اندیشیدن در سپهر ایرانی

احمد مسجد جامعی
عضو شورای شهر تهران
استاد حسن انوشه، پس از عمری پرثمر و سرتاسر عشق و علاقه به فرهنگ ایران و زبان فارسی از این جهان رخت به سرای دیگر کشید. او از اندک محققان پرتلاش روزگار ما بود که دلبستگی به ایران و میراث زبان فارسی را رفته‌رفته و از رهگذر مطالعه و بررسی انبوهی مآخذ متنوع به دست آورده بود. او هیچ‌گاه به مقام و ثروت چشم نداشت و فرهنگ و ادب را مایه نام و نان نکرد و جز به پیشرفت آن نمی‌اندیشید. مجلدات بزرگ دانشنامه ادب فارسی که او سالیان دراز همت مصروف آن داشت، در واقع مستند آن همه دلباختگی است. ایران و زبان فارسی برای او فقط به معنای میهن نبود، بلکه او به اندیشه و فرهنگی چنین انسانی و سرشار از معنویت می‌اندیشید که مرزها و فاصله‌های ظاهری را در طی قرون و اعصار متمادی در نوردیده و تا دور دست‌ها گسترش داده است و گاهی در یافتن بیتی که بر زبان‌ها جاری بوده یا کتابی و رساله‌ای از اندیشمندی که در مدرسه‌ها و مجامع علمی تدریس می‌شده به این سو و آن سو می‌رفت و کتاب‌ها و کتابخانه‌ها را می‌جست تا شاهدی بر آن بیابد. او در سپهر ایرانی می‌اندیشید.چنین بود که خاموش و سر به زیر، هزاران مقاله نوشت و ویرایش کرد و از راهنمایی پژوهندگان جوان نه تنها دریغ نداشت که سخت استقبال می‌کرد. در ترجمه نیز استاد انوشه به معرفی و شناخت بهتر ایران و تاریخ ایران نظر داشت و ترجمه‌های او نیز خود فراز فاخری از زبان فارسی است. استاد انوشه گذشته از فرهنگ و زبان کهن ایران، بر ادب فارسی در دوران معاصر نیز اشراف تمام داشت و تحولات ادبی معاصر را از مکاتب گونه‌گون شعری تا نویسندگی و روزنامه‌نگاری از نزدیک مطالعه و بررسی و پیگیری می‌کرد و به‌ویژه به موضوع داستان‌نویسی علاقه‌مند بود؛ چنانکه سابقه ترجمه ادبیات جهان به زبان فارسی تا روزگار ما نیز در حوزه وسیع علائق او قرار می‌گرفت.
 اکنون میراث گرانقدر او در برابر ماست و دانشنامه ادب فارسی که زیرنظر او پدید آمد، از ارجمندترین مآخذ در جهان ایرانی و اسلامی است. فقدان او برای دوستداران فرهنگ ایران و زبان فارسی جبران‌ناپذیر است و این اندوه بزرگ را نمی‌توان با کلمات و تعابیر بیان کرد.