علیرضامحمدلو
کارشناس رسانه و پژوهشگر علوم اجتماعی

بعد از حادثه فوت تأسف برانگیز خانم مهسا امینی، دومینویی از حوادث در حال رقم خوردن است که شناسایی اضلاع ماجرا را ضروری می‌نماید. پرسش قابل تأمل آن است که چرا این ماجرا ضریب اضافی خورده و یک پرونده حقوقی تبدیل به مسأله ای امنیتی شده است؟  آیا این ضریب خوردن اضافی امری طبیعی است؟ یا اینکه امکان پذیر بود که اصل مسأله از چهارچوب مسأله حقوقی خارج نشود؟ به نظر می رسد اکنون، اینکه عملکرد نیروی انتظامی و نحوه مدیریت و راهبری حجاب و عفاف در کشور چه مکانیسمی باید داشته باشد به حاشیه رفته و یک مسأله فرهنگی به دلیل گفتمان داخلی غیرمنسجم و پروپاگاندای خارجی قوی، از فرم فرهنگی اش خارج شده و پای تسویه حساب های سیاسی و امنیتی نیز به میدان باز شده است.
اگر کمی از بطن اتفاقات فاصله بگیریم و از فاصله ای دورتر به آنچه روی داده، نگاه کنیم، درمی یابیم که فرایند اغتشاشات اخیر از حادثه ای احساسات برانگیز آغاز می شود، با دروغ و شایعه همراه می شود و در فضای مجازی ضریب می‌خورد؛ هشتگ سازی و کمپین آفرینی ها به اعتبار و تعمیق منفی ماجرا می انجامد و فراخوان هایی با اسپانسرهای خارجی به اغتشاش و خیابان نوردی و آشوب ختم می‌شود.
اما چرایی ماجرا و فرایند این قصه را چگونه می‌توان صورت بندی کرد؟ حادثه ای که به جنگی ترکیبی بدل شده و از امریکا و انگلیس و اقلیم کردستان و شبکه های خبری ماهواره‌ای، تغذیه می کند. 
ضلع اول: نخبگان
یکی از اضلاع این حادثه، نخبگان و تأثیر آنها بر فضای ذهنی ماجرا است؛ اعتراضاتی که صورت اغتشاش به خود گرفته اند در ابتدای امر، ضلع ذهنی دارند. به نظر می رسد که نخبگان و روشنفکران سهم بسزایی در شکل گیری ذهنیت های مخالف و شبهه پذیر داشته اند.
جای اندیشمندان و تئوریسین های یک تفکر کف خیابان نیست؛ بلکه آنها باید در محافل علمی و فرهنگی با یکدیگر گفت و گو کنند اما در حالتی که چنین محافلی به دلایل مختلف چندان رونق نداشته باشند، باید پیامدش را در کف خیابان ها و در لابه لای ذهنیت‌های عمومی درو کرد؛ جایی که منطق دیده نمی شود و به دلیل رسوب یافتگی و ته‌نشین شدن شبهات، امکان پذیرش پاسخ از سوی اجتماع به حداقل رسیده و برخی اقدامات نیز به خشونت نزدیک می‌شود.
 ضلع دوم: سلبریتی ها
ضلع دوم ماجرا سلبریتی ها و فضای مجازی هستند؛ این دسته حکم فراگیری یک ذهنیت و تبدیل شدن آن به فرهنگ و افکار عمومی را دارند. وقتی کتاب ها، الیت ها و کرسی‌های دانش افزا جای خود را به دوربین و سلبریتی ها داد، آنگاه تعجبی نیست اگر فرهنگ مسموم بخشی از سلبریتی در فضای مجازی دست به دست شود و در سطحی وسیع، نشر پیدا کند. در چنین شرایطی روشن است که سلبریتی ها و بلاگرها، به مهره مؤثر و بازیگر اصلی این فضا تبدیل می‌شوند و فضای مجازی را هم با خود مسموم می کنند.
اما در چنین شرایطی چه اتفاقی می افتد؟ از این به بعد این فلان فوتبالیست یا هنرمند و بازیگر هستند که تعیین می‌کنند  چه چیزی یا چه کسی خوب یا بد هستند. تعریف کار درست یا نادرست را آنها ارائه می دهند؛ اتفاقی که ابداً منطقی نیست؛ بسیاری از این شخصیت ها شاید افرادی باشند که در حرفه خود موفق عمل کرده اند، اما این بدان معنا نیست که لزوماً اهل مطالعه، تفکر و خرد بوده اند  یا می توانند مرجعیت و رهبری اجتماع را عهده دار شوند. از طرفی با توجه به حاکمیت سایبری بیگانه، این رسانه‌های آشوب آفرین هستند که با سیاست های خبری و رسانه ای خود که از اتاق فکرهای سیاسی نشأت می گیرند، تعیین می کنند دستور روز چیست و اولویت نخست کشور کدام است.
چه کسانی سلبریتی ها را بزرگ می‌کنند و چرا؟ برخی بر این تصورند که حال و روز سلبریتیسم تنها در ایران این گونه است که افراد این قشر، خود را در همه زمینه ها صاحبنظر و مجاز به ورود می دانند، اما بررسی ها نشان می‌دهد که کشور ما تحت تأثیر وضعیت دنیا قرار گرفته است و سلبریتی های ایرانی نیز متأثر از سلبریتی های خارجی هستند. میزان دستمزد یک استاد دانشگاه هم در ایران و هم در سایر کشورهای دنیا به طور متوسط، از قرارداد یک ساله یک بازیکن یا مربی فوتبال بسیار کمتر است. همان طور که تأکید شد، این مسأله مختص ایران نیست و در همه دنیا، وضع به همین گونه است برای مثال، درآمد سالانه یک استادیار دانشگاه در انگلستان، حدود 45 هزار پوند در سال است؛ در حالی که میانگین درآمد یک بازیکن فوتبال در لیگ این کشور (معروف به لیگ جزیره) 50 هزار پوند در هفته، یا به عبارت دیگر دو میلیون و هفتصدهزار پوند در سال است! پس در انگلستان هم اگر کسی دنبال توپ بدود، عاقبت مالی بسیار بهتری دارد تا اینکه دنبال کتاب بدود! حتی درآمد طول عمر استاد دانشگاه در انگلستان هم به گرد پای درآمد سالانه فوتبالیست نمی رسد!
پس به یک معنا می توان گفت که این اتهامی آشکار است که در کشور ما به علم بها داده نمی شود اما در کشورهای غربی بها داده می شود! پرسش اصلی آن است که اساساً چنین مناسباتی چرا و چگونه شکل گرفته است. این بها دادن و آن بها ندادن به نفع کیست؟ به نفع کسانی که افکار دنیا را می خواهند مدیریت کنند. طبیعتاً کسی که همه عمر دنبال توپ بوده، زیاد فرصت نداشته دنبال فکر و بحث و مطالعه و کتاب برود. توجه داشته باشید که مسأله غالباً این گونه است و این قضاوتی مطلق نیست؛ مردم هم که بر مبنای علایق قراردادی مثل فوتبال که هر روز و هر شب از رسانه می بینند، افراد را دنبال می کنند. در اینستاگرام، صفحات لیونل مسی و رونالدو و حتی برخی فوتبالیست های داخلی دنبال کنندگان میلیونی دارند ولی دانشمندان و اساتید احتمالاً غیر از چند دوست و رفیق خودشان دنبال کننده خاصی ندارند!
جالب اینجا است که حتی ویکی‌پدیا که خود را دانشنامه آزاد نامگذاری کرده، هم به سلبریتی جماعت بیشتر بها می دهد؛ مثلاً صفحه روانشناس مشهور بروس فردریک اسکینر به ۵۹ زبان ترجمه شده و صفحه لیونل مسی به ۱۵۴ زبان! یا مثلاً صفحه ویکی‌پدیای یکی از فوتبالیست های مشهور داخلی ۳۴ زبان دارد و صفحه پروفسور سمیعی ۱۱ زبان! حتی ابن سینا هم با آن شهرت و آوازه، ۱۳۹ زبان را به خود اختصاص داده است، یعنی از مسی و رونالدو کمتر! اما سؤال اینجا است که افراد بر چه اساسی شهرت پیدا می‌کنند  یا بر مبنای چه معیارهایی به جهانیان معرفی می شوند.
به نظر می رسد که این تبلیغ برای سلبریتی ها که هم به صورت آگاهانه و مستقیم و هم به صورت غیرآگاهانه و غیرمستقیم صورت می گیرد، بی دلیل نیست. بخش قابل توجهی از اقتصاد نظام سرمایه داری صرف این دست اشخاص می شود؛ آنچه سلبریتیسم را برجسته می کند، اقتصاد آن است اما آیا اینکه در چنین فضایی، سلبریتیسم برای عرصه فرهنگ، اجتماع و امنیت هم برجسته شود، امری منطقی است؟ سلبریتی ها اگرچه آگاهی اصیل و عمیق نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی ندارند، اما به دلیل شهرتی که دارند، می توانند افکار جامعه را به دست گیرند و حتی جهل خود را فراگیرتر نمایند.
ضلع سوم: لمپن ها
ضلع سوم این ماجرا، لمپن ها و فضای میدانی ایجاد شده توسط آنها است؛ وقتی فضای ذهنی و مجازی با شبهه و شایعه تسخیر شد، ضلع سوم ماجرا که در انتظار جرقه ای است، با یافتن بهانه ای وارد فاز عملیاتی و میدانی می‌شود. لمپن ها، قلچماق و اوباش، بازیگران مؤثر این فاز از فتنه هستند و ذهنیت هایی که بموقع رسوب‌زدایی نشده و بخشی از افکار عمومی که از اطلاعات گمراه‌کننده رنج می‌برند نیز با اقدامات لیدرهای اراذل همراهی می‌کنند.
مهندس و صحنه گردان بیگانه نیز با اتصال محیطی این سه لایه و سیاستگذاری حرفه ای در بستر رسانه‌ای و با رویکرد جنگ‌شناختی، اهداف سه گانه اختلال ذهنی، گسل اجتماعی و فلج سیستمی را زیر پوشش کلماتی مانند حجاب و آزادی و حقوق زنان و به بهانه آنها دنبال می‌کند.
مدیریت بحران نیز با واکنش بموقع و درست و همزمان در نسبت با هر سه لایه محقق می‌شود؛
- گفت وگو و مجادله منطقی با لایه اول در رسانه رسمی که آتش ماجرا را به زمین ‌های فکری بازگرداند
-اقناع و تبیین و سواد انتقادی رسانه در لایه دوم (بررسی دقیق و سریع متن اتفاق،علل حادثه و نتایج واقعه) که سیاهی لشکر خیابانی را دچار تردید و ریزش کند
   - برخورد قانونی و هوشمندانه با پیوست رسانه ای در لایه سوم که منجر به هزینه مضاف نشود.
اگرچه نمی توان به نظریه آشوب و اثر پروانه ای در جامعه شناسی استناد کرد و برای آن در این ماجرا شأنیتی قائل شد، اما نباید همه وقایع را تک خطی و بسیط دانست. ضروری است که دست اندرکاران و عموم جامعه، پیچیدگی های ماجرا را به طور کامل در نظر داشته و نسبت به هر لایه با اشراف محیطی و مؤثر وارد کارزار شوند تا از جزئیات مغفول، آسیب نبینند و نظام را به هزینه بیشتر وادار نکرده و به مخاطره نیندازند که این هیاهو گذراست.

شیوا حسنی
پژوهشگر روابط بین‌الملل

برای بیش از دو دهه، رهبران امریکا از یادبود 11 سپتامبر برای مشروعیت بخشیدن به «جنگ بی‌پایان علیه تروریسم» استفاده کرده‌اند.جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در مراسم بزرگداشت بیست و یکمین سالگرد حملات 11 سپتامبر در بنای یادبود ملی 9/11 پنتاگون در 11 سپتامبر 2022 در آرلینگتون، ویرجینیا (AFP) سخنانی را ایراد کرد.هر سال در سالگرد حملات 11 سپتامبر، از امریکایی‌ها خواسته می‌شود تا آن روز سرنوشت‌ساز سال 2001 را که نزدیک به 3هزار نفر در مرکز تجارت جهانی کشته شدند، «هرگز فراموش نکنند».«هرگز فراموش نکنیم» به معنای حفظ قاطعانه روایت قربانی شدن ایالات متحده و توجیه تمام مظاهر انتقام آن تحت این پوشش است.
رؤسای جمهور ایالات متحده از طریق کلماتی که به دقت انتخاب شده‌اند، به‌طور متوالی به مردم امریکا بویژه آنهایی که عزیزان‌شان را در آن روز از دست داده‌اند، تسلیت گفته‌اند.
با این حال، سخنرانی‌های آنها، که به‌عنوان سوگواری آیینی ارائه می‌شود همیشه بخشی از یک پیام سیاسی بزرگ‌تر است؛ پیامی که ریشه در خشونت دارد و مدام بازتولید ادعاهای ایالات متحده برای مشروعیت بخشیدن به جنگ علیه تروریسم است.سال گذشته، جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا در پیامی ویدیویی به مناسبت بیستمین سالگرد حملات 11 سپتامبر، گفت: «وحدت و خدمت. نسل 11 سپتامبر برای خدمت و محافظت در برابر ترور گام برمی‌دارد تا از تروریست‌هایی که مسئول هستند و به همه کسانی که به‌دنبال آسیب رساندن به امریکا هستند نشان دهد که ما شما را تعقیب و شما را وادار به پرداخت هزینه خواهیم کرد. این هرگز امروز و فردا مانع از محافظت از امریکا نخواهد شد.»
بایدن به قول خود وفادار مانده است، اما به جای هدف قرار دادن تروریست‌ها، میراث پیشینیان خود را حفظ کرد که میلیون‌ها مسلمان در داخل و سراسر جهان را وادار خشونت کرده‌اند تا ایالات متحده بتواند از نمای امنیتی خود محافظت کند.
خشونت جمعی
در سالگرد 11 سپتامبر امسال، بایدن در یک مراسم یادبود در پنتاگون سخنرانی کرد و در آن به صراحت ترور ایمن الظواهری رهبر القاعده در ماه اوت را توجیه کرد.
به همین منظور، بایدن گفت: «10 سال طول کشید تا اسامه بن لادن را شکار کنیم، اما این کار را کردیم و در تابستان امسال، من مجوز حمله موفقیت‌آمیز به ظواهری را صادر کردم، مردی که بن‌لادن معاون او در 11 سپتامبر و رهبر القاعده بود. چون ما آرام نمی‌گیریم. ما هرگز فراموش نخواهیم کرد ما هرگز تسلیم نخواهیم شد و اکنون، ظواهری دیگر هرگز نمی‌تواند مردم امریکا را تهدید کند.»سخنان بایدن را نباید صرفاً مشروعیت بخشیدن به ترور الظواهری خواند، بلکه باید به‌عنوان بخشی از چیزی بسیار بزرگ‌تر از خشونت انباشته‌ای که به این لحظه منتهی شده است؛ از جمله گسترش قدرت اجرایی و تاکتیک‌های عجولانه و وحشیانه جنگ علیه تروریسم تلقی کرد.این خشونت به حدی عادی شده است که پس از 21 سال این اقدامات به سادگی یک دوره است؛ دوره‌ای که با اسلام‌هراسی و انسانیت‌زدایی و محرومیت مسلمانان هموار شده است.رهبران ایالات متحده به جای اعتراف به این خشونت علیه مسلمانانی که بیش از دو دهه پس از این حملات در معرض توهین، بازداشت، شکنجه و کشتار دسته جمعی قرار داشتند، آنها را در حالی که سیاست‌های مجرمانه و مجازات دسته جمعی را تداوم می‌بخشند، مورد انتقاد قرار داده‌اند.
به عبارت دیگر، «هرگز فراموش نکنیم» به معنای حفظ قاطعانه روایت قربانی شدن ایالات متحده و به حداقل رساندن توجیه و به طور مؤثر همه مظاهر انتقام این کشور تحت این پوشش است.
چه کسی به یاد می‌ماند؟
علاوه‌بر مراسم رسمی سالانه، تعداد بی‌شماری یادبود 11 سپتامبر نه تنها در ایالات متحده، بلکه در شهرهای بزرگ سراسر جهان گرامی‌می‌دارند و این به خشونت خارجی ایالات متحده موقعیت ویژه‌ای اعطا می‌کند.طوماری در وب‌سایت موزه و یادبود 11 سپتامبر از بازدیدکنندگان می‌خواهد تعهدی را امضا کنند که با کلید واژه هرگز فراموش نخواهند کرد شروع می‌شود و امضا‌کننده متن ذیل را هم می‌پذیرد: به یاد 2983 انسان بی‌گناه کشته شده در 11 سپتامبر 2001 و 26 فوریه 1993. برای ارج نهادن به کسانی که جان خود را برای نجات دیگران به خطر انداختند... به یاد بیاوریم که چگونه انعطاف‌پذیری و قدرت ما به ما اجازه داد تا به‌عنوان یک نفر بلند شویم... تا داستان‌های 11 سپتامبر را با نسل‌های آینده به اشتراک بگذاریم.
یادبود 11 سپتامبر در نیویورک
گل رز روی نام قربانی در موزه و یادبود ملی 11 سپتامبر در 2 اوت 2022 در شهر نیویورک (AFP) قرار می‌گیرد.
این تعهد و سایر تلاش‌های عمدی برای پرورش و تقویت نسخه خاصی از حافظه جمعی امریکایی‌ها بر درک 11 سپتامبر متکی است که امکان به خاطر سپردن همه چیزهایی را که پس از آن اتفاق افتاد از بین می‌برد. بنابراین، تاریخ را به حالت تعلیق در می‌آورد و به گروگان می‌گیرد که گویی در 21 سال گذشته اتفاق دیگری نیفتاده است. بنابراین، باید بپرسیم: یاد‌آوری افرادی که کشته شدند و ما هرگز فراموش نمی‌کنیم، وظیفه کیست؟
در سال 2002، در جریان مراسم بزرگداشت 11 سپتامبر در پنتاگون، جورج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور وقت امریکا، اظهار داشت که کسانی که مرده‌اند «بیهوده نمرده‌اند» و مرگ آنها «یک ملت را به حرکت واداشته است...» چه اتفاقی برای ملت ما افتاد. روز ١١سپتامبر اولین مبارزه بزرگ را در قرن جدید به راه انداخت.پاسخ بوش به حصول اطمینان از اینکه کشته‌شدگان در حملات 11 سپتامبر بیهوده نمردند، جنگ با تروریسم بود جنگی که جان مسلمانان را قربانی کرده تا ارزش دیگران را ثابت کند.از زمان آغاز جنگ علیه تروریسم، ایالات متحده صدها هزار مسلمان را در سراسر جهان کشته است. مراکز دیده‌بان حقوق بشری تخمین می‌زند که بین 184382 تا 207156 غیرنظامی عراقی در طول جنگ ایالات متحده علیه عراق کشته شده‌اند، با توجه به اینکه این ارقام احتمالاً بسیار بیشتر است که در نتیجه شمارش‌های نادرست دولت عراق و ائتلاف به رهبری ایالات متحده است.
جنگ ایالات متحده در افغانستان نیز منجر به تلفات جانی گسترده‌ای شده است با کشته شدن حداقل 70هزار غیرنظامی از سال 2001 تا 2021.
ابعاد جنگ علیه تروریسم
در کشورهایی مانند سومالی - قربانی دیرینه نظامی‌گری امریکا و یمن کشوری که ایالات متحده با نیابت در تخریب آن مشارکت داشته است، خشونت کم نبوده است.این تنها یکی از ابعاد جنگ علیه تروریسم است که خشونت عظیم دولتی را بر جوامع مسلمان به راه انداخته است.هیچ حسابی برای ویرانی که به نام قربانیان 11 سپتامبر به راه انداخته شده است وجود نداشته است.
ابعاد دیگر جنگ علیه تروریسم شامل سیاست‌های مهاجرتی سختگیرانه، نظارت، تعقیب تروریسم فدرال و بازداشت و شکنجه بوده و همچنان تعریف می‌شود که همگی باعث ایجاد حالت ترس در واقع وحشت و خطر برای مسلمانان است.
برخی ممکن است استدلال کنند که مطرح کردن موضوع خشونت علیه مسلمانان در 11 سپتامبر بی‌اساس است، با این حال هرگز حسابی برای ویرانی‌هایی که به نام قربانیان آن به راه انداخته شده است، صورت نگرفته است.در واقع، دولت ایالات متحده و رهبران آن به طور کامل از پاسخگویی فرار کرده‌اند. جنایات دو دهه گذشته، از جمله جنگ‌های غیرقانونی، برنامه‌های شکنجه، حملات هواپیماهای بدون سرنشین به مراسم عروسی و کشتار غیرقانونی کودکان، از حافظه عمومی امریکایی‌ها محو شده است. رؤسای جمهور سابق که برای حمله به کشورها دروغ می‌گفتند یا با دستیاران‌شان شوخی می‌کردند توانسته‌اند به‌عنوان یک توجیه‌کننده در تلویزیون ظاهر شوند و به مردم دروغ بگویند.در توئیتی اخیر از موزه و یادبود 11 سپتامبر، آنها با استفاده از هشتگ‌هایی مثل هرگز فراموش نمی‌کنم از مردم می‌خواهند که در سالگرد حملات ١١ سپتامبر از آسمان بالای سرشان عکس بگیرند تا بر روشی که همه ما را به هم متصل می‌کند تأکید کنند.ایالات متحده مدت‌هاست که ادعا می‌کند که جنگ با تروریسم همیشه بر سر عدالت بوده است، اما آستانه بی‌عدالتی که می‌توان برای به دست آوردن عدالت متعهد شد چیست؟