لیلا مرگن
خبرنگار

دستور اجرای برنامه‌ای که هنوز به‌طور رسمی رونمایی نشده، صادر شد. سرپرست سازمان منابع‌ طبیعی و آبخیزداری در نامه‌ای دستور داد در راستای اجرای فاز اول طرح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی و دستور رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، درختان شکسته و افتاده نزدیک به جاده‌های جنگلی از این اکوسیستم خارج شود. اقدامی که به اعتقاد هادی کیادلیری رئیس دانشکده منابع‌ طبیعی و محیط‌ زیست دانشگاه علوم و تحقیقات، اجرای سیاست بهره‌برداری از درختان شکسته و افتاده است که مدیران قبلی این سازمان نیز پیگیر آن بودند. او بر این باور است که بدون تدوین برنامه مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی، هیچ نقشه راهی برای دخالت در جنگل در اختیار نداریم که براساس آن به برداشت درختان شکسته و افتاده اقدام کنیم. تلاش کردیم پاسخ مسئولان سازمان منابع‌طبیعی را نیز داشته باشیم اما تماس‌های خبرنگار روزنامه ایران بدون پاسخ باقی ماند.پنج سالی است که کارشناسان حوزه جنگل چشم به راهند که طرح جایگزین مدیریت جنگل‌های شمال کشور رونمایی شود. بعد از آنکه قانون تنفس در اواخر سال 95 تصویب شد، همه کارشناسان چشم به راه ماندند تا برنامه جایگزین مدیریت این جنگل‌ها رونمایی شود. مسعود منصور رئیس سابق سازمان منابع‌ طبیعی و آبخیزداری در اسفند ماه سال گذشته وعده داد که از فروردین ماه سال 1401، طرح جایگزین تنفس جنگل‌ها اجرایی خواهد شد، وعده‌ای که همه کارشناسان را منتظر باقی گذاشت. کارشناسان حوزه جنگل می‌خواستند که از مفاد این طرح جایگزین آگاه شوند. البته آنها خواستار افشای نام نویسندگان طرح جایگزین هم بودند اما گویا این طرح بدون رونمایی رسمی و معرفی نویسندگان در مرحله اجرایی شدن است.
عباسعلی نوبخت سرپرست سازمان منابع‌ طبیعی و آبخیزداری در نامه‎ای به تاریخ 15 شهریور ماه 1401، دستور می‌دهد که طرح‌های مصوب فاز اول مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی اجرا شود. در متن این نامه که به امضای او رسیده، آمده است: «در اجرای برنامه سال اول طرح‌های مصوب فاز اول مدیریت پایدار جنگل هیرکانی (مدیریت فنی و حفاظتی) و نیز به منظور بازگشایی و مرمت جاده‌های جنگلی (ریزش‌برداری، زهکشی، پاکسازی جوی‌های کناری آبراهه‌ها، تثبیت مناطق لغزشی و رانشی) جهت استفاده در اقدامات حفاظتی و حمایتی و انجام سایر طرح‌ها و پروژه‌های در دست اقدام (مطالعات تفصیلی-اجرایی مدیریت پایدار و ارزیابی کمی و کیفی دوره‌ای جنگل‌های هیرکانی) و با عنایت به نامه شماره 119179 مورخ 13/6/1401 رئیس سازمان مدیریت بحران کشور مبنی بر جمع‌آوری درختان افتاده در داخل و حریم مسیل‌ها مقتضی است با تشکیل گروه‌های کارشناسی فنی (اکیپ نشانه‌گذاری) نسبت به شناسایی و نشانه‌گذاری درختان ریشه‌کن، شکسته و افتاده تجمعی و مزاحم مسیر طرفین جاده‌های جنگلی مطابق قوانین و مقررات مربوطه اقدام لازم را معمول نمایید. بدیهی است با اخذ تصمیمات لازم، نحوه جمع‌آوری و خروج درختان موصوف متعاقباً ابلاغ خواهد شد.»

بازگشت بهره‌برداری به جنگل
گفته می‌شود دوره‌های توجیهی برای اجرای این دستور سرپرست سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری هم برای کارشناسان سه استان شمالی برگزار شده است. خبرنگار «ایران» برای اطلاع بیشتر از اهداف سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری و نحوه اجرای این نامه، با عباسعلی نوبخت رئیس این سازمان تماس می‌گیرد اما او در دسترس نیست. تماس‌های مکرر خبرنگار ما با نقی شعبانیان معاون امور جنگل این سازمان نیز بدون پاسخ باقی می‌ماند.
ولی هادی کیادلیری رئیس دانشکده منابع‌ طبیعی و محیط‌ زیست دانشگاه علوم و تحقیقات در رابطه با دستور صادر شده به «ایران» می‌گوید: این بحثی که در نامه سرپرست سازمان منابع‌طبیعی مطرح شد، همان مجوزی است که دیگران هم از قبل می‌خواستند آن را اجرایی کنند.
او ادامه می‌دهد: مدیران قبلی هم قصد نداشتند وارد عرصه‌های جنگلی بشوند زیرا از نظر اقتصادی برایشان برداشت درختان شکسته و افتاده داخل جنگل به‌صرفه نبود، دنبال این بودند که در حاشیه جاده‌های جنگلی درختان تجمعی را برداشت کنند و درآمدی به دست بیاورند.
کیادلیری با اشاره به اینکه مدیران قبلی هم در جلسات سعی می‌کردند بحث برداشت درختان شکسته و افتاده را با بیان علمی توجیه کنند، عنوان می‌کند: از آنجایی که برداشت درختان شکسته و افتاده داخل جنگل هیچ توجیه اقتصادی و علمی نداشت، آن را محدود به حاشیه جاد‌ه‌های جنگلی می‌کردند زیرا برداشت درختان در این محیط برایشان اقتصادی می‌شد.
او با تأکید بر اینکه روح دستور جدید مشابه دستورات قبلی است، بیان می‌کند: با این دستور در واقع مجوز برداشت درختان ریشه کن و شکسته و افتاده به شکل دیگری صادر شده است. کیادلیری با اشاره به مفاد نامه و دستور سازمان مدیریت بحران، می‌گوید: آیا مدیریت بحران می‌داند که دلیل سیل، درختان شکسته و افتاده نیست و دلیلش برداشت بی‌رویه بوده است. درختان در اطراف رودخانه‌ها و داخل جنگل‌ها بهترین سدهای طبیعی هستند که از تغییر مسیر رودخانه‌ها جلوگیری می‌کنند. او ادامه می‌دهد: در شمال کشور توسکا در حاشیه رودخانه‌ها داریم. خاصیت این درختان این است که مسیر رودخانه را تثبیت می‌کنند. حال اگر مناطق بالادستی تخریب می‌شود و سیل راه می‌افتد، مرتع و جنگلی تخریب می‌شود و این درختان وسط رودخانه‌ها می‌مانند، باید بالادست را مدیریت کنید وگرنه این روند ادامه خواهد داشت و همچنان درختان قلع و قمع خواهند شد.

نسخه یکسان، زمینه‌ساز غارت درختان
به گفته کیادلیری این نسخه دادن و دستورالعمل یکسان برای برداشت درختان داخل رودخانه صادر کردن، نوعی غارت درختان حاشیه رودخانه‌ها را به همراه خواهد داشت و با بهره‌برداری هیچ فرقی نمی‌کند.
او با اشاره به برداشت درختان در مسیر جاده‌ها با هدف انجام اقدامات حفاظتی و حمایتی بیان می‌کند: تا اقدامات مشخص نباشد، خود جاده هم به درد نمی‌خورد چه برسد به اینکه بخواهند جاده‌ها را با قطع درختان بازگشایی کنند.
رئیس دانشکده منابع‌طبیعی و محیط‌ زیست دانشگاه علوم و تحقیقات تأکید می‌کند: در درجه اول باید برنامه مدیریت توسعه پایدار را تصویب کرد. سرپرست فعلی سازمان منابع‌طبیعی همواره نقد می‌کرد که 11 هزار هکتار جاده جنگلی داریم که این جاده‌ها جنگل را تخریب کرده‌اند.
او می‌گوید: این جاده‌های جنگلی برای حفاظت طراحی نشده بلکه برای بهره‌برداری طراحی شده بودند. حاشیه این جاده‌ها را باز کنیم و بعد بگوییم می‌خواهیم از جنگل حفاظت کنیم. اصلاً جاده‌ای که خودش برای بهره‌برداری ایجاد شده است، می‌تواند حفاظت کند؟ من نمی‌گویم که جاده جنگلی نیاز نیست حتی معتقدم که برخی جاده‌های جنگلی که ضرورت دارد، نباید رها شود و رها کردن برخی از جاده‌ها از ابتدا اشتباه بود.
کیادلیری ادامه می‌دهد: ولی دلیل ندارد یک نسخه کلی بی‌برنامه بنویسیم و بگوییم تمام درختان را برداشت کنید و به جان 10 هزار کیلومتر جاده‌های جنگلی بیفتید و به این بهانه هرچه درخت اطراف جاده جنگلی است، به‌صورت لقمه آماده جمع کنید و برای تولید چوب بدهید.
او بیان می‌کند: اگر برداشت درختان شکسته افتاده داخل جنگل اقتصادی بود، قطعاً دستور داده می‌شد که این درختان هم برداشت شود. به بهانه آزادسازی حریم جاده قرار است درختان افتاده تجمعی برداشت شود اما هنوز تعریف نکرده‌اند که منظور از درختان افتاده تجمعی چیست.
به گفته کیادلیری، خروج درختان شکسته و افتاده به اکوسیستم جنگل آسیب می‌زند. از آنجا که جاده‌ها حفاظتی نبودند، آزادسازی مسیر جاده، قاچاق را افزایش می‌دهد و دسترسی به جنگل برای همه آزاد می‌شود.
او عنوان می‌کند: این جاده‌ها این‌قدر بد طراحی شده است که خودشان میکرواکوسیستم‌هایی درست کرده‌اند و زمینه طغیان آفات و بیماری‌ها را فراهم می‌کنند. اکثر این جاده‌ها کانون آفاتی است که این روزها شاهد طغیان آن هستیم. باید اول برنامه حمایتی و حفاظتی داشته باشیم تا بعد مشخص شود برای دسترسی به این مناطق کدام جاده‌ها با چه استانداردی نیاز است.

تلاش برای رضایت همه
کیادلیری بیان می‌کند: ما به نوعی با این دستورات می‌خواهیم همه طرف‌ها را نگه داریم. از یک طرف بگوییم که می‌خواهیم تنفس را حفظ کنیم و از سوی دیگر می‌خواهیم بهره‌برداران را راضی کنیم.
او اضافه می‌کند: در برخی موارد ما مجبور به قطع درختان هستیم. من شخصاً می‌گویم که درختان خطرساز و مخاطره آفرین باید حذف شوند اما باید آن درخت به تنهایی مورد تحلیل قرار گیرد و بررسی شود درختی که قطع می‌کنند آیا خطرساز هست یا نیست.
کیادلیری، دستورالعمل سرپرست سازمان منابع‌طبیعی را عاملی برای بازگذاشتن دست تمام اداره کل‌ها به منظور برداشت درختان معرفی می‌کند. او اضافه می‌کند: ما یا درک درستی از تنفس و مشکلات جنگل‌ها نداریم  یا می‌خواهیم با این نوع سیاست‎ها سیاسی‌کاری بکنیم. تمام کسانی که قبلاً با این رویه‌ها مخالفت می‌کردند، نمی‌توانند امروز موافق این مسأله باشند.