امین محمودی
خبرنگار

دانه‌های روغنی یکی از کالاهای اساسی است که وزارت جهاد کشاورزی بنا داشت طی یک برنامه 10 ساله تا افق 1404 به خودکفایی 70 درصدی در آن نائل شود تا کشورمان کمتر به واردات روغن از دیگر کشورها وابسته باشد. از طرف دیگر با تحقق این امر انتظار می‌رفت زمینه افزایش امنیت غذایی، اشتغالزایی گسترده در بخش کشاورزی و کاهش ارزبری محصولات اساسی محقق شود ولی آخرین آمارها گویای آن است که میزان خودکفایی در تولید روغن به 10 درصد رسیده است. همین امر منجر به این شد که در سال گذشته حدود ۴.۳ میلیون تن دانه‌های روغنی و روغن خوراکی به ارزش بیش از ۴.۴ میلیارد دلار وارد کشور شده بود که سهم دانه‌های روغنی ۲.۳ میلیون تن به ارزش ۱.۶ میلیارد دلار بوده است. بررسی وضعیت واردات کالای اساسی در سه ماهه ابتدایی امسال نشان می‌دهد که در مجموع حدود یک میلیون تن به ارزش بیش از یک میلیارد دلار انواع روغن و دانه‌های روغنی وارد ایران شده که از این میزان ۶۴۴.۱ هزار تن به ارزش ۵۰۳.۷ میلیون دلار به انواع دانه‌های روغنی و ۲۹۵.۹ هزار تن به ارزش حدود ۵۱۰ میلیون دلار برای روغن‌های خوراکی نیمه جامد، مایع و خام بوده است. آمار تخلیه کالاهای اساسی در گمرک تا پایان تیرماه سال‌جاری نیز نشان می‌دهد بیش از ۳۳۶ هزار تن روغن تاکنون در بنادر کشور ترخیص و به بازار داخل ارسال شده است.
ارز 4200 تومانی مهم‌ترین مانع تحقق خودکفایی دانه‌های روغنی
در سال 97 تولید دانه‌های روغنی به 431 هزار تن رسیده بود ولی با شروع تخصیص ارز 4200 تومانی به واردات روغن عملاً برنامه وزارت جهاد کشاورزی برای خودکفایی 70 درصدی در تولید دانه‌های روغنی به حاشیه رفت به طوری که در سه سال اخیر میزان تولید این محصول به 291 هزار تن رسید. در این باره سید جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی درباره دلیل عدم تحقق برنامه‌های خودکفایی دانه روغنی در کشور می‌گوید: ‌اینکه چرا طرح دانه‌های روغنی در کشور ما شکست خورد تنها به علت وجود ارز ۴۲۰۰ تومانی بود، یعنی این هم فساد دارد و هم رانت دارد و هم تولید داخل را از بین می‌برد. از نظر ساداتی‌نژاد ارز 4200 تومانی چنان جذابیتی برای واردکنندگان داشت که آنها بازار داخل را پُر می‌کردند و کشاورزان در این رقابت نابرابر پیشاپیش شکست خورده بودند و به همین دلیل بود که همه تلاش بخش کشاورزی برای تحقق حتی 10 درصد کاهش وابستگی هم به نتیجه نرسید در حالی که این وزارتخانه برنامه‌های کاهش وابستگی را چند بار تدوین کرده بود. همچنین علیرضا مهاجر، معاون امور زراعی وزارت جهاد کشاورزی که پیش از این مجری طرح تولید دانه روغنی در کشور بود نیز بر محدودیت‌های ارز 4200 تومانی تأکید می‌کند و می‌گوید: متأسفانه در آن سال‌ها به علت واردات بی‌رویه و اختلاف قیمت ارز آزاد و ارز دولتی در آن زمان، امکان ادامه طرح خودکفایی میسر نشد. وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌ای را برای تحقق 50 درصدی خودکفایی تدوین کرده بود اما هیچ موفقیتی در این زمینه حاصل نشد، به طوری که مهاجر در این زمینه می‌گوید: با تغییر سیاست‌های ارزی و حمایتی از تولیدکنندگان، تولید این محصول راهبردی با مشکل مواجه شد به طوری که کشاورزان هم در سالیان اخیر رغبتی برای کشت این محصول نداشتند.
خودکفایی 50 درصدی دانه‌های روغنی در دستور کار دولت سیزدهم
با این حال وزارت جهاد کشاورزی در دولت سیزدهم از ابتدای شروع به کار خود برنامه خودکفایی 50 درصدی این محصول را تا سه سال آینده در دستور کار قرار داد به طوری که محمد قربانی، معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی وعده داده است که با ارائه تسهیلات ارزانقیمت در قالب بسته‌های حمایتی از کشاورزان تا سه‌سال آینده، ​۵۰ درصد خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی تحقق می‌یابد. این وزارتخانه در گام اول قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی از جمله کلزا، سویا، آفتابگردان، کاملینا، کنجد و گلرنگ را افزایش داد به طوری که به‌عنوان مثال قیمت خرید تضمینی هر کیلوگرم دانه روغنی کلزا برای حمایت از تولیدکنندگان دانه‌های روغنی و تقویت انگیزه‌های تولید این محصول، به 23 هزار و 500 تومان افزایش یافت.  در واقع می‌توان گفت نرخ خرید تضمینی کلزا در سال‌جاری نسبت به سال قبل با افزایش 210 درصدی(از 7 هزار و 500 به 23 هزار و 500 تومان) و نسبت به سال 92 با افزایش 2200 درصدی(از هزار تومان به 23 هزار و 500 تومان) روبه رو بوده است. محمد قربانی، معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی در این‌باره از اعطای یارانه کشت ۲۰۰ میلیارد تومانی سویا و افزایش 220 درصدی قیمت خرید تضمینی کلزا و بسته‌های حمایتی کشت دانه‌های روغنی در راستای طرح خودکفایی در سال زراعی جدید خبر می‌دهد. معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی گفت: پرداخت جوایز کشت برای سویا را شروع کردیم و به ازای هر هکتار سه میلیون تومان پرداخت و سه میلیون تومان هم پاداش بهره‌وری برای افزایش عملکرد پرداخت می‌کنیم.
تولید ۲۸۰ هزار تن کلزا در سال جاری
 خرید تضمینی دانه روغنی کلزا همزمان با فصل خرید گندم در کشور آغاز شده است و تاکنون بیش از 280 هزار تن از این محصول از کلزاکاران سراسر کشور خریداری شده است، با این حال فصل برداشت کلزا تا پایان شهریورماه ادامه دارد و به نظر می‌‌رسد میزان خرید تضمینی این محصول با افزایش محسوسی روبه‌رو شود، این در حالی است که خرید تضمینی سویا نیز از مهر ماه تا پایان آذرماه صورت می گیرد. وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که سطح زیر کشت کلزا اعم از آبی و دیم در سال زراعی گذشته ۲۲۰ هزار هکتار و سطح قابل‌برداشت آن حدود ۱۷۸ هزار هکتار بوده است.
گفتنی است از کلزا 47 درصد روغن استحصال می شود این در حالی است که در دیگر دانه‌های روغنی استحصال روغن کمتر است به طوری که به عنوان نمونه از دانه سویا  تنها 18 درصد روغن برداشت می شود به همین دلیل توسعه کشت دانه‌های روغنی در کشور بیشتر معطوف به تولید کلزا بوده است.

نفیسه امامی
خبرنگار

خرما یکی از محصولات کشاورزی ارزآور و درآمدزای کشور است و صادرات آن جزو ۵ محصول صادراتی کشاورزی محسوب می‌‌شود. صادرات خرما در ایران شامل هفت نوع مضافتی، استعمران، شاهانی، زاهدی، کبکاب، پیاروم و سایر انواع خرما می‌‌شود و استان خوزستان با صادرات ۵۰ درصد از خرما رتبه اول در صادرات این محصول را به خود اختصاص داده است. به طور میانگین حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار تن از خرمای ایران به ۵۲ کشور جهان صادر می‌‌شود، اما این حجم از صادرات در دوران کرونا به علت وجود شرایط نامناسب صادراتی و بسته‌بودن بازارها بشدت پایین آمد، اما در سال‌جاری این وضعیت بهبود یافته است به طوری که محصولات سال گذشته هم صادر شده‌اند. این در حالی است که در صورت اصلاح قوانین صادراتی می‌توان رسیدن به  ارزآوری ۴۰۰ میلیون دلاری را در دسترس دانست. ایران پس از مصر با تولید  ۱،۲ میلیون تن خرما در رتبه دوم جهانی قرار دارد، اما با وجود میزان بالای تولید، تقریباً ۹.۷ درصد کل صادرات جهان را تشکیل می‌دهد. صادرات خرمای ایران عمدتاً به کشورهای آسیایی صورت می‌گیرد و بزرگ‌ترین واردکنندگان خرمای ایرانی شامل هند با ۱۶ درصد، مالزی با ۱۱ درصد و روسیه با وارد کردن ۹.۹ درصد خرمای ایران در این فهرست جای دارند.
افزایش حجم صادرات خرما
صادرات خرما تا پایان سال 1400  بالغ‌ بر 348 هزار تن به ارزش 305 میلیون دلار بوده است که این میزان صادرات 4.5 درصد از نظر وزنی و 5.3 درصد از لحاظ ارزشی نسبت به سال قبل افزایش داشته است. همچنین صادرات خرما در سال 99 معادل ۳۳۹ هزار تن به ارزش ۲۹۷ میلیون دلار بود و در سال ۹۸ نزدیک به ۲۴۰ هزار تن خرما، به ارزش ۲۱۱ میلیون دلار به ۸۵ کشور دنیا صادر شد. 
 وزارت خارجه آماده کمک به توسعه صادرات خرما
به تازگی رئیس اداره تسهیل صادرات غیرنفتی معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه از اعلام آمادگی ستاد و نمایندگی‌های این وزارتخانه برای کمک در زمینه‎ گسترش بازار صادراتی خرما خبر داده است. این وزارتخانه در تلاش است به سرعت موانع تولید داخلی خرما را تسهیل کند تا قدرت رقابتی کشور در صادرات افزایش پیدا کند. با توجه به اینکه خرما دومین محصول تولیدی باغی کشور است و در اشتغال، ارزآوری و غلبه برتحریم‌ها تأثیر مهمی دارد و می‌تواند سهم اساسی در صادرات غیرنفتی داشته باشد، نمایندگی‌های وزارت امور خارجه در کشورهای هدف تمایل دارند برای افزایش سهم خرما در بازارهای صادراتی تلاش کنند. پیش‌تر ابراهیم رضایی نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی هم خبر از آغاز حرکت‌های خوبی برای صادرات خرما و تلاش در جهت حل مشکلات صادرکنندگان در سطح وزارتخانه و زمینه‌سازی برای تسهیل صادرات خرما داده بود.
 ضرورت تقویت شرکت‌های صادراتی
متأسفانه خرمای ایران در خارج از کشور با کیفیت پایین بسته‌بندی عرضه می‌شود درحالی که برای گسترش بازار خرما باید شرکت‌های صادراتی تقویت شوند و در زمینه کیفیت محصول، بسته‌بندی و تبلیغات اقداماتی صورت بگیرد. در همین راستا باید در کشورهای هدف صادراتی که دارای ظرفیت هستند، تبلیغات و بازاریابی مناسبی برای شناسایی محصول خرما انجام بگیرد تا هم ذائقه بازار هدف شناسایی شود و هم محصول باکیفیت عرضه گردد.
 امتیازات تولید خرما در کشور
ایران دومین رتبه میزان تولید خرما در جهان و بیشترین تنوع خرمای جهان را داراست و شرایط اقلیمی مناسبی را برای تولید خرمای تجاری و ایجاد زنجیره ارزش در صنعت خرما در اختیار دارد. این ویژگی‌ها در کنار دسترسی به آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس و دریای عمان برای صادرات به کشورهای هدف قرار دارد.
محصول خرمای ایرانی ارگانیک است و بازارهای جهانی از آن استقبال می‌‌کنند که می‌‌تواند بهبود تراز تجاری علی‌الخصوص در بخش کشاورزی را ایجاد کند. علاوه بر این خرمای ایرانی قابلیت ایجاد امنیت غذایی، اشتغالزایی، حفظ محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی به‌عنوان یک محصول استراتژیک را داراست.
نقاط ضعف در تولید و صادرات خرما
قسمت عمده خرما در ایران در صنایع تبدیلی از قبیل شیره خرما و نوشابه‌سازی مصرف می‌‌شود که سرمایه‌گذاری مناسب در این صنایع صورت نگرفته است. همچنین سرمایه‌گذاری کافی در جهت استفاده از روش‌های مدرن و بسته‌بندی خرما در کشور انجام نگرفته است و افزایش هزینه‌های حمل و نقل داخلی، امکانات حمل ونقل، نگهداری، کمبود کانتینرهای سردخانه دار در کشور و خدمات متناسب برای انواع خرمای صادراتی با کمبود همراه است.
عدم اطلاع‌رسانی در معرفی خرمای ایرانی، ارزش تغذیه‌ای و خواص آن، عدم شناخت صحیح از بازارهای هدف از جمله سلایق، الگوهای مصرف، بسته‌بندی مناسب و نبود سازوکار تبلیغاتی مناسب در بازارهای هدف و بالا بودن هزینه شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی معتبر در کنار قیمت پایین صادراتی خرما در مقایسه با سایر رقبا با توجه به کیفیت و تنوع آن از دیگر مشکلات تولید و صادرات خرما محسوب می‌‌شود. خرما یکی از مناسب‌ترین محصولات کشاورزی برای صادرات است، چرا که به سرعت فاسد نمی‌شود و مزیتی برای حمل و نقل محصول و صادرات خرمای سالم برای مصرف کننده درنظر گرفته می‌‌شود. از سوی دیگر کشور‌های زیادی در دنیا هستند که خواستار صادرات خرمای ایرانی به کشورشان هستند. وجود این دو مؤلفه در کنار یکدیگر می‌‌تواند در رشد سرمایه‌گذاری برای تولید بیشتر و بالا رفتن توان صادراتی خرمای ایرانی اثرگذار باشد، اگر بسترها برای تسهیل صادرات این محصول مهم کشاورزی فراهم شود.