مطالبه‌گری که هرگز ناامید نشد

پنجم دی ماه سال 1322، درست همزمان با روزگار درگیری با جنگ جهانی دوم، متولد شد و چهاردهمین روز از فروردین ماه سال جاری، مصادف با روز جهانی کتاب کودک، حوزه‌ای که همه عمر خود را صرف آن کرد هم دیده بر زندگی بست. آنطور که خود «ثریا قزل ‌ایاغ» در بیان خاطرات زندگی‌اش گفته با وجود تولد در خانواده‌ای متوسط و در تنگنا، سال‌های کودکی‌اش میان کتاب، مجله، موسیقی، شعر و ادبیات بزرگ سپری می‌شود، آنچنان که در نهایت فعالیت در عرصه ادبیات کودکان را به عنوان حرفه اصلی خود انتخاب می‌کند. انتشار کتاب‌های داستانی و آثار پژوهشی متعدد، عضویت در هیأت علمی گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، سال ها عضویت و همکاری مداوم با شورای کتاب کودک و تألیف کتاب‌هایی برای کودکان و نوجوان تنها بخشی از کارهای قزل ایاغ است. او در هیأت داوران جایزه هانس کریستین اندرسن «مشهور به نوبل کوچک ادبیات» هم حضور داشته، هر چند که خودش هم بارها موفق به دریافت جوایز متعدد داخلی و خارجی به پاس آثار و فعالیت های فرهنگی- آموزشی‌اش شده بود.  ‌

یاد

نوش‌آفرین انصاری
دبیر شورای کتاب کودک
همه آنهایی که این زن فرهیخته را می شناختند می‌دانند که با آرزوهای بزرگی قدم به عرصه کودک گذاشت و تلاش بسیاری هم صرف تحقق آنها کرد. از همان موقعی که بعد اتمام تحصیلاتش در امریکا به کشور بازگشت دنبال راهی برای تحول نظام آموزشی و تغییر جایگاه کتاب و کتابخوانی و از همه مهم‌تر جلب توجه همگان به جایگاه مهم کتابداران بود. هر چند که علیرغم تلاش زیادی که صرف این راه کرد، کوشش‌های او در نهایت به سرانجامی که آرزویش را داشت نرسید؛ چراکه نه تنها اوضاع و احوال حاکم بر کتابخانه‌های کشور و مدارس بهتر نشد بلکه روز به روز هم کم رمق‌تر و کم اهمیت‌تر شده‌اند. تمام روزها و سال‌های زندگی‌اش را بر این گذاشت که به مسئولان آموزشی و فرهنگی بگوید با وجود کم توجهی آنها به کتابداران، این قشر از چه توانی در پرورش نسلی خلاق و موفق، فارغ از رشته‌ای که به آن قدم خواهند گذاشت برخوردار هستند. با این حال نکته‌ای که نباید درباره آدم‌های مهم و اثرگذار فراموش کرد این است که آنان علیرغم تمام مشکلات و موانع پیش روی خود و حتی بی مهری‌هایی که از سوی مسئولان متوجه‌شان است هیچگاه دست از کار نمی‌کشند. افرادی از این دست که ثریا قزل‌ایاغ هم که از جمله‌شان است حتی در سخت‌ترین شرایط هم ناامید نمی‌شوند و به تلاش‌های آنان می‌توان به عنوان چراغی پیش روی راهی که به آن قدم گذاشته‌اند نگاه کرد. بازگردیم به برخی از خدمت‌های بی‌شماری که این دوست و همکار قدیمی در حق فرزندان سرزمین‌مان کرده که بی شک او را به مطالبه‌گر و تلاش‌گری جدی تبدیل کرده‌اند. همان طور که اشاره شد او زندگی‌اش را صرف این کرد که گامی در راستای تغییر نگرش مسئولان نظام آموزشی نسبت به تصمیم‌گیری برای کودکان و نوجوانان بردارد. روح و جانش با ادبیات درآمیخته بود و شناخت خوبی هم از ادبیات ایران و جهان داشت. انصاف بسیاری در مواجهه با رشد ادبیات کودک در کشورمان به خرج می داد؛ او افزون بر منتقدی درجه یک، مشوقی اثرگذار در برخورد با جوانان و دانشجویان در کلاس‌های دانشگاه تهران و شورای کتاب کودک هم بود. به سراغ هر یک از شاگردان او که بروید خواهند گفت که چطور شمع درون آنان را به چراغی عظیم تبدیل کرد و ... البته کم نیستند معلمانی که زندگی شان را صرف تدریس می کنند، اما کم‌تر معلمی هست که همچون ثریا قزل‌ایاغ از چنین توانی در اثرگذاری میان شاگردان و دانشجویان خود برخوردار باشد. او سال 53، بعد از بازگشت دوباره به کشور به عضویت شورای کتاب کودک درآمد؛ هر چند که من آن زمان کانادا بودم و هنوز آشنایی نزدیکی با او پیدا نکرده بودم. با این حال سال 57 وقتی که بازگشتم دوستی‌مان آغاز شد و تا زمانی که مرگ او را از ما نگرفته بود هم ادامه یافت. بیش از 40 سال از دوستی و همکاری با ثریا قزل‌ایاغ می گذرد، سال‌هایی که همه ماه‌ها،روزها و دقایق آن منجر به ثبت لحظه‌هایی به یاد ماندنی شد. همه افرادی که او را از نزدیک می شناسند تأکید دارند که چقدر در دوستی شفاف و صادق بود و متأسف هستم که دیگر در بین‌مان نیست. اما آخرین نکته‌ای که جا دارد در این فرصت به آن اشاره کنم درباره کتاب‌های کودک و نوجوانی است که از او به یادگار مانده، متأسفانه جز کتاب لالایی‌های او که نشر چشمه منتشر کرده هیچ یک از آثار داستانی او تجدید چاپ نشده‌اند، ای کاش ناشرانی که حق چاپ این آثار در دست آنان است اگر خودشان هم کتاب‌ها را تجدید چاپ نمی‌کنند امتیاز نشر آنها را واگذار کنند چراکه کتاب‌هایی بسیار مهم هستند و حیف است کودکان و نوجوانان از خواندن‌شان محروم شوند. البته کتاب‌های دیگری هم از او در دست هستند که آثار پژوهشی مهمی به شمار می‌آیند از جمله کارهایی که درباره بازی‌ها و قصه گویی انجام داده که همگی منتشر شده‌اند. در آخر امیدوارم دیگر جوانان و همکاران فعال در این حوزه راه او را ادامه بدهند و به آرزوی دیرینه‌اش جامه عمل بپوشانند.