مهدی جمشیدی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

1  حادثه تلخ درگذشت خانم مهسا امینی، گزنده و غم‌بار بود و کام همه ما را تلخ کرد؛ چنان‌که روح حاکم بر بسیاری از واکنش‌ها، حاکی از تأثر نسبت به از دست رفتن جان شریف ایشان بود. در این درد و اندوه، خود را با خانواده ایشان شریک می‌شماریم و از خدای متعال برای او، تمنای مغفرت و طلب رحمت داریم. اما آنچه که رخ داد، فقط یک «اتفاق» بود که در پهنه گسترده کارنامه پلیس امنیت اخلاقی، نظیر و شبیهی ندارد. از این‌رو، نباید از یک حادثه ناخواسته و غیرارادی، «نتایج ساختاری» گرفت و هیجان‌زده و ناموجه، «روندها» را ناصواب معرفی کرد. آری، ضعف‌ها و کاستی‌ها در این زمینه، قابل‌انکار نیستند و نباید از آنها غفلت کرد، اما سخن در این است که نباید «مبالغه» کرد و دلالت‌هایی را بیش از کشش درونی این حادثه به آن نسبت داد. باید زمام و عنان عواطف خویش را به دست گرفت و عالمانه و عاقلانه به داوری نشست و در ورطه «بی‌انصافی» و «زیاده‌روی» نغلتید. تلخی یک واقعه، مجوزی برای عبور از «اخلاق» و «انصاف» نیست.
2  سیر حرکت و تحول عملکرد نیروی انتظامی در زمینه حجاب و عفاف، از پیشرفت تدریجی آن حکایت می‌کند؛ چنان‌که نیروی انتظامی به این نتیجه دست یافته است که باید فرد کم‌حجاب را در گام نخست، در متن «تذکر اخلاقی» و «هشدار تنبه‌زا» قرار بدهد و از طریق «تبیین» و «توضیح»، ذهن او را با منطق حجاب آشنا سازد تا به‌تدریج، خود او در مسیر درونی‌سازی حجاب و باورمندی به آن قرار بگیرد. این به معنی‌گذار تکاملی از تکیه محض بر «سازکارهای سخت و حقوقی» به سوی «سازکارهای نرم و فرهنگی» است؛ آن هم در روند فعالیت‌های درونی نیروی انتظامی، در‌حالی‌که بر اساس نگاه رایج و ابتدایی، نباید وارد این حوزه شود. نیروی انتظامی می‌توانست این حلقه از فرایند اصلاح اجتماعی را به نهادهای دیگر واگذار کند و خود بر روندهای متناسب با هویت عرفی‌اش عمل نماید، اما بر «گستره کارکردها»ی خویش افزود و خیرخواهانه و دلسوزانه، چنین مواجهه‌ای را بر عهده گرفت. این چرخش، بسیار راهگشا و خوشایند است و نشان می‌دهد نیروی انتظامی، به‌واقع در پی اصلاح اجتماعی به‌صورت «عمیق» و «ماندگار» است و نمی‌خواهد «دافعه حداکثری» بیافریند.
3  در رویکرد دولت اسلامی، امنیت اجتماعی به «بدن» افراد جامعه و «داشته‌های مادی و مالی» آنها منحصر نیست، بلکه افزون بر این، باید از «امنیت اخلاقی» نیز سخن گفت. امنیت اخلاقی به این معنی است که باید فضای جامعه به‌مثابه عرصه عمومی، به بستر «تجاهر معاصی» و «آشکارسازی منکرها» تبدیل نشود و چنان نباشد که فرد در آن، احساس «ناامنی معنایی» و «مخاطره هویتی» کند. جامعه اسلامی، جامعه‌ای است که در آن خیر و صلاح، «غالب» و «عیان» است و شر و فساد، «در حاشیه» و «پنهانی». هر جامعه انسانی، چه جامعه اسلامی و چه جامعه غیراسلامی، خواه‌ناخواه گرفتار حدی از آسیب‌ها و آفت‌های معنوی است و این از اراده و اختیار آزادِ انسان ناشی می‌شود. با این حال، در جامعه اسلامی وضع به ‌گونه‌ای است که بی‌پروایی در ارتکاب فسق و فجور، وجود ندارد و اهل تباهی و عصیان، جرأت نمی‌کنند که جامعه را به جولانگاه رفتارهای خلاف اخلاق و ارزش‌های عالی انسانی تبدیل کنند. بدین جهت است که عرصه عمومی به فضایی مساعد برای شکوفایی معنوی و روحی تبدیل می‌شود و چنین نیست که رها شدن فرد در متن جامعه، او را بیشتر به فساد سوق بدهد تا به صلاح. پس امن‌ بودن جامعه عبارت است از غالب‌بودن جهت‌گیری اخلاقی و ارزشی در آن و هراس اخلاق‌ستیزان و دین‌گریزان از ارتکاب معصیت و منکر در آن.
4  همچنین امنیت اجتماعی، معطوف به «جامعه» است؛ یعنی دولت اسلامی وظیفه دارد در «عرصه عمومی»، مداخله کند و آن را از آلودگی‌های ضدمعنوی و جریان‌های مادی و هوس‌بازانه پاک کند. پس سخن درباره «عرصه عمومی» است و نه «عرصه خصوصی». در عرصه خصوصی، نه‌فقط دولت اسلامی، بلکه هیچ فردی حق مداخله ندارد، بلکه در آنجا تنها پای «وجدان معنوی و اخلاقی خودِ فرد» در میان است و این عنصر ایمانی و باطنی است که قدرت بازدارندگی دارد. در واقع، همه آنچه که باید صورت بگیرد به «قانون» و «دولت» و «الزام» و «ناظر بیرونی» واگذار نشده و دین، شأن «آمرانه» و «تحمیلی» نیافته است، بلکه سرچشمه آغازین و اصلی دیانت، همچنان «اعتقاد» و «باورِ» خود شخص است و تنها در عرصه عمومی و فقط نسبت به کسانی که دچار «ضعف تقوا» و «سستی اخلاق» هستند، دولت از طریق قانون به میان می‌آید و مجال نمی‌دهد کسانی در جامعه به فسق و فجور بپردازند و فضای عمومی و مشترک را آلوده نمایند. اگر این تفاوت‌ها و تمایزها در نظر گرفته شوند، چه‌بسا بسیاری از مخالفت‌ها و لجاجت‌ها فروکش کنند.

مراسم راهپیمایی جاماندگان اربعین حسینی ظهر دیروز با حضور عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین(ع) از میدان امام حسین(ع) تهران به سمت حرم عبدالعظیم حسنی(ع) برگزار شد. 
آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور، محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور و غلامحسین محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضائیه از جمله مقامات شرکت کننده در این مراسم در کنار خیل راهپیمایی‌کنندگان پایتخت بودند. آیت‌الله رئیسی در پیاده‌روی جاماندگان اربعین حسینی در جمع خبرنگاران، اربعین را یک معجزه الهی دانست و گفت: اربعین جلوه‌های انسجام مسلمانان را نشان می‌دهد. رئیس‌جمهور ادامه داد: اربعین همچنین جلوه‌ای از مقاومت اسلامی است و نشان می‌دهد که عاشورا همچنان زنده است و زنده خواهد ماند.  گفتنی است نماز ظهر اربعین حسینی به امامت آیت‌الله رئیسی در موکب ثارالله بنیاد شهید و امور ایثارگران تهران برگزار شد. راهپیمایی جاماندگان اربعین حسینی(ع) چند سالی است که با حضور پرشور مردم تهران از میدان امام حسین(ع) تا حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به نیابت از پیاده‌روی اربعین از نجف تا کربلا برگزار می‌شود و امسال نیز همچون سال‌های گذشته این مراسم معنوی از ساعات اولیه صبح با حضور پرشور مردم برگزار شد.

در اربعین سید و سالار شهیدان، حسینیه امام خمینی(ره) میزبان هیأت‌های دانشجویی بود و دانشجویان عزادار در حضور رهبر انقلاب اسلامی همنوا با زائران کربلای معلی یکپارچه ندای «لبیک یا حسین» سر دادند.
در پایان مراسم عزاداری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنانی دل‌های پاک و مؤمن جوانان را موجب کیفیت‌بخشی به دعا و موعظه و افزایش هدایت الهی دانستند و گفتند: مراسم اربعین که پرچم بلند حضرت سیدالشهداء است امسال با شکوه‌تر و معظم‌تر از هر دوره دیگری در تاریخ برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، رهبر انقلاب، حادثه معجزه‌آسای راهپیمایی اربعین را نشانه اراده پروردگار برای برافراشته‌تر کردن پرچم اسلامِ اهل‌بیت خواندند و افزودند: این حرکت با هیچ سیاست و تدبیر بشری قابل تحقق نیست و این دست خدا است که با این جلوه عظیم بشارت می‌دهد راه پیش روی ما روشن و پیمودنی است. ایشان، جوانان را به قدر دانستن دوران جوانی و اهتمام ویژه به هیأت‌های حسینی توصیه کردند و گفتند: هیأت‌ها هم باید یاد اهل‌بیت را زنده نگه دارند هم مرکز و پایگاه تبیین حقایق باشند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به تلاش‌های بی‌وقفه بدخواهان و رهزنان حقایق بر ضد حوادث مهمی همچون راهپیمایی شورانگیز اربعین، همگان را به وظیفه‌شناسی سفارش و خاطرنشان کردند: دو جمله حیاتی و جاودانی قرآن یعنی تواصی به حق و تواصی به صبر برای همیشه و بخصوص برای امروز ما یک دستورالعمل اساسی است.
ایشان، صبر را به معنای پایداری، ایستادگی، خسته نشدن و خود را در بن‌بست ندیدن دانستند و خطاب به جوانان عزیزِ هیأتی و قرآنی گفتند: هم خودتان راه حق را بروید هم تلاش کنید با منور کردن محیط‌های گوناگون از جمله دانشگاه به رنگ خدا، دیگران نیز به این راه هدایت شوند. همچنین در این مراسم، حجت‌الاسلام عالی در سخنانی، لازمه ظهور منجی عالم بشریت را ایجاد آمادگی و استعداد عمومی در امت اسلامی دانست و گفت: زیارت اربعین که امروز به نماد همگرایی مؤمنان و اجتماع عظیم حق‌طلبان تبدیل شده است، بستری بی‌نظیر برای تربیت جمعی جامعه اسلامی و تحکیم پیوندهای مؤمنین و ایجاد آمادگی برای ظهور است. در این مراسم، آقای محمد کاویان زیارت اربعین را قرائت کرد و آقای میثم مطیعی نیز به مقتل‌خوانی و مرثیه‌سرایی پرداخت.

گروه سیاسی/ در روزهای اخیر یک خبر کام ایرانیان را تلخ کرد و البته حواشی زیادی با خود به همراه داشت. مهسا امینی دختر ۲۲ساله‌ای بود که سه شنبه هفته گذشته از سوی نیروهای گشت ارشاد بازداشت و به دنبال آن اعلام شد او همان روز دستگیری در بازداشتگاه وزرای تهران سکته کرده است. این خبر به سرعت در رسانه‌های ضدانقلاب با عنوان ضرب و شتم دختر سنندجی توسط پلیس پخش شد تا هم بتواند احساسات قومیتی را تحت‌الشعاع قرار دهد و هم دستاویزی برای حمله به حاکمیت شود.
این اتفاق منجر به آن شد تا مخالفان دولت نیز دست به کار شوند و در تحلیلی عجیب آن را نتیجه عملکرد دولت سیزدهم معرفی کنند. آنها بدون اشاره به واقعیت ماجرای اتفاق افتاده و همچنین سابقه فعالیت پلیس امنیت اخلاقی در دولت‌های گذشته سعی داشتند تا فعالیت گشت ارشاد را محصول دولت جدید نشان دهند. بر همین اساس اصلاح‌طلبان با حمله به دولت سعی کردند تا عقده‌گشایی‌های سیاسی خود را به صحنه آورده و از احساسات خدشه دار شده مردم علیه دولت و رئیس جمهور سوءاستفاده کنند. اما واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد. پلیس تهران روز پنجشنبه سکته قلبی مهسا امینی پس از دستگیری توسط یکی از گشت‌های پلیس را تأیید کرده و توضیح داد: «خانمی برای توجیه و آموزش به یکی از بخش‌های پلیس تهران بزرگ هدایت شده بود که ناگهان در جمع سایر افراد هدایت شده به‌طور ناگهانی دچارعارضه قلبی شد.» این خبر بعداً با مستندات دیگر تکمیل شد.
ورود رئیس جمهور به ماجرا
دولتمردان با وجود آنکه در اجلاسیه مهم و بین‌المللی شانگهای بودند از اولین مسئولانی هستند که برای مشخص شدن ماجرا وارد عمل شدند. رئیس جمهور که چند روزی بود برای شرکت در اجلاس سران شانگهای در ازبکستان به سر می‌برد به محض اطلاع به وزیر کشور برای بررسی حادثه تلخ پیش آمده برای مهسا امینی دستور پیگیری و بررسی صادر کرد. این اتفاق به خودی خود نشان از اهمیت مسأله برای دولتمردان در هر شرایطی دارد.
غروب جمعه پلیس نیز با انتشار فیلمی از دوربین‌های مداربسته، صحنه افتادن مهسا امینی روی زمین را منتشر کرد. در این فیلم مشخص شد که این دختر جوان بدون هیچ زد و خوردی با مأمور مستقر در محل در حال گفت‌و‌گو است و پس از آن ناگهان دچار بدحالی شده و روی زمین می‌افتد. بر اساس تصاویر منتشر شده پس از آن مأموران اورژانس نیز با انتقال وی به بیمارستان برای مداوای وی در تلاش بودند. این موارد نشان داد که هراس افکنی از نیروهای پلیس غیرواقعی و اقدامی رسانه‌ای برای تضعیف جایگاه پلیس بوده است. با وجود این مهسا امینی که در حالت کما در بیمارستان کسری بستری شد متأسفانه بعد از ظهر جمعه درگذشت و خاطر همه ایرانیان را بشدت ناراحت کرد. پیکر مهسا امینی روز گذشته با حضور خانواده و بستگان مرحومه و جمع زیادی از مردم و تعدادی از مسئولان شهرستان سقز در سقز به خاک سپرده شد. با این حال همچنان باید منتظر بررسی‌های بیشتر دستگاه‌های مسئول و گزارشات آنها پیرامون جزئیات بیشتر این مسأله بود. خبرگزاری فارس به نقل از یک منبع آگاه نوشت: «مهسا امینی به دنبال ایست قلبی توسط اورژانس به بیمارستان منتقل شد و پس از احیا در فاصله 2 ساعت، 2 مرتبه دیگر نیز ایست قلبی کرده که مجدداً احیا شده است. در سی تی اسکن مغزی علائمی مبنی بر هیدروسفال بودن (عارضه قبلی) گزارش شده است. وی در پنج سالگی هم تومور مغزی عمل کرده و مبتلا به بیماری صرع و دیابت نوع یک بوده است. نامبرده مجدداً بعد از ظهر روز جمعه ایست قلبی می‌کند و نهایتاً پس از ۴۵ دقیقه عملیات احیای قلبی cpr، به علت ایست قلبی ریوی فوت می‌کند.»
ماجرای یک سازکار همیشگی
عفاف و حجاب همواره یکی از مسائل کشور بوده و مسئولان نیروی انتظامی به دلیل حمایت از قانون و همچنین ستاد امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از وظایف ذاتی خود آن را پیگیری کرده‌اند. بنابراین این مسأله فارغ از وظایف دولت در فرهنگسازی و همچنین تربیت دینی که از وظایف وزارتخانه‌های مربوطه است مسیر خود را طی می‌کند. از همین رو برخلاف برساخت رسانه‌ای صورت گرفته، مسأله پوشش در زمان‌های مختلف به عنوان یکی از مسائل اجتماعی و فرهنگی وجود داشته و زاییده‌ای جدید در دولت سیزدهم نیست. «تصویر شماره یک» نیز نشان می‌دهد حواشی مربوط به این مسأله در دولت سابق نیز وجود داشته است؛ حتی بررسی جزئی‌تر می‌تواند این مسأله را عیان کند که حاشیه‌های پیرامون دخالت دولت در این مسأله در دولت گذشته بشدت پررنگ بوده است. با این حال رسانه‌های اصلاح‌طلب در حال آدرس غلط دادن به مردم و متهم کردن دولت و رئیس جمهور هستند.
آغاز گشت ارشاد
طرح‌هایی چون مبارزه با منکرات و بدحجابی در دولت سازندگی و از سوی وزارت کشور وقت در دستور کار قرار داشت و در انتهای دولت اصلاحات رنگی دیگر به خود گرفت. به گفته سردار کارگر، معاون اجتماعی نیروی انتظامی با بالا گرفتن بدحجابی در سال 84، رئیس دولت اصلاحات دستور تنظیم راهکار شانزده گانه حجاب و عفاف را صادر کرد و این راهکارها در شورای عالی انقلاب فرهنگی دولت اصلاحات به تصویب رسید. با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد در سال 84 طرح حجاب و عفاف از سوی رئیس جمهور ابلاغ شد که ابتدا در تابستان 85 با حضور ون‌های سبزرنگ گشت ارشاد در خیابان‌ها طرح ارتقای امنیت اجتماعی کلید خورد. در دولت حسن روحانی نیز این مسیر با اشکال مختلف ادامه پیدا کرد. در سال 95 نیز خبر فعالیت چندین هزار نفر نیروی نامحسوس انتظامی برای پیشبرد طرح امنیت اخلاقی که وظیفه آنها مقابله با مصادیق بدپوششی، کشف حجاب در خودرو، مزاحمت برای نوامیس و... عنوان شد و همچنین خبر اجرای طرح امنیت اخلاقی به شکل محسوس در سطح گسترده‌ای در میادین، مجتمع‌های تجاری و بزرگراه‌های پایتخت رسانه‌ای شد و این دست از اخبار در طول سال‌های بعد نیز ادامه داشت.
به نظر می‌رسد آنچه در فضای رسانه‌ای کشور در روزهای اخیر رقم خورده است یک شیطنت و بی‌اخلاقی افسارگسیخته است که هدف ناامیدسازی مردم از دولت سیزدهم را پی می‌گیرد.

گروه سیاسی/ سرنوشت روند مذاکرات برجام و اینکه در نهایت امریکا چه تصمیمی در قبال شروط و خواست‌های مشروع ایران برای بازگشتش به برجام خواهد گرفت همچنان محور اظهارنظرهای مختلف است.
انگشت گذاشتن سه کشور اروپایی به تبعیت از امریکا بر ادعاهای سیاسی آژانس علیه ایران یکی از موانعی است که از سوی طرف‌های غربی پیش روی مذاکرات قرار گرفته است؛ مانع‌تراشی که طی روزهای اخیر با موضع‌گیری انتقادی روسیه و چین و دفاع آنها از موضع ایران مواجه شده است.
به طور مشخص «وانگ کوان» نماینده دائم چین در وین با تأکید بر اینکه «پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران موسوم به پی‌ام‌دی در سال ۲۰۱۵ بسته شد و مسائل باقی‌مانده مربوط به دو دهه پیش نباید بزرگنمایی و به مانع عمده‌ای برای حصول توافق وین تبدیل شود» تصریح کرد: «ایالات متحده به عنوان مقصر اصلی اخلال در اجرای برجام باید تصمیم سیاسی بگیرد و به نگرانی‌های منطقی ایران پاسخ دهد تا تحقق هر چه زودتر توافق نهایی میسر شود.» وی در عین حال از «استاندارد دوگانه» غرب در موضوع محدودسازی تملک کلاهک‌های هسته‌ای انتقاد کرد و گفت: «کشورهای غربی از ایران انتظار دارند ذخایر سوخت هسته‌ای‌اش را برای احیای توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها محدود کند؛ این در حالی است که امریکا و انگلیس برنامه دارند صدها کیلوگرم اورانیوم با خلوص بالا را به عنوان بخشی از توافق فروش زیردریایی هسته‌ای به استرالیا، به این کشور منتقل کنند.» روسیه نیز پیش از آن و در جریان برگزاری نشست شورای حکام از موضع کشورهای غربی در این مورد انتقاد و نسبت به صدور هر گونه قطعنامه علیه ایران انتقاد کرده بود.
میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین همچنین در واکنش به ادعای «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبنی بر اینکه «مذاکرات وین بر سر احیای توافق هسته‌ای به بن‌بست رسیده» و «نظرات به جای نزدیک‌شدن در حال فاصله‌گرفتن آرا است»؛ در توئیتی واکنش نشان داد و نوشت: «البته او حق دارد بدبین باشد. اتحادیه اروپا کمک قابل توجهی به مذاکرات وین کرد. اگرچه، جا دارد بپرسیم که آیا تمامی ما (از جمله اتحادیه اروپا)، هر کاری را که لازم بود برای نهایی کردن موفقیت‌آمیز این روند انجام داده‌ایم یا نه؟ پاسخش لزوما مثبت نیست».
تأکید مجدد ایران بر همکاری سازنده با آژانس
از منظر ایران همچنان که آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در گفت‌و‌گو با شبکه قطری الجزیره اعلام کرد این امریکا است که باید برای رسیدن به توافق هسته‌ای تصمیم نهایی را بگیرد و تضمین‌های لازم را برای بازگشت به توافق و برداشتن تحریم‌های ایران بدهد و پاسخگوی این سؤال باشد که اگر تمایل به رسیدن به توافق را دارد، چرا حین مذاکرات هسته‌ای تحریم‌های جدیدی علیه ایرانی‌ها وضع می‌کند؟
سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران معتقد است باید مرجعیت آژانس به عنوان یک سازمان حرفه‌ای تخصصی و غیرسیاسی در نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای کشورهای دنیا حفظ شود، گفت: از نگاه ما همکاری با آژانس می‌تواند کمک کننده برای رفع ابهاماتی باشد که دیگران با انگیزه‌های سیاسی ایجاد کردند. به همین دلیل آمادگی داریم در یک همکاری سازنده با آژانس این موضوعات بررسی و پرونده بسته شود تا ضمانتی ایجاد شود که این موضوعات مجدداً در روند اجرایی توافق به عنوان یک عامل بازدارنده عمل نکند.
به‌طور مشخص موضع گیری‌های دو پهلوی امریکایی‌ها حکایت از آن دارد که آنها سعی دارند همچنان از آژانس به عنوان اهرم سیاسی پیگیری موارد ادعایی خود استفاده کنند. مقامات امریکایی با فراموش کردن این واقعیت که کارشکنی و زیاده‌خواهی‌هایشان به‌عنوان کشور ناقض برجام دلیل اصلی عدم حصول توافق تاکنون بوده است همچون همیشه سعی کردند خود را در تلاش برای به نتیجه رسیدن و ایران را مانع دستیابی به توافق معرفی کنند.
وزارت خارجه امریکا: برای توافق دیر نیست
ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز با این ادعا که «تنها دلیل نرسیدن به تفاهم متقابل این است که تهران پیشنهاد منطقی ارائه شده توسط اتحادیه اروپا را نپذیرفته»، گفت: «پاسخ ایران ما را در موقعیت نزدیک به توافق قرار نداد اما ما همچنان باور داریم تا زمانی که بازگشت متقابل به پایبندی‌های برجامی در راستای منافع ایالات متحده و امنیت ملی کشور باشد، برای نهایی کردن توافق دیر نیست».