نگذاریم فنر کرونا آزاد شود

فریبا خان احمدی
خبرنگار
در حالی که هنوز فاز مهار ویروس کرونا در کشور به پایان نرسیده است اکنون از سوی مقامات وزارت بهداشت بانگ هشدار و نگرانی جدیدی به گوش می‌رسد که در سه کلمه خلاصه می‌شود «موج دوم کرونا». این نگرانی زمانی مطرح شد که کشور چین اعلام کرد آمار ابتلا به این ویروس بعد از چند هفته شیب نزولی دوباره روند صعودی گرفته است. حالا بیم آن می‌رود که ایران هم با موج دوم کرونا روبه‌رو شود. بر اساس آخرین آمارهای وزارت بهداشت مجموع بیماران مبتلا به کرونا به 96448 نفر رسیده و تعداد جانباختگان این بیماری تاکنون 6156 نفر است. با وجود این مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم در گزارشی نسبت به آغاز شیوع موج دوم کرونا در ایران هشدار داده است. با دکتر علی اکبر حقدوست،معاون آموزش وزارت بهداشت و رئیس کمیته اپیدمیولوژی ستاد کشوری مبارزه با کرونا درباره زمان آغاز موج دوم کرونا و ابعاد و گستردگی این بیماری گفت‌و‌گو کردیم که می‌خوانید:

 آقای دکتر چقدر احتمال دارد ویروس کرونا دوباره اوج بگیرد و شاهد بروز موج دوم این بیماری در روزهای آینده باشیم؟ آیا می‌توان پیش‌بینی کرد که این موج از چه زمانی شروع می‌شود؟
پیش‌بینی کردن آینده رفتار دقیق ویروس کرونا چندان ساده نیست. ما نمی‌توانیم حرف‌هایی بزنیم که صددرصد درست باشد همه این بحث‌ها بر اساس احتمالات و تخمین‌هایی است که محققان حوزه سلامت می‌زنند. دهها فاکتور اثر‌گذار در این زمینه وجود دارد که برخی‌ها را می‌شناسیم و برخی‌ها را هم نمی‌شناسیم. اینکه رفتار ویروس در آینده چگونه خواهد بود ویروس ضعیف‌تر می‌شود یا قوی تر؟ نسبت به گرما حساس است یا خیر؟ اینکه چقدر احتمال دارد با شروع فصل پاییز و سرد شدن هوا، این ویروس دوباره تاخت و تاز خودش را شروع کند و آمار ابتلا را افزایش دهد؟ و... همه اینها جزو ابهاماتی است که هنوز ناشناخته‌اند. اما نکته مهم این است که باید ببینیم رفت و آمدها تا چه حد افزایش پیدا می‌کند. وجود خطر در دل رفتاهای مردم همراه با فعالیت‌های روزانه‌شان نهفته است اگر نتوانیم به این سؤالات جواب دهیم یا اگر هم بر فرض جواب هم دهیم باز توانیم بر مبنای معادلات ریاضی دقیقاً پیش‌بینی کنیم که موج دوم ویروس چه زمانی شروع می‌شود.
به‌طور کلی ابعاد و بزرگی موج دوم کرونا قابل تعیین است؟
افراد حساس با بیماری‌های زمینه‌ای در جامعه حضور دارند و طبیعی است برخورد ویروس با فرد حساس می‌تواند باعث بیماری شود و آن فرد بعد از آلوده شدن از طریق قطرات تنفسی افراد دیگر را آلوده کند این یعنی خطر که همچنان در جامعه وجود دارد تا زمانی که ویروس وجود دارد و افراد حساس در جامعه تردد می‌کنند این به معنای وضعیت خطر است البته آلودگی با ویروس کرونا در یک جامعه می‌تواند شدت و ضعف پیدا کند. با مدیریتی که انجام می‌شود می‌توان جلوی بروز اپیدمی بزرگ را گرفت اما اینکه بگوییم آیا موج دومی وجود دارد یا نه؟ در پاسخ باید بگویم اگر به معنای یک موج گسترده در کشور باشد به‌نظر می‌آید یک اپیدمی بزرگ و سنگین نخواهد بود چرا که در موج اول شیوع کرونا، دوره کمون ویروس باعث غافلگیری مسئولان و مردم شد به هر حال اطلاعات ما درباره این ویروس محدود به کشور چین بود و رفتارش بسیار ناشناخته. اما الان هم مردم و هم مسئولان آگاهند و رفتار بهداشتی مردم تغییر کرده است. همین تغییر عادات رفتار بهداشتی در جامعه باعث جلوگیری از گسترده‌تر شدن ویروس می‌شود. از طرفی سیستم سلامت و بهداشت و درمان نیز آگاهانه‌تر و فعالانه‌تر با ویروس مبارزه می‌کنند و ابزارهای تشخیصی در جامعه بخوبی گسترده شده است در نتیجه انتظار اینکه مجدد با یک اپیدمی گسترده مواجه شویم کم است البته این به معنی نبود موج دوم کرونا نیست اما احتمال بروز خوشه‌هایی از بیماری به‌صورت یک جمعیت محدود در گوشه و کنار کشور، یک شهر، یک روستای کوچک، یک محله و منطقه کوچک در شهرهای بزرگ، در حد یک کارخانه یا شرکت و اداره پیش‌بینی می‌شود که اتفاق بیفتد. باید سعی کنیم آگاهانه و بسرعت نسبت به موج دوم کرونا واکنش نشان دهیم تا اندازه توده آلوده به حداقل برسد.
آقای دکتر، ذات ویروس کرونا شدت مسری بودن آن است و همین نکته باعث می‌شود تا کنترل آن سخت‌تر شود از طرفی عده‌ای با تردد غیر ضروری در شهر مداخلات بهداشتی را نادیده می‌گیرند و پیش‌بینی می‌شود دوباره قله بیماری کرونا در کشور ایجاد شود؟ وزارت بهداشت برای مواجهه با موج بعدی کرونا و احتمال افزایش قله بیماری چه برنامه‌هایی را طراحی کرده است؟
 قطعاً آمادگی ما نسبت به روزهای اول اپیدمی بسیار فرق کرده است. ابزارهای تشخیصی و درمانی در همه جای کشور قابل دسترسی است. از طرفی سیستم مبارزه فعال که با کمک مجموعه شبکه بهداشت کشور راه افتاد (غربالگری طرح بسیج ملی مقابله با کرونا) تجربه بسیار با ارزش و مغتنمی است که قطعاً به شکل کارا می‌تواند به مجموعه وزارت بهداشت در مدیریت بهتر بیماری کمک کند.
 تعریف شما به‌عنوان یک اپیدمی لوژیست از موج دوم کرونا چیست؟ و این موج چگونه رخ می‌دهد؟
نمی‌دانیم موج دوم ویروس کرونا به‌دلیل رفتار ویروس در گروه‌های هدف چگونه خواهد بود اما بعید است شدت و گستردگی موج دوم مثل موج اول باشد. برای وقوع موج دوم بیماری کرونا همه چیز بر اساس احتمالات است. اما سازمان بهداشت جهانی همچنان اعمال محدودیت تردد و تماس افراد را ابزار کنترلی ویروس می‌داند البته باید تعداد آزمایش‌های تشخیصی برای اطرافیان افراد آلوده که بدون علامت هستند ادامه یابد و بیماران جدید تحت نظر باشند و کسانی که با این افراد مرتبط بوده‌اند شناسایی و ایزوله شوند.
آیا کشورهای آسیای شرقی که اپیدمی کرونا را زودتر از ایران تجربه کرده‌اند با موج دوم کرونا مواجه شده‌اند؟
اخباری که از چین می‌رسد نشان می‌دهد که آنها هم نگران موج دوم کرونا هستند. به‌همین دلیل دربرخی از مناطق کشور که در موج نخست کرونا آلوده شده و سپس به وضعیت عادی برگشته بودند مجدداً محدودیت‌هایی وضع شده با این حال بروز یک همه‌گیری گسترده به شکل اپیدمی اول بعید است اما این را هم باید در نظر گرفت که هنوز بسیاری از رفتارهای ویروس کرونا ناشناخته است.
 با افزایش تعداد تماس‌ها در جامعه چقدر باید انتظار داشته باشیم دوباره نرخ ابتلا به بیماری بالا برود؟
صرف افزایش تماس‌ها باعث آلودگی نمی‌شود باید تماس از نوع تماس مؤثر باشد؛تماس مؤثر یعنی تماسی که احتمال انتقال ویروس را از یک فرد به فرد دیگر فراهم کند. اگر افراد فاصله 5/1 متری و بهداشت دست و صورت را رعایت کنند، افراد آلوده و علامت دار در جامعه کمتر حضور پیدا کنند یا اصلاً از خانه خارج نشوند، سیستم بسرعت افراد آلوده را شناسایی و ایزوله کند و اطرافیان این افراد آلوده در فاز بدون علامت شناسایی شوند آن وقت می‌توان گفت که آن تماس مؤثر ایجاد نخواهد شد. تست کرونا از اطرافیان افراد علامت دارهم جزئی از این برنامه است. قرار است در مرحله دوم بسیج ملی مقابله با کرونا با کمک راه‌اندازی آزمایشگاه‌های سرپایی از اطرافیان افراد علامت‌دار و افراد مشکوک به بیماری تست بگیرند.
این درست است که در مدل‌های کلاسیک مربوط به شیوع بیماری فقط یک پیک وجود دارد؟
ابداً اینگونه نیست. این زمانی است که ویروس آزادانه در سطح جامعه بچرخد و تمام افراد آلوده شوند و بیماری بتدریج فروکش کند. در مورد ویروس کرونا با مدیریتی که در سطح کشور اتفاق افتاد بسیاری از افراد حساس آلوده نشدند. به هر حال ویروس کرونا مثل یک فنر جمع شده است اگر این فنر آزاد شود باید منتظر فاجعه باشیم.
برخی از منتقدان می‌گویند استراتژی وزارت بهداشت دربحث کنترل و مهار ویروس کرونا اپیدمی گله‌ای یا مصونیت ایمنی است. شما چه پاسخی به این نوع انتقادات دارید؟
اگر قرار بود به‌سمت ایمنی جمعی برویم تمام بیمارستان‌ها باید کماکان مملو از مریض می‌شد در حالی که هوشمندانه سعی شد از شدت بیماری به اندازه‌ای کاسته شود که قابل مدیریت باشد و ایمنی به دست افراد جامعه ایجاد شود نه اینکه ابتکار عمل در دست ویروس باشد و سرعت انتشار را ویروس تعیین کند بلکه با مدیریت انجام شده سرعت انتشار ویروس به میزان زیاد کاسته شده تا امکان ارائه خدمت به افراد بیمار به بهترین شکل ممکن فراهم باشد.