‌آموزش مجازی نیاز به مسئولیت اجتماعی دارد

پیام فروتن
طراح و استادیار دانشگاه تهران‌
در این روزهای کرونایی، قرنطینه و تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، توجه بسیاری افراد روی آموزش آنلاین یا تدریس در فضاهای مجازی جلب شده است. در این میان، رشته‌های تحصیلی‌ای وجود دارند که تدریس آنها تنها در قالب یک سخنرانی ساده در فضای مجازی نمی‌گنجد و نیاز به ابزار و فناوری‌های متعدد دارند. یکی از این رشته‌های عمده، تئاتر و هنرهای نمایشی است. این رشته که از زیر رشته‌های متنوعی برخوردار است، نیاز به وسایل بسیاری، برای انتقال آموزش درست و منطقی دارد. در همین راستا، بحث‌های آکادمیک متعددی در جریان است. عده‌‌ای آموزش آنلاین تئاتر را اصولاً نشدنی می‌دانند و برخی دیگر، این شیوه را کاملاً می‌پسندند و معتقدند باید با تحولات روز همراه شد. تعدادی دیگر نیز در میانه میدان ایستاده و از جنبه‌­های مختلف به این رویکرد می‌نگرند. اما برای آموزش از راه دور، آیا تنها دسترسی به فضاهای وب و مجازی کافی است؟ در این نوشتار تلاش می‌کنیم تا از زاویه‌ای دیگر به این مسأله نگاه کنیم.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، یکی از ۱۹ وزارتخانه دولت و مسئول برنامه‌ریزی، پشتیبانی و توسعه زیرساخت‌ها و قابلیت‌های ملی مخابراتی و اطلاعاتی ایران است. این وزارتخانه تقریباً تمام مؤلفه‌های مورد نیاز برای آموزش از راه دور را در ید قدرت خود دارد. از اینترنت و کنترل و نظارت بر آن گرفته تا تلفن و خدمات تلفن‌های همراه. این روزها بحث و گفت‌وگوها غالباً در حوزه اینترنت خلاصه می‌شود. از سرعت پایین نت گرفته (نگارنده شب گذشته یکی از کلاس‌های آنلاین خود را به‌‌واسطه ترافیک و سرعت پایین نت از دست داد و کلاس یاد شده به زمانی دیگر موکول شد) تا هزینه هنگفت اشتراک و خرید بسته‌های اینترنتی. همین‌طور می‌‌توان به فقدان زیرساخت‌‌های لازم و بسترهای مورد نیاز برای آموزش از راه دور اشاره کرد. ضمن اینکه فیلترینگ برخی فضاهای مجازی و آموزشی نظیر تلگرام، توئیتر، فیس‌بوک، یوتیوب و... را نیز نباید از نظر دور داشت. فضاهایی که هریک می‌توانند نقش مهمی در آموزش و ارتباط میان دانشجویان و استادان ایفا کنند. لازم به توضیح نیست که تا چه میزان، فیلم‌های آموزشی و آکادمیک را می‌توان به‌راحتی از طریق یوتیوب مشاهده یا به اشتراک گذاشت. اما وزارت ارتباطات و فناوری یک مجموعه مهم دیگر را نیز هدایت و مدیریت می‌کند: «پست». بی‌تردید در این روزهای فاصله‌‌گیری اجتماعی، پست نقش مهمی در جابه‌جایی اطلاعات مکتوب دارد. بخش مهمی از این اطلاعات در نقل‌وانتقال کتاب خلاصه می‌شود. در این جا بد نیست به‌عنوان مدرس تئاتر، به یک نمونه که برای شخص من ایجاد شد اشاره کرده تا به غرض اصلی بحث دست یابیم:
به‌منظور ارسال تعدادی کتاب آموزشی برای دانشجویانم به یکی از دفاتر پست مراجعه کردم. پس‌ از گرفتن چند پاکت، نوشتن نشانی‌ها و قرار دادن کتاب‌ها در آنها به یکی از کارمندان پشت باجه مراجعه کردم. سلام و خوش‌‌ آمدید و خسته نباشید که اصولاً متعلق به کارمندان ما نیست و احتمالاً در جهان دیگر باید به‌دنبال آن بگردیم. پس از مدتی که از بی‌تفاوتی کارمند یاد شده مأیوس شدم، به کارمند دیگری که به مانیتور خیره شده بود، مراجعه و سؤال کردم که آیا ایشان می‌توانند کار بنده را راه بیندازند یا خیر؟ با پاسخ مثبت ایشان، داستان آغاز شد. ابتدا به وزن برخی پاکت‌ها ایراد گرفتند. ظاهراً برخی از آنها 300 گرم بیش از 2 کیلوگرم بودند که در این‌صورت باید آنها را به‌جای قرار دادن در پاکت، در جعبه می‌گذاشتند! عرض کردم لطفاً انجام دهند و کتاب‌ها را به‌صورت بسته ارسال کنند (این در حالی بود که هیچ ترازویی برای مشتریان قرار نداده بودند). اندکی بعد موضوع دیگری باب شد: نداشتن کد پستی! عرض کردم کد پستی برخی از دانشجویانم را ندارم. در ادامه موضوع دیگری عنوان شد: نداشتن کد ملی گیرندگان! عرض کردم کد ملی آنها را ندارم. در ادامه، شماره تلفن همراه گیرندگان را طلب کردند. دیگر کاسه صبر، رو به لبریز شدن بود و کار به بگو مگو کشید. پاکت‌ها را گرفتم و به شعبه دیگری مراجعه کردم. تمام آنها بدون حتی یک سؤال، پست شدند! تنها، کارمند مهربان آنجا یادآوری کرد که برخی پاکت‌ها کمی اضافه وزن داشتند که استثنائاً آنها را پست کردیم؛ اما در مراجعه بعدی لطفاً به این موضوع دقت فرمایید. رسید را گرفتم و به شعبه قبلی بازگشتم. به ریاست شعبه اعلام کردم، بدون کد پستی، کد ملی، شماره تلفن همراه، کار امروز من با لطف و مهربانی کارمندی دیگر انجام شد. و تصور می‌کنید واکنش ایشان چه بود؟ پیدا کردن نام کاربر شعبه دوم از رسید و تهدید به شکایت از ایشان به اتهام دورزدن قانون پست و پلمب کردن دفتر یاد شده! در حالی‌که خود ایشان ساعاتی قبل، در حال پذیرش پاکت‌های بنده با ثبت وزنی پایین‌تر در سیستم بودند که فرآیند ارسال بسته‌ها با بهانه‌های یاد شده متوقف شد!
جناب وزیر! برادر بزرگوار من! آموزش از راه دور و پیشرفت در عرصه‌‌های علمی، بیش و پیش از اجرای هرگونه زیرساخت فناورانه، نیاز به آموزش، فرهنگ، مردمداری، حمایت، همکاری، همدلی، احساس مسئولیت، تعلق اجتماعی، ادب و بسیاری از مؤلفه‌‌های در دسترس دیگر دارد. آموزه‌‌هایی که نه ربطی به تحریم‌‌ها دارند و نه نیازمند صرف هزینه‌‌های هنگفت. نکات مثبتی که متأسفانه در میان بسیاری از کارمندان نه‌تنها وزارتخانه شما، که در بسیاری از ادارات دولتی و خصوصی دیگر نیز وجود ندارد. فقدان فناوری و امکانات را می‌توان با کمی بذل ادب، حسن انجام کار و همکاری تاب آورد. آموزش از راه دور، پیش از هر چیز، نیاز به مسئولیت فردی و اجتماعی دارد.