محبوبه رحیمی 
پژوهشگر

زیارت اربعین به‌عنوان بزرگترین گردهمایی سالانه انسانی در جهان، به یک رویداد بین‌المللی تبدیل شده است که براساس اخبار متعدد منتشر شده در برخی از خبرگزاری‌های برتر جهان، جمعیت زیادی از مردم جهان حتی از کشورهای غیرمسلمان در آن حضور دارند. مردمانی از کشورهای آسیایی، امریکایی، آفریقایی و اروپایی هر ساله در این رویداد شرکت می‌کنند و صحنه‌هایی با شکوه را به وجود می‌آورند که دارای ارزش‌های خبری برجسته‌ای است؛ اما آنچه رسانه‌های غربی از اربعین روایت می‌کنند چیست و چرا آنها سعی دارند این رویداد را تحریف  یا آن را کم ارزش جلوه دهند؟ برای پاسخ به این سؤال، لازم است ترجمان فرهنگی برخی خبرگزاری‌های معتبر دنیا از رویداد اربعین در طول یک دهه گذشته را مورد بررسی قرار دهیم.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که رویداد اربعین غالباً در رسانه‌های غربی (همانند سی‌ان‌ان، نیویورک تایمز، رویترز، یورونیوز، ایندیپندنت، بی‌بی سی، فاکس نیوز، ان بی‌سی، دیلی میل و آسوشیتدپرس) به طور منفی نشان داده می‌شود. برخی از آنها سعی می‌کنند اربعین را یک رویداد خطرناک معرفی کنند و برخی دیگر نیز تنها بر جنبه‌های سطحی رویداد نظیر توزیع غذا و نوشیدنی رایگان بین زائران و همچنین ارائه مکان‌هایی برای استراحت، شست‌و‌شو و خواب تنها در مسیر زیارت امام حسین(ع) متمرکزند. در حالی که این رویداد بزرگ، جنبه‌های عمیق دیگری همچون پیام صلح و همبستگی میان ملت‌ها نیز دارد.
اعتقاد بر این است که زیارت اربعین حرم امام حسین علیه السلام دستاوردهای بزرگی  دارد و هر سال این دستاوردها با جنبه‌های جدیدی آشکار می‌شوند و این اطمینان را ایجاد می‌کنند که انجام این مناسک، از یک سو تأثیر مثبتی بر محیط سیاسی، ایدئولوژیک و جامعه شناختی مردم عراق  داشته و از سوی دیگر مکتب اهل بیت علیهم السلام را درخشان‌تر کرده است. نظام‌های ارتجاعی مانند عربستان سعودی و متحدان صهیونیستی اش از نفوذ رویداد اربعین هراس دارند. در واقع، این ترس‌ها مربوط به منافع و کارکردهای متقابلی است که از ماهیت تهاجمی، استکباری، امپریالیستی و فرقه‌ای اتحاد شوم میان آنها سرچشمه می‌گیرد. همچنین سویه دیگر این ترس و نگرانی، شکست‌هایی است که پیروان مکتب عاشورا همزمان در عراق، سوریه، لبنان و یمن به آنها وارد می‌کنند. اربعین واقعه‌ای است که قرن‌ها پیش رخ داده اما هنوز زنده است و بر جهان تأثیر می‌گذارد. امروزه رسانه‌ها، بویژه خبرگزاری‌های بزرگ، در ارائه ذهنیت و روایت از رویدادهای جهان بسیار مؤثرند؛ زیرا سریع، معتبر و جهانی‌اند و می‌توانند جنبش‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را شکل دهند، اما اینکه آنها در نسبت با رویدادهای متفاوت چه سیاست‌های متفاوتی را برمی گزینند، موضوعی بحث برانگیز است.
روایت رسانه های غربی از اربعین
روایت رسانه‌های غربی ترکیبی از سه روایت متمایز است که به طرز ماهرانه‌ای به هم پیوسته‌اند و هر کدام شامل چندین طرح فرعی در درون خود است. روایت اول  روند رسانه‌ای القای ناامنی در رویداد اربعین را دنبال می‌کند؛ روایت دوم سعی در برجسته‌سازی خشونت‌های فرقه‌ای دارد و روایت سوم مربوط به اوضاع سیاسی عراق است. باید توجه داشت که در عراق عموماً چهارچوب‌های زمانی و مکانی رویداد در همان ساعات اولیه خبررسانی، دقیق نیستند و این موضوع به زمینه‌ای برای عملیات رسانه‌ای رسانه‌های غربی تبدیل می‌شود تا تفاسیر خود را وارد محتوای اخبار کنند. برای مثال، خبر ممکن است تنها در جملات اول با روایت بمبگذاری آغاز شود و سپس اوضاع سیاسی عراق را در راستای سیاست‌هایی از پیش تعیین شده تفسیر کند و در دل این تفاسیر، رویداد اربعین نیز پوشش داده شود.
شیوه معرفی اربعین در این رسانه‌ها نیز قابل توجه است؛ این دسته از رسانه‌ها حتی اگر هم بخواهند که واقعیت اربعین را منتقل کنند، باز هم از ترجمه فضای ذهنی واژگان و مفاهیم ناتوانند چه برسد به اینکه قصدی برای ضریب دادن به رویداد نداشته باشند. برای مخاطب رسانه غربی، اربعین غالباً این گونه تعریف می‌شود: مراسم عزاداری برای کشته شدن امام حسین(ع) نوه پیامبر مسلمانان در قرن هفتم میلادی، سپس نبرد عاشورا را دستاویزی برای ایجاد شکاف میان اهل تسنن و تشیع قرار می‌دهند و با به کار بردن عبارت جعلی «جنگ 1400 ساله شیعه و سنی» سعی دارند این گونه القا کنند که این دو گروه هنوز هم با هم در ستیزند. این در حالی است که اساساً واقعه عاشورا ارتباطی با اهل سنت و شیعه ندارد و امروزه نیز شکافی میان اهل سنت و شیعه وجود ندارد؛ بلکه این دو در قلمرو فقهی خود قرار دارند و اتفاقاً میان آنها تعاملات فرهنگی، سیاسی و مذهبی بسیار خوبی هم وجود دارد. القای وجود نفاق فرقه‌ای، چهارچوب غالب روایت اربعین در رسانه‌های غربی است. علاوه‌بر این، دائماً تأکید می‌شود که این مراسم مخصوص شیعیان است تا از این طریق، القا کنند که اختلاف میان شیعه و سنی عمیق است؛ این در حالی است که جمعیت زیادی از مسلمانان سنی نیز در اربعین امام حسین(ع) شرکت می‌کنند. اگرچه زیارت اربعین یک رزمایش معنوی در مکتب شیعه است اما سنی‌ها، حتی مسیحیان، ایزدی‌ها، زرتشتیان و صابئیان هم در زیارت و همگام با شیعیان شرکت می‌کنند.
تحریف شکوه رویداد
بر اساس برخی گزارش‌ها بیش از پنج میلیون نفر در انگلیس و حدود 50 میلیون نفر در سراسر جهان رویداد اربعین را از طریق بسترهای دیجیتال دنبال می‌کنند؛ آماری که بسیاری از آنها حتی ممکن است مسلمان هم نباشند اما رسانه‌های غربی سعی دارند بگویند که این رویداد تنها توسط شیعیان برگزار می‌شود و کسانی هم که در آن حضور دارند، فقط شیعیان اند.
بی بی سی از دیگر رسانه‌هایی است که سعی می‌کند شکوه رویداد اربعین را با اخبار جزئی و فرعی نظیر پوشش حوادث ناگوار، حملات انتحاری و درگیری در برخی مناطق عراق بپوشاند. در برخی اخبار بی‌بی‌سی حتی اصل حادثه رها شده و به بهانه حادثه، اصل رویداد اربعین به‌عنوان بستر زمینه ساز آن ذکر شده است. جالب است که در این رسانه و سایر رسانه‌های بزرگ جهان، تعداد حاضران رویداد که گاه تا 30 میلیون نفر از 40 ملیت تخمین زده می‌شود، به صدها هزار نفر و دو ملت ایران و عراق تقلیل داده می‌شود! البته اینکه بی‌بی‌سی و سایر کمپانی‌های بزرگ رسانه‌ای جهان در دستکاری عناصر رویدادها متناسب با سیاست‌های خبری خود ید طولایی دارند، بر کسی پوشیده نیست. انتخاب تصاویری از درگیری و خونریزی که در سطح محدود و میان چند نفر رخ داده برای محتواهایی که به پوشش رویداد اربعین می‌پردازند نیز از دیگر ترفندهای آنها در خدشه وارد ساختن بر تصویر رسانه‌ای رویداد است. از این طریق آنها سعی می‌کنند تا واژه اربعین را با واژه‌های هدفمند دیگری نظیر خونریزی و خشونت در ذهن مخاطب جا بیندازند.
جلوه‌های اجتماعی اربعین نیز تقریباً به کلی سانسور می‌شود؛ میزبانی شهروندان عراقی از ایرانیان و استقبال گرمشان با انواع خدمات که نشان از ارادت آنها به امام حسین(ع) دارد و جلوه‌های عمیق محبت را به نمایش می‌گذارد، در محتوای تولیدی رسانه‌های غربی جایی ندارد. مرتضی حسین نویسنده و تحلیلگر مقیم تورنتو در مقاله‌ای با عنوان «افسانه جنگ 1400 ساله سنی و شیعه» در الجزیره می‌نویسد:
شهادت امام حسین به نادرستی به نزاع میان شیعه و سنی نسبت داده می‌شود؛ در حالی که بین سنی و شیعه شکافی وجود ندارد. اگر شیعیان و اهل تسنن با یکدیگر دشمن بودند، میلیون‌ها نفر از هر دو گروه، از قرن‌ها پیش به طور مسالمت‌آمیز در زیارت سالانه حج حاضر نمی‌شدند. او با اشاره به اینکه این سیاست کشورهای غربی و متحدانشان است که با القای وجود شکاف و تفرقه، اهداف خود را پیش ببرند، بیان می‌کند که هدف اصلی آنها تداوم درگیری در خاورمیانه و پیدا کردن توجیهی برای مداخله متجاوزانه خود در این منطقه بوده است. این نویسنده همچنین بیان می‌کند که اگر قرار است اسلام به‌عنوان یک پدیده اجتماعی سازنده ادامه یابد، مهم است که روابط و شیوه‌های زندگی آن [همچون رویداد اربعین] توسط ایدئولوژی‌های مدرن از بین نروند.