تسویه حساب‌های سیاسی را به زمان دیگری موکول کنید

غلامرضا ظریفیان
استاد دانشگاه
در ادبیات جدید، «اعتماد عمومی» جزء لاینفک سرمایه اجتماعی به حساب می‎آید؛ تا جایی که برخی صاحبنظران معتقدند که اعتماد چیزی جز سرمایه اجتماعی نیست.
صحبت‎های دیروز رئیس جمهوری مبنی بر اینکه «هیچ دارویی برای درمان کرونا بالاتر از «اعتماد و روحیه مردم نیست»، حقیقتی است که برای تبدیل شدن به واقعیت، نیاز به پیش شرط‌هایی دارد. متأسفانه به‌دلایل عدیده‎ای که صرفاً محدود به دولت دکتر روحانی نمی‎شود بلکه در دو دهه اخیر گریبان کشور را گرفته، با کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی روبه‎رو بوده‎ایم. این مشکل خود را به‌طور کامل در همبستگی دولت - ملت نشان می‌دهد. البته منظور از دولت، صرفاً قوه مجریه نیست.
 پیمایش‎ها نشان می‎دهد که به دلایلی اعتماد عمومی در همه سطوح دچار آسیب شده است. هرچند ممکن است در مقایسه با بعضی از کشورها اوضاع آنچنان هم بد نباشد اما به دلایل تاریخی و اعتقادی، به میزانی که فاصله بین دولت - ملت شکل می‎گیرد، برای جامعه ما فاجعه بار خواهد بود.
پیش نیازهای کشور برای رسیدن به اعتماد که باید از سوی کل حاکمیت مورد توجه قرار گیرد و قوه مجریه نیز در این مسیر نقش زیادی دارد، در پنج مورد زیر خلاصه می‎شود: تلاش برای وحدت و یکپارچگی هنجاری: جامعه ایران باید به مباحث اخلاقی، مسائل هنجاری، صداقت و وفاداری به عهد، توجه ویژه‎ای کند. به‌هر میزانی که این وحدت هنجاری در جامعه شکل بگیرد اعتماد عمومی هم افزایش می‎یابد.
شفافیت: به مقداری که یک جامعه از حاکمانش شفافیت می‎بیند و به میزانی که ابهام در حرف زدن‎ها کاهش می‎یابد اعتماد از آنجا سر بر می‎آورد. چرا که حرف نزدن‎ها و عمل‏‌های در ابهام بشدت اعتماد را آسیب‎پذیر می‎سازد. در این شرایط ما با اعتماد تعمیم یافته روبه‎رو می‌شویم. اعتمادی که بین آحاد ملت با نهاد قدرت شکل می‎گیرد.
ثبات: جامعه به میزانی که از سیاست‎ها، رویه‎ها و اقدامات  ثبات می‌بیند از آن امنیت و احساس آرامش می‎گیرد. به میزانی که سیاست‎ها و رویه‎ها از ثبات لازم برخوردار نباشد طبیعی است که وقتی اظهارنظری می‎شود، جامعه با دید تردید به آن نگاه می‎کند. دستیابی به ثبات نیازمند همگرایی و معاضدت‎های میان قوا و جناح‎های مختلف است.  آشنایی مسئولان با نیازهای جامعه: وقتی مسئولی با نیازهای جامعه آشنایی دارد و آن را در بیان و عمل و پیام خود نشان دهد جامعه به او اعتماد می‎کند. به محض اینکه جامعه احساس کند که کارگزاران به مسأله‎ها و چالش‎های او کمتر آشنایی دارند و بین نیازهایشان با فهم مسئولان و آنچه که در جامعه می‎گذرد فاصله است، اعتماد سلب می‎شود. بالعکس؛ به محض اینکه فردی با رنج‎ها و دردها و مسائل و مشکلات جامعه، آشناست اعتماد افزایش می‎یابد.
پاسخگویی: به میزانی که نهاد قدرت به جامعه پاسخگو می‎شود احساس اعتماد به‌وجود می‎آید. به محض اینکه دست دولت و حاکمیت تنگ باشد و آن را صادقانه با مردم در میان بگذارد، جامعه هم آن را لمس می‎کند و تاب‎آوری خود را بیشتر خواهد کرد.
شرایط فعلی اقتضا دارد بدون توجه به منافع شخصی و گروهی و بدون نگاه به اینکه این دولت از طیف و جناح ما هست یا نیست، همه متحد شوند تا بلکه رنج جامعه کاهش پیدا ‎کند. متأسفانه برخی، از جناح‌های مختلف و از افراد منفعت‌طلب، فرصت را غنیمت شمرده و همچون مثالی که رئیس جمهوری زده‎، به‌دنبال کاسبی خود هستند. بله؛ این دولت همچون همه دولت‎های پیش از خود اشکالات و ضعف‎هایی دارد اما منصفانه نیست که حل مشکلات ساختاری را هم از قوه مجریه بخواهیم. عده‎ای با مقاصد سیاسی سعی دارند که تلاش‎ها و زحمات انجام شده را کمرنگ جلوه دهند. در حالی که یکی از فرصت‎های کرونا این بود که حفره‌‏های جهان امروز را چه در کشورهای توسعه یافته و چه توسعه نیافته به عینیت بکشاند و نشان دهد که بشر در برابر پدیده‎های سخت چه ضعف‎های بنیادینی دارد. حال چگونه به‌دنبال یافتن ضعف‎های دولت خود و زنده کردن دعواهای قدیمی هستیم؟ باید به آن جریان‎هایی که به فکر تسویه حساب افتاده‎اند گفت که اگر منجر به ناامیدی مردم و افزایش رنج آنان شوند مرتکب خیانت شده‎اند. باید گروه‎های سیاسی را متوجه ساخت در شرایطی که یک ملت در سختی بسر می‎برد، تسویه حساب را به زمان دیگری محول کنند و جانب انصاف را در پیش بگیرند. بهتر است مشکلات جامعه را از آنچه که هست بزرگ‌تر نکنیم.