سال آزمون‌های سخت

محمد فاضلی
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی
سال 1398 هر وصفی که داشته باشد، سال آزمون‌های سخت حکمرانی و جامعه ایرانی هم هست. سیلاب‌های ابتدای سال رخدادی طبیعی را پیش روی ما قرار دادند که مدیریت آن بشدت فرابخشی و مستلزم یک حکمرانی منسجم با انواعی از رویه‌های هماهنگ‌سازی میان فعالیت‌های بخش دولتی و غیردولتی است. دو بار تا مرز جنگ با امریکا پیش رفتیم. ساقط شدن پهپاد امریکایی و موشک‌باران عین‌الاسد بعد از شهادت سردار قاسم سلیمانی هر دو بسته به انتخاب‌های سیاستمداران می‌توانست به جنگ ختم شود. ثمره چندین دهه حکمرانی سیاسی و اقتصادی کشور به یکباره در ماجرای گران شدن قیمت بنزین و شورش‌های شهری بروز و تجلی یافت. ترکیب وضعیت تنش‌آمیز سیاست خارجی و اشتباه‌های سیستمی و انسانی به ساقط شدن هواپیمای اوکراینی و جان باختن 176 نفر انجامید. شهید سردار قاسم سلیمانی ترور شد و با وجود نمایش انسجامی که تشییع جنازه‌ ایشان برانگیخت، کشته شدن ده‌ها نفر در مراسم خاکسپاری پیکرش در کرمان، درد بزرگی بود. انتخابات با انواع نارضایتی اجتماعی و سیاسی و با یکی از پایین‌ترین نرخ‌های مشارکت در تاریخ جمهوری اسلامی ایران برگزار شد و در نهایت ویروس کرونا آمد تا همه کاستی‌های نظام حکمرانی و جامعه‌ای که در یکصد سال گذشته ساخته شده است، به یکباره بیرون بریزد. حکمرانی جزیره‌ای، بدون تجهیز کافی به نظام‌های مدرن مدیریت مسائل پیچیده، کم‌اعتمادی اجتماعی، ضعف شدید نظام رسانه‌ای و چندین متغیر کلیدی حکمرانی در مقابل کرونا با چالش جدی مواجه شدند.
رخدادهای مثبت نیز بودند. مشارکت ملی عظیم و فعالیت زیاد سمن‌ها در مدیریت سیلاب، حضور میلیون‌ها نفر در تشییع جنازه یک سردار ایرانی، همدلی یکپارچه و صمیمانه ایرانیان با خانواده‌های قربانیان سقوط هواپیمای اوکراینی و تکریم کادر درمانی بیمارستان‌ها و بالاخص تقدیس پرستاران و احیای جایگاه و منزلت پزشکی و پرستاری در نگاه ایرانیان، همگی رخدادهای مثبتی هستند، هر چند همه آنها پس از بروز رخدادهای تلخ تجربه شدند.
سال آزمون‌های سخت، تلخی‌های نقد داشت و بسته به اینکه نظام سیاسی چگونه این رخدادها را بازخوانی کرده و نوع واکنش خود به آنها را تعیین کند، می‌تواند شیرینی‌هایی نیز داشته باشد که البته نسیه‌اند. امیدوار بودن به کاسته شدن از تنش‌ها در سیاست خارجی به نحوی که تحریم‌ها رفع شده و شرایط کم‌تنش پایداری بر سیاست خارجی حاکم شود، رفع تحریم‌ها، بازسازی نهاد دولت به نحوی که احساس بی‌دولتی در جامعه از میان برود و همزمان حکمرانی مبتنی بر قانون ایجاد شود و امید به اینکه نظام سیاسی درس‌های برآمده از مواجهه با بحران کرونا را درک کرده و برای واکنش مناسب به آنها چاره‌اندیشی کند، شیرینی‌هایی هستند که هنوز نقد نشده‌اند و فقط امید به آنها وجود دارد.
واقعیت این است که همه رخدادهای سال 1398 که در ابتدا به آنها اشاره کردم، تلخ بوده و هنوز تلخی‌شان باقی‌است؛ اما تلخ‌تر این است که جامعه احساس کند آن امیدهایی که شیرینی‌های نسیه خواندم، هیچ‌گاه به واقعیت تبدیل نشوند.
سال 1398 از این جهت، نقطه عطف و حساسی در تاریخ ایران خواهد شد. اگر حکمرانی درس‌های 1398 درباره ضرورت اصلاح رویه‌ها را درک کرده و عزمی برای اعمال اصلاحات منجر به بهبود کیفیت حکومت داشته باشد، مردمان آینده ایران از سال 1398 همچون بزنگاهی انباشته از تلخی‌ها ولی منجر به شیرینی بهبود و اصلاح یاد خواهند کرد.