گروه اقتصادی / در هفته‌های اخیر کشور وارد فصول سرد سال شده و همزمان با این تغییر دما، روند افزایشی مصرف گاز نیز آغاز شده است. به طوری که هفته گذشته مصرف گاز در بخش خانگی۱۰۰ درصد افزایش داشت و پیش‌بینی می‌شود که این هفته و هفته آینده نیز این روند ادامه‌دار باشد. اما در همین شرایط مدیران ارشد وزارت نفت و صنعت گاز از ناترازی روزانه بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب بین تولید و مصرف گاز خبر می‌دهند که از 3 سال قبل تاکنون رخ داده است و سبب استفاده از سوخت مایع در صنایع و نیروگاه‌ها می‌شود. سال گذشته سعی شد که این ناترازی به نحوی مطلوب کنترل شود تا خاموشی‌های زمستان 1399 تکرار نشود.
امسال نیز از همان ماه‌های گرم سال تلاش صنعت نفت و گاز آغاز شد تا زمستان امسال هم برای مشترکان بخش خانگی بدون دغدغه و قطعی گاز سپری شود. از افزایش تولید گاز که جواد اوجی، وزیر نفت درباره آن اعلام کرده «امسال مرحله نخست طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی به همت کارکنان پتروپارس و شرکت ملی نفت ایران با برداشت روزانه ۱۴ میلیون مترمکعب به بهره‌برداری می‌رسد» تا ذخیره‌سازی سوخت در نیروگاه‌ها و صنایع که چند وقتی است آغاز شده است. اما مسأله اینجاست که گاز ارزان در ایران برای برخی از مشترکان سیگنال اشتباهی ارسال می‌کند و نتیجه آن چیزی جز افزایش مصرف نیست.

گاز برای کدام مشترکان رایگان شد؟
در این رابطه سال گذشته اصلاحاتی در زمینه تعرفه‌ها رقم خورد. به طوری که گازبها برای برخی از مشترکان رایگان شد، برای کم مصرف‌ها مانند سال‌های قبل محاسبه شد و در همین حال تعرفه‌های تنبیهی برای پرمصرف‌ها که نقش بزرگی در اتلاف انرژی دارند، لحاظ شد.
سرپرست مدیریت هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز با بیان اینکه گاز طبیعی برای حدود یک میلیون و ۱۱۹ هزار مشترک رایگان شد، می‌گوید: «از این تعداد، ۸۷۳ هزار مشترک مربوط به کمیته امداد امام خمینی(ره) و ۲۴۶ هزار مشترک هم مربوط به سازمان بهزیستی است.» به گزارش وزارت نفت، مسلم رحمانی با اشاره به اعمال قانون رایگان شدن گازبها برای مشترکان زیر پوشش سازمان‌های حمایتی (کمیته امداد و سازمان بهزیستی) ادامه می‌دهد: «امسال این تعداد افزایش می‌یابد، زیرا هر ساله اشتراک‌های جدیدی به مشترکان افزوده می‌شود و اشتراک‌های جدید هم به طورعمده از روستاها هستند.»

قیمت گاز برای سه پله نخست بدون تغییر
سال گذشته اصلاح تعرفه‌ها به سود خوش مصرف‌ها موجب شد که به اندازه یک فاز پارس جنوبی از تقاضای گاز کاسته شود. سرپرست مدیریت هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز در این زمینه بیان می‌کند: «تعیین قیمت مناسب بی‌شک اثرگذارترین پارامتر برای اصلاح الگوی مصرف انرژی است، اما در سال ۱۴۰۰ به‌دلیل اینکه قیمت گاز برای سه پله نخست هیچ تغییری نکرده بود و ۷۶ درصد مشترکان کشور هم در این سه پله قرار دارند، تغییر محسوسی در کاهش مصرف گاز در این بخش نداشتیم، اما در مصرف پله‌های بالاتر حدود ۰.۲ درصد شاهد کاهش مصرف بودیم، البته این موضوع را هم باید در نظر داشت که پارسال هم سرما شدید بود و هم گستره سرما بیشتر و زودتر رسیده بود که مصرف کل بخش خانگی در سال ۱۴۰۰ به ۱۲۲ میلیارد مترمکعب رسید.»

آمادگی حداکثری برای زمستان
رحمانی با بیان اینکه امسال هم شاهد ناترازی بین تولید و مصرف گاز هستیم، ادامه می‌دهد: «بی‌شک امسال نیز بعضی واحدهای صنعتی بزرگ کشور به جمع مشترکان پیوستند و به تعداد مشترکان خانگی هم افزوده شده که مجموعاً حدود ۴ تا ۶ درصد افزایش مصرف گاز خواهیم داشت، به همین دلیل تمهیدها و اقدام‌هایی برای کنترل این ناترازی پیش‌بینی شده است. همسو با این موضوع نشست‌هایی به‌منظور افزایش بهینه‌سازی و کنترل مدیریت مصرف گاز با شرکت‌های تابع و نهادهای مربوطه برگزار و دستورالعمل‌هایی را به شرکت‌های گاز استانی ابلاغ کردیم و پیگیری‌ها همچنان تداوم دارد.»
او با تأکید بر آمادگی شرکت ملی گاز ایران و زیرمجموعه آن برای تأمین پایدار گاز طبیعی در روزهای سرد امسال اظهار می‌کند: «همکاران ما در شرکت‌های گاز استانی با توجه به مقدار مصرف گاز مشترکان در هر شهر و استان، بعضی از تجهیزات و لوازم یدکی ایستگاه‌ها را تعویض می‌کنند. از سویی اگر ایستگاه‌ها به تعمیرات دوره‌ای نیاز دارند، این کار در فصل تابستان انجام می‌شود، همچنین جزئی‌ترین لوازم مانند پارو، چکمه و مواردی از این قبیل هم پیش از آغاز فصل سرما تهیه می‌شود.»
در همین حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تأمین سوخت موردنیاز نیروگاه‌ها با جدیت دنبال می‌شود و ذخایر تا پایان ماه آبان به سطح قابل قبولی خواهد رسید. صنایع کشور نیز براساس درخواست ارائه شده، درحال دریافت سوخت مایع هستند.
گفتنی است مدیرعامل شرکت ملی نفت در روزهای اخیر اعلام کرد که تولید گاز در زمستان امسال حداکثری خواهد بود و از تمام ظرفیت‌ها در تأمین سوخت زمستانی استفاده خواهد شد. به گفته محسن خجسته مهر، امسال زمستان تولید کمتر از سال قبل نخواهد بود و حتی با تولید حداکثری از میادین موجود، بهره‌برداری از یک ردیف پالایشگاهی –فاز 14 پارس جنوبی- و تولید زودهنگام از فاز 11 پارس جنوبی افزایش تولید نیز رقم می‌خورد. اما مسأله اصلی مصرف است که در این زمینه نیاز به اصلاح و مدیریت داریم.
در همین حال، امسال سوآپ گاز روسیه و ترکمنستان نیز به افزایش تاب‌آوری شبکه بویژه در شمال کشور کمک خواهد کرد.

ضرورت اصلاح مصرف گاز
ایران رتبه سوم جهان از نظر تولید گاز را به خود اختصاص می‌دهد و بیش از 940 میلیون مترمکعب در روز ظرفیت تولید گاز دارد. اما با وجود این، مصرف گاز در ایران بیش از 60 درصد مصرف کل اروپاست و با مصرف ۱۲ کشور ثروتمند اروپایی برابری می‌کند. در مقایسه با حالت بهینه خود نیز حدود 30 میلیارد مترمکعب در هر سال هدررفت دارد، این درحالی است که مجموع صادرات سالانه گاز کشور کمتر از 20 میلیارد مترمکعب است.
سرانه مصرف گاز در ایران بیش از ۳ برابر اروپاست و با این حال، امسال اروپا خود را برای کاهش 13 میلیارد مترمکعبی مصرف گاز آماده می‌کند و ایران برای افزایش 6 میلیارد مترمکعبی مصرف برنامه‌ریزی می‌کند. از این‌رو کارشناسان بر این باورند که اگر قرار است کمبود 250 میلیون مترمکعبی تقاضای داخلی گاز در برخی روزهای سرد زمستان جبران شود، مهم‌ترین راهکار اصلاح مصرف است.

گروه اقتصادی / گمانه‌زنی‌ها در خصوص همکاری‌های ایران و روسیه در بستر خزر چند وقتی است که سر زبان‌ها افتاده است اما مشخص نیست آیا ایران و روسیه و یا کشورهای همسایه دیگر در این منطقه از جمله ترکمنستان و جمهوری آذربایجان برنامه‌ای برای همکاری با ایران در زمینه تولید نفت و گاز از بستر خزر دارند یا خیر؟ تنها موضوعی که گفته می‌شود این است که ایران به‌دنبال شکل دهی همکاری‌های سازنده با همسایگان در این حوزه است. در مورد اقدامات داخلی نیز مدیرعامل شرکت نفت خزر به «ایران» خبر می‌دهد: شرکت نفت خزر به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران مسئولیت اکتشاف، توسعه و تولید از منابع هیدروکربوری در دریای خزر و سه استان ساحلی شمال کشور را برعهده دارد و بر همین اساس مطالعات و فعالیت‌های عملیاتی اکتشافی این شرکت در راستای سیاستگذاری وزارت نفت با تکیه بر توانمندی‌های داخلی و استفاده از سرمایه‌های مالی و انسانی افزایش یافته و انتظار می‌‌رود در آینده نزدیک نتایج این فعالیت‌ها منجر به توسعه صنعت نفت و گاز در خطه شمال کشور شود. مراد کمالی ادامه می‌دهد: «در همین راستا فاز مقدماتی اکتشاف منابع نفت و گاز در یکی از ساختارهای اکتشافی مناطق کم عمق ساحلی ایران در دریای خزر در دستور کار قرار گرفته و شروع عملیات حفاری در این ساختار بزودی آغاز خواهد شد. تمامی مراحل این پروژه از بخش مطالعات تا عملیات توسط کارشناسان فنی شرکت نفت خزر و با بهره‌گیری از دانش فنی و تجربیات حاصل از فعالیت‌های قبلی انجام و طراحی شده است.»
به گفته کمالی، از دیگر فعالیت‌های مطالعاتی و عملیاتی در دست اقدام، تعریف و اجرای عملیات لرزه نگاری دوبعدی حدواسط خشکی و دریا (ناحیه انتقالی) در بخشی از نوار ساحلی دریای خزر برای شناخت اهداف اکتشافی هیدروکربوری احتمالی در استان‌های شمالی با سرمایه‌گذاری داخلی است که انتظار می‌‌رود با اجرای این پروژه، بخشی از کمبود اطلاعات مهم فنی در این ناحیه برطرف شود. او بیان می‌کند: «با توجه به مأموریت ترسیم شده و به منظور به روزرسانی مطالعات قبلی ضمن استفاده حداکثری از فعالیت‌های اکتشافی موجود، تعریف طرح راهبردی و جامع بویژه اکتشافی- توسعه‌ای و همچنین تشکیل کارگروه سرمایه‌گذاری از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در یک‌سال گذشته بوده است که همسو با سیاست‌های شرکت ملی نفت ایران، منتج به اولویت‌بندی اهداف اکتشافی و همچنین ارائه بسته‌های سرمایه‌گذاری اکتشافی- توسعه‌ای منابع هیدروکربوری خزر خواهد شد.»
به گفته مدیرعامل شرکت نفت خزر، دستیابی به منابع هیدروکربوری خزر با کمترین اثرات زیست محیطی، توسعه پایدار را برای کشور در پی خواهد داشت. در همین حال، مسائل مرتبط با همکاری‌های بین‌المللی اعم از مذاکرات، انعقاد قرارداد، تفاهمنامه و... از طریق مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران انجام می‌‌پذیرد. گفتنی است، در حال حاضر بیشترین برداشت مربوط به کشور آذربایجان است. سواحل این کشور در بعضی مناطق بسیار کم‌عمق است و حتی به زیر ۱۰ متر می‌رسد. این موضوع سبب شده که آذربایجان بتواند بیش از ۸۰۰ هزار بشکه از این میدان برداشت کند، اما دیگر کشورها از جمله روسیه برداشت بسیار پایین و به اندازه کمتر از ۵۰ هزار بشکه دارند. آب‌های خزر در سمت ایران بسیار عمیق است و حداکثر عمق آب ۱۲۰۰ متر و میانگین ۳۰۰ متر است، به همین دلیل اکتشافات در این محدوده بسیار پیچیده و به‌طور کامل اتفاق نیفتاده است.