زهره افشار
خبرنگار

کاهش 24 درصدی میانگین بارش‌ها در کل کشورنسبت به میانگین بلند مدت در سال زراعی گذشته و ادامه خشکسالی‌ها در همه استان‌های کشور، تغییر الگوی کشت را به‌عنوان تنها گزینه پیش رو برای تداوم کشاورزی پایدار قرار داده است. این موضوع برای کشاورزان استان آذربایجان غربی بویژه کشاورزانی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه فعالیت می‌کنند هم جدی شده است، چرا که بحران دریاچه ارومیه زنگ خطر را برای آنها هم به صدا درآورده است.
«جعفر وحدت» معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی به «ایران» گفت : با توجه به تغییرات اقلیمی، خشکسالی و بحران دریاچه ارومیه همچنین ضرورت استفاده بهینه از آب، در حال حاضر هر اقدامی که جهاد کشاورزی انجام می‌دهد با نگاه ویژه به موضوع آب در بخش کشاورزی برای حفظ تولید موجود و راهکارهای جلوگیری از بحران زیست محیطی در دریاچه ارومیه تعریف می‌شود.
بخش کشاورزی استان از اوایل دهه 90 برنامه‌هایی را برای جایگزینی گونه‌های آب بر زراعی و باغی با درختان متحمل به شوری و خشکی اجرا می‌کند اما این اقدامات در یک ساله اخیر سرعت گرفته است.
وحدت افزود: اقدامات ما درمدیریت جامع زراعت و باغبانی با جدیت دنبال می‌شود که در بخش زراعت، کشت علمی، کشاورزی حفاظتی و استفاده از بذرهای اصلاح شده برای کشت دانه‌های روغنی، سبزی و صیفی ، گندم، حبوبات و حتی چغندر قند است که در زمره گیاهان آب‌بر است.
کشت چغندر قند حذف نشده بلکه محدود شده است
وی با اشاره به اینکه در استان آذربایجان غربی 6 کارخانه قند موجود است که در حال حاضر 5 کارخانه فعال هستند، تصریح کرد: ما سیاست‌های احیای دریاچه ارومیه، معیشت کشاورز و زنجیره اشتغال را در قالب یک بسته می‌بینیم و سعی کرده‌ایم ضمن اینکه مصرف آب کشاورزی را کاهش می‌دهیم تا جایی که بشود تولید بخش و معیشت کشاورزان را نیز حفظ کنیم.لذا در بخش چغندر قند نیز ضمن رعایت محدودیت کشت، برنامه‌هایی در دست داریم تا با کشاورزی علمی و استفاده از اقلامی که مقاوم به خشکی هستند تولید چغندر را هم تا حدی نگه داریم. به‌عنوان مثال توصیه ما به کشاورزان، کشت این محصول در اراضی زراعی شمال استان است که ارتباطی با دریاچه ندارد و در حال حاضر نیز از 31 هزار هکتار اراضی زیر کشت چغندر قند تنها 15 هزار هکتار را در حوضه آبریز دریاچه حفظ کرده‌ایم.
صرفه‌جویی آب در بخش زراعت با‌الگوی کشت جدید
یکی دیگر از راهکارهایی که در کنار توسعه تجهیز اراضی به آبیاری نوین به کار گرفته شده توسعه کشت نشأیی است که کشاورزان خودشان به این باور رسیده‌اند که دو تا سه نوبت آبیاری را کاهش می‌دهد.
در حال حاضر از این روش در کشت ذرت نیز اضافه می‌شود ضمن اینکه در کشت ذرت اقلام زودرس و متوسط تر در اختیار کشاورزان قرار گرفته تا جایگزین اقلام قدیمی کنند.حبوبات نیز بخش دیگری است که مروجان کشاورزی با کمک کشاورزان تلاش بسیاری کرده‌اند تا بتوانیم کشت دیم حبوبات بویژه نخود که معمولاً در بهار کشت می‌شود را به کشت پاییزه منتقل کنیم تا بتوانیم از آب باران پاییز بهره ببریم.
استفاده از روش نوار طیف که یکی از روش‌های آبیاری نوین است در 5 سال گذشته بسیار توسعه یافته است.
استفاده از اقلام مقاوم به خشکی در محصولاتی مانند گندم در قالب طرح جهش تولید که ستاد اجرایی فرمان امام(ره) نیز بسیار در این زمینه کمک کرده است از اقداماتی است که کشاورزان نتایج مثبت آن را لمس کرده‌اند.
ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در کنار توصیه‌های علمی ما برای انتخاب نوع بذر و بکار‌گیری روش‌های علمی برای کشت دیم گندم، بخشی از بیمه کشاورزان را در محصولاتی مانند گندم ، جو و... تقبل کرد و این مسأله مشوق خوبی برای گندمکاران استان شده است. این ستاد ضمن تأمین کود مورد نیاز کشاورزان، تسهیلات مناسبی با نرخ سود 4 درصد برای خرید دنباله‌بند‌های ماشین‌آلات کشاورزی در اختیار گندمکاران دیم گذاشت که با این اقدامات، خرید گندم از کشاورزان با رشد 104 درصدی مواجه شد.
 در سال زراعی1400‌ -‌‌ 1399ما توانستیم 204 هزار تن گندم مازاد بر نیاز از کشاورزان بخریم و در سال زراعی 1401-1400 این رقم با وجود تشدید خشکسالی به 414 هزار تن رسید. لازم به ذکر است که جهاد کشاورزی برای ترویج هر کدام از روش‌های علمی کشت ابتدا این روش‌ها را درمزارع الگویی اجرا می‌کند و وقتی کشاورزان می‌بینند چه جوابی از کشت علمی و استفاده از بذور اصلاح شده گرفته می‌شود خودشان از این روش‌ها استفاده می‌کنند. معاون جهاد کشاورزی آذربایجان غربی خاطرنشان کرد: بررسی‌های ما نشان می‌دهد با همت خود کشاورزان و بکار‌گیری این روش‌ها توانسته‌ایم در بخش زراعت آذربایجان غربی در مصرف آب صرفه‌جویی قابل ملاحظه‌ای داشته باشیم.
جایگزینی باغ‌های پسته با درختان آب بر
وحدت همچنین از جایگزینی باغ‌های پسته به جای درختان سیب در راستای تغییر الگوی کشت استان با هدف احیای دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: این کار از سال 1393 کلید خورد اما عملاً از سال 1395 متناسب با اعتبارات تخصیص یافته آغاز شد.
وی افزود: در 3 سال گذشته سطح زیر کشت باغ‌های پسته استان به 670 هکتار رسیده و در حال حاضر 240 هکتار آن بارور است و عملکرد در هکتار آن معادل 500 کیلوگرم است؛ پیش‌بینی می‌شود امسال 120 تن پسته از سطح 240 هکتار از باغ‌های بارور استان برداشت شود.
به گفته وی، پایه بادامی زرند کرمانی و اقلام احمد آقایی و اکبری با آب وهوای استان سازگار بوده و به کشاورزان متقاضی کاشت این محصول توصیه می‌شود و شاهد استقبال کشاورزان برای جایگزین کردن آن با محصولات پر آب‌بر مانند سیب درختی هستیم.
وی در پاسخ به این پرسش که براساس سیاست‌های جایگزینی باغ‌های پسته در استان آیا آذربایجان غربی همانند کرمان قرار است به قطب پسته تبدیل شود یا خیر؟ توضیح داد: البته پسته محصولی صادراتی است که می‌تواند برای استان ارزآوری مناسبی داشته باشد اما جهاد کشاورزی توسعه باغ‌های پسته را همزمان با بررسی‌های کارشناسی دانشگاهی و تحقیقات برای کنترل عوامل خسارت‌زا مانند آفات «پسیل» و سایر بیماری‌ها و تنش‌های دمایی استان می‌بیند.
پسته نسبت به برخی درختان هسته‌دار یا محصول دانه دار سیب 5 دوره آب کمتر می‌خواهد ولی باید ضمن کاشت نهال‌های مقاوم به خشکی و سرما در استان، باغداران آموزش‌های لازم برای کنترل حوادثی مانند تگرگ و سرما را نیز ببینند و توان خود را برای مقابله با آفات بالا ببرند. ما برای درختان گردو نیز عملیات سرشاخه کاری یا پیوند با ارقام مناسب پرمحصول را در دست اجرا داریم تا بتوانیم با اصلاح و نوسازی باغ‌های گردو آنهایی را که دیگر اقتصادی نیستند را حذف یا با درختانی که نیاز آبی کمتری دارند و در مقابل عواملی همچون تگرگ مقاوم‌تر هستند جایگزین کنیم.
نهضت توسعه کشت گلخانه‌ای
 معاون جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه با اقداماتی که در 4 دهه گذشته انجام شده سطح زیر کشت گلخانه‌ها در این استان به 61 هکتار رسیده، از اجرای طرح نهضت توسعه گلخانه‌های استان به سطح 2 هزار هکتار خبر داد و گفت تا پایان اسفند ماه اتفاقات خوبی در این بخش می‌افتد. وی در پایان خاطرنشان کرد: ما وظیفه داریم در کنار کارهای ترویجی برای صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی از همه توانمان برای اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این زمینه بهره ببریم، حفظ دریاچه ارومیه و منابع آبی زیرزمینی در حوزه آن میراثی است که ما باید برای آیندگان حفظ کنیم و در این زمینه در کنار اجرای سیاست‌هایی برای حفظ معیشت کشاورزان، دولت باید همچنان پای کار باشد تا بتوانیم با اعطای تسهیلات مناسب نسبت به توسعه آبیاری نوین اقدام کنیم.   

نیم نگاه
​​​​​​​معاون جهاد کشاورزی آذربایجان غربی: ما وظیفه داریم در کنار کارهای ترویجی برای صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی از همه توانمان برای اطلاع ‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این زمینه بهره ببریم، حفظ دریاچه ارومیه و منابع آبی زیر زمینی در حوزه آن میراثی است که ما باید برای آیندگان حفظ کنیم و در این زمینه در کنار اجرای سیاست‌هایی برای حفظ معیشت کشاورزان، باید با اعطای تسهیلات مناسب نسبت به توسعه آبیاری نوین اقدام کنیم

ایران زمین - با گذشت چند سال از آغاز طرح ساماندهی رودخانه کشف‌رود، همچنان کشت سبزیجات با آب آلوده و تخلیه فاضلاب در آن از مهم‌ترین معضلات بهداشتی و زیست محیطی این رودخانه در حاشیه مشهد است. این رود خانه ۲۹۰ کیلومتری که پرآبی آن هم‌اینک تنها در خاطره‌ها باقی مانده است از غرب به شرق جریان دارد و پس از ادامه مسیر در محل پل‌ خاتون به رودخانه هریرود می‌پیوندد و از آنجا به بعد «تجن» نام گرفته و به سوی ترکمنستان ادامه می‌یابد و در انتهای مسیر طبیعی خود در ریگزار‌های کشور همسایه جریان پیدا می‌کند.
مدیریت پروژه بزرگ ساماندهی «کشف‌رود» در سال ۱۳۹۸ به شهرداری مشهد واگذار شد و با وجود موفقیت های فراوان در آزاد‌سازی بخش عمده حریم، برچیدن بسیاری از دستگاه‌های پمپاژ آب در منطقه، ساخت پنج تصفیه‌خانه و جلوگیری از تخلیه فاضلاب شهری در این رودخانه باز هم مطابق گزارش‌های رسمی هزاران هکتار زمین کشاورزی با فاضلاب و پساب‌های شهری و صنعتی آبیاری می‌شود. از درختکاری ۲۴۵ هکتار از زمین‌های حریم رودخانه کشف‌رود تا در دست ساخت بودن ۲ تصفیه خانه فاضلاب با اعتبارات سنگین از جمله اقدامات جاری برای ساماندهی قطعی کشت و کار و مدیریت فاضلاب در این پهنه طبیعی در کنار کلانشهر ۳.۸ میلیون نفری مشهد است. با وجود هزینه‌های فراوان در طول دو دهه اخیر این رودخانه همچنان منشأ آلودگی است.
حجت‌الاسلام نصرالله پژمان‌فر رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: در پی تخلفات، ضعف نظارت و عملکرد دستگاه‌های متولی و دریافت شکایات متعدد در خصوص مسأله آلایندگی کشف‌رود مشهد، پرونده‌ای در کمیسیون اصل ۹۰ تشکیل شده است. نماینده مردم مشهد افزود: براساس پرونده‌ای که درباره آلایندگی کشف‌رود مشهد در کمیسیون اصل ۹۰  تشکیل شده، وزارت کشور پیگیر تخلفات شده و این وزارتخانه به استانداری خراسان رضوی در این خصوص مسئولیت داده است، تا طی دو هفته، معاون عمرانی استاندار این استان تخلفات و کوتاهی‌های روی داده در این خصوص را پیگیری و مشخص کند.  او اضافه کرد: در مسیر رودخانه کشف رود و قبل از اتصال تصفیه خانه منطقه پرکندآباد بحرانی نداریم، چون اصلاً آبی در کشف رود تا حدود ذکر شده جریان ندارد.  وی اضافه کرد: اما از جایی که آب تصفیه خانه‌ها و تانکر‌های فاضلاب و برخی صنایع به کشف رود می‌ریزد، مسأله چالشی کشف‌رود و آبیاری محصولات کشاورزی در منطقه آغاز می‌شود.  پژمان‌فر افزود: متأسفانه پساب ورودی به تصفیه خانه‌ها بدرستی تصفیه نمی‌شود، لذا آب خروجی آنها کاملاً سالم نیست و روزانه ۴۰۰ تانکر فاضلاب و پساب به‌دلیل عدم ساخت تصفیه‌خانه‌های لوکال (محلی) در این منطقه در کشف رود رها می‌شود و بعضی مراکز صنعتی از جمله چرم‌شهر همچنان پساب‌های خود را در کشف رود رها می‌کند.  نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: مسأله مهم دیگر برداشت همین آب از کشف رود برای بخش کشاورزی و بخصوص تولید سبزی و گوجه فرنگی است که متأسفانه جمعیت قابل توجهی مصرف کننده روزانه این محصولات هستند.