادیه اروپایی در برابر کنشگری امریکا واقعیتی بود که از قبل هم وجود داشت اما موضوع برجام آن را عیان‌تر و عریان‌تر کرد. تعارفات کنار رفت و باعث شد واقعیات و اختلافات چالش برانگیز به روی صحنه بیاید. افزون بر این اختلافات گسترده بین کشورهای عضو اتحادیه برای تأمین مالی طرح‌های مختلف جهت مقابله با بیماری کرونا و تشدید مشکلات اقتصادی ناشی از اثرات بحران این بیماری همه گیر وحدت گرایان اروپایی را با اختلافات بی‌سابقه‌ای مواجه کرده و باعث شده شهروندان و افکار عمومی اروپایی کمتر از هر زمان دیگری به اروپای بدون مرز توجه کنند.
به‌نظر می‌رسد مجموع این دشواری‌ها به مانعی جدی در برابر کشورهای اروپایی برای مواجهه جدی با کمپین فشار حداکثری امریکا علیه ایران تبدیل شده است. هر‌چند آنها منافع خود را در زنده نگه داشتن برجام می‌دانند، حتی اگر تنها پوسته‌ای از توافق باقی مانده باشد اما بیش از هر زمان دیگری از این واقعیت آگاه هستند که توان تقابل بلند مدت با امریکا را در صورت انتخاب مجدد ترامپ ندارند.
واکنش سرد به قطعنامه
امریکا طی هفته‌های اخیر در مسیر پیگیری تصویب قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران با واکنش سرد اروپایی‌ها و این موضعگیری آنها روبه‌رو شده  که «قطعنامه به طور قطع از سوی روسیه و چین وتو خواهد شد و این دو کشور درصدد هستند که بعد از پایان این تحریم‌ها به ایران سلاح بفروشند.» اروپایی‌ها در عین اینکه در نگرانی‌های امریکا نسبت به برنامه موشک بالستیک ایران و نقش منطقه‌ای ایران احساس شراکت می‌‌کنند، اما واشنگتن را به دلیل تضعیف توافق هسته‌ای که از حمایت گسترده بین‌المللی برخوردار بود، مقصر می‌دانند. چه آنها به طور پنهان از عملکرد اخیر امریکا ابراز ناخشنودی کرده و هدف امریکا از تصویب قطعنامه تمدید تحریم‌ها را کشتن برجام می‌‌دانند.
این در حالی است که ناظران توصیه می‌‌کنند گزینه‌های پیش ‌روی سه کشور اروپایی عضو برجام در حمایت و یا مخالفت با طرح امریکا چندان ایده‌آل نیست و ممکن است به وقوع فاجعه‌ای جدی بینجامد. اروپایی‌ها باید تلاش کنند دولت ترامپ را از اقدامی که باعث از بین رفتن برجام شود، برحذر کنند و به جای درگیر کردن خود در استدلال‌های حقوقی تحریم‌ها علیه ایران، شکاف بین اعضای شورای امنیت را کاهش دهند. اروپا روی کاغذ به این نتیجه رسیده که ترامپ در صورت پیروزی در انتخابات نوامبر 2020 در دور دوم ریاست جمهوری‌اش همان سیاست‌های خارجی دور اول را پیگیری خواهد کرد و انتخاب دوباره او می‌تواند تأثیر ویرانگری بر روابط امریکا با متحدان غربی و سایر متحدان این کشور داشته باشد.
چنانکه تروئیکای اروپایی که پیش‌تر در پیگیری اقدامات موازنه‌ای با امریکا برای حفظ برجام ناکام مانده‌اند، در حمایت از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران تزلزل نشان دهد، معنایی جز این نخواهد داشت که آنها با درک واقعیت محتمل حضور دوباره ترامپ در کاخ سفید در پی محدود کردن آسیب ناشی از پیگیری سیاست‌های آسیب‌زای او برای منافع خود خواهند بود. از این رو خواهند کوشید هم‌پیمانی تاریخی و صدمه دیده خود با امریکا را تجدید کنند حتی اگر بهای آن کوبیدن میخ بر تابوت برجام باشد. اگرچه آنها نسبت به تبعات این تصمیم هم واقف هستند.
سناریوهای پیش رو
تا اینجای کار نوع واکنش شرکای اروپایی برجام به سیاست جنجالی امریکا برای تمدید تحریم‌ها چندان مطلوب ایران قرار نگرفته است. چه هشدار حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران که «بازگشت تحریم تسلیحاتی ایران، تحت هر عنوان و با هر بیان و مکانیزمی عواقبی وخیم خواهد داشت»، نشانه گویایی از بروز تردید در میان مقام‌های ایرانی نسبت به واکنش مقابله‌ای اروپا برای اجرای یکی از تعهدات مسلم آنها در چارچوب برجام بود. علاوه بر این، ایران هشدار داده چناچه تحریم‌ها دوباره اعمال شوند، خروج از توافق هسته‌ای و پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی و پایان دادن به بازرسی‌های بین‌المللی می‌‌تواند گزینه‌های پیش روی تهران باشد.
پیش‌بینی عواقب تصمیم محتمل ایران برای مقابله با کارشکنی در اجرای برجام چند سناریو را برای ارزیابی تحولات جاری پیرامون برجام به تصویر می‌‌کشد؛ نخست اینکه سیاست امریکا برای تدوین دلایل و توجیهات حقوقی به‌ منظور ابقای خود در برجام جهت استفاده از اهرم مکانیسم ماشه با شکست مواجه شود و شرکای برجام از جمله اتحادیه اروپا بر مشروعیت و مقبولیت ادعایی واشنگتن جهت اجرای نقشه باطل کردن برجام از طریق مکانیسم ماشه دست رد برنند. گزینه‌ای که عملاً محقق شده است.
در سناریویی دیگر چنان که اشاره شد امریکا برای ممانعت از لغو تحریم‌های تسلیحاتی، پیش‌نویس قطعنامه‌ای جدید را برای برنامه بعدی شورای امنیت آماده کرده که تاکنون روسیه و چین به صراحت به مخالفت با آن برخاسته و اروپایی‌ها در رویارویی با آن سیاست کج دار و مریز در پیش گرفته‌اند.
برلین، پاریس و لندن از یک سو طعم مجازات اختلاف نظر با امریکا بر سر موضوعات مشترک را چشیده‌اند و از سوی دیگر به خوبی از عواقب امنیتی فروپاشی توافق هسته‌ای آگاه هستند و اطمینان دارند که نابودی برجام می‌‌تواند به تغییراتی جدی در راهبرد امنیتی ایران در منطقه بینجامد و خود به بحران بزرگی برای اروپا تبدیل شود.
این نگرانی را باید در کنار نگرانی بزرگ‌تر اروپایی از انتخاب مجدد ترامپ در انتخابات قرار داد تا متوجه شد آنها اینک در دوراهی انتخاب برجام یا همراهی با امریکا قرار گرفته‌اند. موقعیتی که مقام‌های ایرانی به ابعاد مختلف آن وقوف دارند و چه بسا بر اساس توافقی نانوشته با شرکای اروپایی، همه چیز را به بعد از انتخابات امریکا موکول کرده‌اند. این در حالی است که  دو کشور دیگر برجام یعنی روسیه و چین آنچه را که شرکای اروپایی در خفا می‌گویند، علنی اعلام کرده‌اند. نامه صریح سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به رئیس شورای امنیت مبنی بر اینکه تلاش امریکا برای تصویب قطعنامه تحریم تسلیحاتی امریکا علیه ایران از همین حالا محکوم به شکست است، نشان داده که اروپایی‌ها علاوه بر ایران با مشکل بزرگ دیگری چون وتوی مسکو و پکن با تصمیمات احتمالی در شورای امنیت روبه‌رو هستند. بنابراین امریکا از این سناریو هم به نظر نمی‌رسد طرفی بربندد.
موقعیت سومی که فارغ از دو سناریوی پیش گفته می‌‌تواند وضعیت برجام را در مهرماه پیش رو طوفانی کند یا به ساحل آرامش برساند، پیش‌بینی کارشناسان و ناظران تصمیم رئیس شورای امنیت برای اجرای لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. هرچند «اسون یورگنسون» رئیس دوره‌ای شورای امنیت در ماه گذشته اعلام کرد که برنامه‌ای برای برگزاری نشست این شورا درباره تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران تحت قطعنامه ۲۲۳۱ در ماه مه ‌‌وجود ندارد اما با ماجراجویی‌های واشنگتن و استفاده از حربه اجبار و فشار این فرض نیز چندان دور از انتظار نیست که رئیس وقت شورای امنیت در ماه اکتبر پیشنهاد تمدید موقت و کوتاه مدت تحریم‌های تسلیحاتی ایران را روی میز بگذارد تا همه اما و اگرهای برجام دست‌کم تا بعد از انتخابات امریکا باقی بماند.
به هر روی برای پدیدار شدن چشم‌انداز توافق هسته‌ای باید به انتظار پاییز پیش رو نشست و حلقه‌های مفقوده را در بازی بزرگان شورای امنیت به نظاره نشست.

خبر
جوزپ بورل: امریکا نمی‌تواند از کانال برجام  درباره تحریم تسلیحاتی ایران تصمیم بگیرد

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تأکید کرد که امریکا عضوی از برجام نیست. به گزارش فارس، «جوزپ بورل» پس از دیدار با «وانگ یی» وزیر خارجه چین افزود «ما براین موضوع توافق داریم که تحریم  تسلیحاتی ایران در زمانی خاص و با جدول زمانی بخصوصی انجام شده است. امریکا از برنامه جامع اقدام مشترک خارج شده و آنها در حال حاضر نمی‌توانند ادعا کنند که هنوز عضوی از برجام بوده تا درباره این موضوع (تحریم تسلیحاتی) از (دیدگاه) توافق برجام به تعامل بپردازند. کاملاً واضح است که آنها خارج شده‌اند.» هوا چونیینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین هم دوشنبه در توئیتی نوشت: خروج یکجانبه امریکا از برجام و اعمال فشار حداکثری علیه ایران ریشه بحران‌ هسته‌ای ایران است. حفظ و اجرای برجام تنها راه درست برای رهایی از مشکل هسته‌ای ایران است. امریکا باید از اقدامات اشتباهش دست بکشد و برای دیگران که می‌خواهد برجام را اجرا کنند مانع‌تراشی نکند تا فضایی برای تلاش‌های دیپلماتیک ایجاد شود.