پرسه در تاریخ ژاپن

‌نوشته ‌ و عکس فرهاد ابوالقاسمی
برای درک بهتر مفهوم شوگون نیاز است تا مختصری از تاریخ ژاپن دانسته شود. در ژاپن به‌صورت سنتی، امپراطور قدرت خود را از خدای خورشید دریافت می‏ کرده است. اما با گذشت زمان، از قدرت امپراطور بتدریج کاسته شده و بیشتر به یک مقام تشریفاتی تبدیل شده است. قدرت واقعی در دست فرماندهان نظامی بوده است. فرماندهان از افراد سرشناس خاندان‏ های پرنفوذ بوده ‏اند که با زور شمشیر قدرت را دراختیار می‏ گرفتند و همواره سعی می‏ کردند برای مشروعیت خود، نظر مساعد امپراطور را جلب کنند چراکه امپراطور همواره در بین مردم عادی از احترام زیادی برخوردار بوده است. نخستین طایفه (در اصطلاح محلی یوجی)‏ قدرتمندی که مقام فرماندهی را از آن خود کرد، قبیله سوگا بود که از حدود 530 میلادی بر دشت یاماتو واقع در جنوب جزیره هونشو فرمان می ‏راند. از آن پس این دشت به‌دلیل حاصل‏خیزی همواره مرکز طایفه‏‏ های حکمران در طول تاریخ بوده است. میراث اصلی طایفه سوگا معرفی آیین بودا به ژاپن بود که این آیین را با دین سنتی ژاپن یعنی شینتو (پرستش خدایان باستانی و ارواح طبیعت) درهم آمیخت.
پس از یک قرن مقام فرماندهی به طایفه فوجی‏وارا منتقل شد که حدود چهار قرن طول کشید. طایفه فوجی‏وارا نخستین پایتخت و شهر واقعی را در اوایل قرن هشتم در دشت یاماتو بنا نهادند و آخر همان قرن پایتخت خود را به کیوتو منتقل نمودند. کیوتو تا قرن نوزدهم پایتخت فرماندهان باقی ماند. در اواخر قرن دوازدهم طایفه میناموتو قدرت را در دست گرفت. رئیس این طایفه به‌عنوان فرمانده کل قوا لقب شوگون (به معنی سپه‏سالار در زبان محلی) را برای خود برگزید. ویژگی طایفه میناموتو ظهور نظامی‏گری و فئودالیسم بود. اربابان قدرتمند محلی با سوگند وفاداری به شوگون، سهمی از نعمت‏ های زمین را برای خود دریافت می‏ کردند. هر ارباب نیز سپاه خصوصی از جنگ‏جویان برای خود داشت که سامورایی نامیده می‏ شدند. سامورایی‏ ها نیز با سوگند وفاداری به ارباب، از بخشی از مزایای زمین برخوردار می‏ شدند. طایفه‏ های بعدی که مقام شوگونی را از آن خود کردند، هوجو و آشیکاگا بودند. در دوره فرمانروایی شوگون ‏های آشیکاگا از اواخر قرن چهاردهم تا اواخر قرن شانزدهم از تمرکز فئودالیسم و قدرت شوگون کاسته شد و با قدرت گرفتن اربابان محلی، کشور دچار درگیری‏ های داخلی و آشوب سیاسی شد تا اینکه در ابتدای قرن هفدهم (سال 1603) سلسله شوگونی توکوگاوا تأسیس شد. توکوگاوا به مدت دو قرن و نیم کنترل کامل ژاپن را در اختیار داشت. این سلسله نگران از نفوذ خارجی، درهای کشور را به روی دنیا بست و به مدت دو قرن و نیم، مردم ژاپن از تحولات دنیای بیرون بی ‏اطلاع بودند تا این‏که در سال 1853 ژنرال پِری امریکایی با زور کشتی‏ های جنگی، وارد خلیج اِدو (توکیوی امروزی) شد. ژنرال پری در ملاقات خود با شوگون خواستار این شد که ژاپن بنادر خود را به روی تجارت با امریکایی‏ ها بگشاید و تهدید کرد که اگر با این خواسته موافقت نشود، او سال بعد با نیروی بیشتری، این کار را به زور انجام خواهد داد. ژاپن به‌دلیل جدا ماندن از قافله صنعت و مدرنیسم توانایی مبارزه با این تهدید را نداشت. به همین دلیل تسلیم این خواسته شد. پس از امضای موافقت‏نامه کاناگاوا، انتقادات از شوگون توکوگاوا افزایش یافت و در سال 1867 شورش اربابان محلی منجر به سرنگونی توکوگاوا شد. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به کتاب ژاپن امروز نوشته دان ناردو، انتشارات ققنوس مراجعه کنید.