اهدای خون را فراموش نکنید

فریبا خان‌احمدی
خبرنگار
به‌دنبال شیوع اپیدمی کرونا آمار اهدای خون در کشور کاهش قابل توجهی داشته است. خبرهایی که از استان‌های مختلف به گوش می‌رسد که حکایت از کاهش مراجعه مردم به مراکز اهدای خون دارد، کم شدن میزان تردد افراد در سطح شهر و نگرانی افراد از انتقال ویروس کرونا در پایگاه های اهدای خون از جمله دلایل کاهش میزان مراجعه مردم برای اهدای خون است. با کاهش 35 درصدی اهدای خون پایگاه‌های انتقال خون روزهای سختی را برای مهار بحران کمبود خون از سر گذرانده‌اند  اما به نظر می رسد این روزها به‌دلیل پویش‌های مردمی آرامش نسبی به شبکه انتقال خون کشور بازگشته است. با این حال دکتر پیمان عشقی مدیرعامل سازمان انتقال خون روزهای پیش‌رو را نگران‌کننده توصیف می‌کند. همزمانی آغاز ماه مبارک رمضان با شروع عمل‌های جراحی الکتیو: (حضور خودخواسته و غیر اورژانسی بیمار در مراکز درمانی) در اردیبهشت ماه مدیرعامل این سازمان را در تأمین خون کشور نگران کرده است. او از مردم و اهداکنندگان مستمر می‌خواهد به پایگاه‌ها مراجعه کنند و خون و پلاکت اهدا کنند. با وی گفت‌و‌گویی کرده‌ایم که می‌خوانید:
با آغاز اپیدمی کرونا خبرهایی از کاهش ذخایر خونی در برخی استان‌ها به‌گوش می‌رسد، از طرفی نگرانی از انتقال ویروس کرونا و قرنطینه خانگی هم موجب شد مراجعه مردم به مراکز اهدای خون کاهش یابد. در این روزهای کرونایی سازمان انتقال خون چگونه وضعیت تأمین خون و فرآورده‌های خونی کشور را مدیریت می‌کند؟
ما از قبل بحران کمبود ذخایر خونی را در کشورپیش‌بینی می‌کردیم به‌طوری که 3 هفته پیش از آنکه وزارت بهداشت ویروس کرونا را در کشور تشخیص دهد از طریق وب کنفرانس با رؤسای انتقال خون چین، تایلند، کره و شرق آسیا صحبت کردیم که شما در این اوضاع چکار کردید و چه مشکلاتی داشتید؟ کرونا پدیده جدیدی بود و هیچ ذهنیت وآگاهی نداشتیم، متأسفانه شیوع ویروس به قدری سریع بود که فرصت نداد و ما با عواقب آن درگیر شدیم. آن زمان رئیس انتقال خون چین تجربیات زیادی را در اختیار ما قرار داد. با همین دانسته‌ها بارها در سازمان انتقال خون تشکیل جلسه دادیم، بالاخره در روزهای ابتدایی شرایط سخت بود. ما با محدودیت‌ها، معذوریت‌ها و کمبود لوازم حفاظتی مواجه بودیم و از طرفی تنظیم گایدلاین‌های مربوط به انتقال خون کشور 2 تا 3 هفته طول کشید. البته بعد از آن همین دستورالعمل‌ها را در اختیار کشورهای منطقه نیز قرار دادیم و سازمان بهداشت جهانی هم بسیار استقبال کرد. ما در شرایطی که کشور با شیوع ویروس کرونا درگیر بود در موضوع خون و فرآورده‌های خونی واقع‌بینانه و سخت‌گیرانه برخورد کردیم به این دلیل که بتوانیم به بیماران اطمینان بدهیم که خون با بالاترین استاندارد جهانی در اختیارشان قرار می‌گیرد. بر خلاف کشورهایی مانند امریکا شاخص اهدای خون را پایین نیاوردیم. مثلاً امریکا بعد از کاهش 75 درصدی میزان اهدای خون، ملاک‌های دائم و موقت اهدای خون را کنار زد. حتی در این مدت از افرادی که در یک ماه گذشته دچار آنفلوانزا، سرماخوردگی و تب بودند خون نگرفتیم با اینکه برخی استانداردها اجازه می‌داد تا 21 روز بعد از ابتلا به این بیماری‌ها، افراد خون اهدا کنند.
میزان ذخایر خون سازمان انتقال خون نسبت به قبل شیوع کرونا چه تغییری کرد؟ آیا کاهش اهدای خون بیماران را با مشکل جدی مواجه ساخت؟
 ما علی‌رغم همه سخت‌گیری‌ها در شاخص اهدای خون، وارد فاز بحران به مفهوم تعریف انتقال خون نشدیم وقتی که ذخایر خون کشور به زیر 3 روز برسد این یعنی بحران. ما به بحران نزدیک شدیم ولی به‌دلیل تنظیم دستورالعمل‌ها، آماده کردن جایگاه‌های انتقال خون برای پذیرایی اهدا کنندگان، آموزش مردم و نوع تبلیغات‌مان از مرز بحران رد نشدیم البته برای تشویق مردم برای اهدای خون باید کاری می‌کردیم که این اقدام با پروتکل‌های وزارت بهداشت مبنی بر خانه ماندن تناقض نداشته باشد چرا که ما می‌گفتیم مردم از خانه بیرون بیایند و خون اهدا کنند برای همین این شعار را انتخاب کردیم که «اگر از خانه خارج می‌شوید خون اهدا کنید» یا «کرونا ما را از یاد بیماران غافل نکند». به‌هرحال این تناقض‌ها در ذهن مردم بود. با آغاز پویش مردمی و ورود هنرمندان، ورزشکاران و بسیجیان کمک کرد ما وارد بحران نشویم. وقتی ذخایر خون به حدود 4 روز رسید فعالیت پویش‌های مردمی جواب داد و الان ذخایر خون کشور در حد قابل قبولی است.
میانگین اهدای خون و تعداد اهدا‌کنندگان مستمر در روزهای قبل کرونا چه تفاوتی با روزهای قرنطینه دارد؟
بعد از شیوع کرونا مدیریت مصرف خون بیمارستانی فعال شد و ذخایر خون را بهینه مصرف کردیم. مهم‌ترین کاری که کردیم از اهداکنندگان مستمر و مورد اعتمادمان خواستیم در پایگاه‌های انتقال خون مستقر شوند و استانداردها را بازرسی کنند.
بعد از شوک کرونا که وارد شد اهدای خون کاهش یافت. در اسفند 98، 35 درصد کاهش اهدای خون را نسبت به‌مدت مشابه سال قبل داشتیم. این افت شدید در هفته اول اسفند رخ داد و این عدد به 4 هزار اهدای روزانه رسید که خیلی کم بود. عدد اهدا بتدریج از هفته دوم اسفند شیب صعودی پیدا کرد و به حدود 7 هزار و 600 اهدای روزانه خون رسید. البته اهدای خون در نوروز 99 نسبت به نوروز 98، حدود 20 درصد کاهش یافت و بعد از آن شعار مجازی ما «اگر از خانه بیرون می‌آیید بیماران را فراموش نکنید» خیلی کمک کرد.
نکته جالب آنکه میزان مصرف خون در نوروز امسال پایین آمد و چون اهدا هم پایین آمده بود ذخایر خونی تا حدودی ثابت ماند و ذخایر خونی ما نسبت به نوروز 98 تغییری نکرد به‌هرحال در ایام نوروز بیشتر مصارف خون مربوط به بیماران تالاسمی، سرطانی و تروما‌ها است و مصرف ما تغییر فاحشی پیدا نکرد یعنی مثلاً همین عدد 72 هزار و 757 واحد خون مصرفی را در سال قبل هم داشتیم اما در نوروز امسال نسبت به سال قبل 20 درصد کاهش اهدا داشتیم و برای همین ذخایر خون به حدود 4 روز کاهش پیدا کرد که نزدیک بحران بود از هفته دوم یعنی 19 و 18 اسفند به حداقل ذخایر خونی در کشور رسیدیم هیچ کسی در این ایام سراغ ما را نمی‌گرفت چون همه درگیر مرگ و میر کرونا بودند ما 4 روز بیشتر در کشور خون نداشتیم. از طرفی در تهیه ماسک، مواد ضدعفونی‌کننده از سهمیه وزارت بهداشت دچار مشکل بودیم چون بیمارستان‌ها در اولویت بودند از یک سو با کمبود تجهیزات و از سوی دیگر در مرز بحران بودیم. از 19 اسفند با شروع پویش‌ها مردم باور کردند پایگاه‌های انتقال خون بهداشتی است و فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت می‌شود و به همه مراجعه‌کنندگان ماسک می‌دهیم، تشویق شدند به مراکز مراجعه کنند.
مردم بسیار به انتقال خون اعتماد دارند ولی شرایط طوری بود که حتی داوطلبان همیشگی ما هم دچار ترس شده بودند و می‌گفتند خانواده‌هایشان اجازه نمی‌دهند به مراکز مراجعه کنند. دو هفته طول کشید تا مردم شرایط بهداشتی حاکم بر پایگاه‌های انتقال خون را باور کنند به‌طوری که روز شنبه ذخایر خونی کشور 6 روز بود که کاملاً در حد انتظار است.
در شرایطی که کشور با بحران کرونا مواجه بود چقدر نگران بودید در تأمین خون بیماران دچار مشکل شوید؟
در دو تا 3 هفته آغاز اپیدمی کرونا زیر 90 درصد درخواست‌های مربوط به خون و فرآورده‌های خونی را جواب می‌دادیم. الان 98درصد درخواست‌های مربوط به خون و فرآورده‌های خونی را در کل کشور پاسخ می‌دهیم اما به‌طور کلی سال 98 به‌دلیل اتفاق‌های متعددی که افتاد و ربطی هم به سلامت مردم نداشت 4 درصد افت کاهش اهدای خون داشتیم و این عدد برای ما آزاردهنده است. به‌طور کلی یکی از دلایل افت خون کشور روند رو به کاهش اهدای خون در سه سال گذشته است. شاخص اهدای خون از 27 در هزار به 25 در هزار رسیده است چرا که قبلاً سیاست سازمان انتقال خون سوق دادن مردم به اهدای پلاسما بود. با توجه به کاهش 4 درصدی اهدای خون، کرونا این وضعیت را تشدید کرد. به‌هرحال به‌دلیل داشتن شبکه خونرسانی در کشور اجازه ندادیم در روزهای کرونایی هیچ استانی دچار بحران جدی شود.

برش
با توجه به آغاز ماه مبارک رمضان و کاهش اهدای خون در روزهای ابتدایی این ماه آیا می‌توانیم به این شاخص‌ها خوش‌بین باشیم؟

 خیر. در 10 روز اول ماه مبارک اهدای خون کم می‌شود اما بیمار و مصرف خون کم نمی‌شود ما باید هفته اول ماه رمضان بیشترین فعالیت تبلیغاتی را داشته باشیم دلیل بعدی آن است که امسال شرایط پیچیده‌تر هم می‌شود به‌هر‌حال از اول اردیبهشت به دستور وزارت بهداشت اعمال جراحی الکتیو از سر گرفته می‌شود و چون بیماران زیادی در نوبت‌اند. تعداد عمل‌های جراحی زیاد می‌شود. من نگرانم که شروع عمل‌های جراحی به ماه رمضان خورده است که اهدای خون کم می‌شود. نکته مهم دیگر آنکه بعضی از فرآورده‌های خونی از جمله پلات‌ها طول عمرشان کوتاه و 3 روز است. مردم باید نو به نو خون و پلاکت اهدا کنند.  به‌هر‌حال مردم باید بدانند بیماری بیماران سرطانی، تالاسمی و هموفیلی‌ها و شیمی‌درمانی‌ها به‌خاطر کرونا و ماه رمضان متوقف نمی‌شود و نیاز به خون دارند.
در پایان این نکته را هم در گزارش‌تان اشاره کنید که سازمان انتقال خون از اول اردیبهشت ماه آماده دریافت پلاسمای بهبود یافتگان کرونا است. پادزهر این افراد به مریض‌هایی که روی تخت بیمارستان خوابیده‌اند کمک می‌کند و ما موظفیم پل ارتباطی بین بهبودیافتگان کرونا و بیماران مبتلا به کرونا باشیم.