فائزه سادات یوسفی
روزنامه‌نگار
امروزه با توجه به تحولات منطقه و جهان، ژئوپلیتیک اهمیت خود را بیش از گذشته نشان می‌دهد، به طوری که بسیاری از کشورها با توجه به‌ موقعیت ژئوپلیتیکی خود در معادلات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی نقش‌آفرینی می‌کنند. یکی از موارد بسیار مهم در مسأله ژئوپلیتیک، راه‌های مواصلاتی به سایر کشور‌ها بخصوص کشورهایی است که در وضعیتی بسر می‌برند که موقعیت ژئوپلیتیکی نامناسبی دارند و یا به‌ دنبال مسیرهایی هستند که در مبادلات تجاری دارای کمترین هزینه و بیشترین سود و امنیت است. موقعیت ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی با توجه به همجواری با مسیرهای آبی از شمال و جنوب و مصون ماندن از مناقشات در منطقه به‌عنوان تقاطع جهانی می‌تواند نقش محوری در ترانزیت کالا از مسیر شرق به غرب و شمال به جنوب بازی کند.
 
توجه دولت سیزدهم به کریدورهای ترانزیتی
تعامل با کشورهای منطقه و ارتباطات در سطوح اقتصادی و سیاسی مهم‌ترین و اساسی‌ترین رویکرد دولت سیزدهم است. در دوره قبل به‌ دلیل معطوف بودن سیاستگذاری‌های دولت به غرب و مغفول ماندن از فضای منطقه‌ای، فرصت‌های بسیاری از دست رفت. به‌عنوان مثال تزانزیت کالا در سال‌های گذشته روند رو به کاهشی داشته به طوری که در سال 99 به کمترین میزان یعنی ۷میلیون تن رسید. از این‌ رو دولت اکنون در تلاش است با افزایش کریدورهای ترانزیتی بین کشورهای منطقه و افزایش مبادلات، هم با جبران گذشته عواید اقتصادی را  به آن بازگرداند و هم نقش کلیدی کشور در تحولات منطقه‌ای را به سایر کشورها خاطرنشان کند.
 
اهمیت کریدور شمال-جنوب
کریدورها فارغ از نقشی که در شکوفایی اقتصادی دارند، در تعاملات سیاسی نیز نقش سازنده‌ای را بازی می‌کنند. آغاز به کار کریدور شمال به جنوب که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین کریدور جهان نیز یاد می‌شود، سهم بسزایی در ارتقای جایگاه ایران و روابط با کشورهای مختلف دارد.
ایران دارای دو کریدور شمال به جنوب است که قرارداد آن در سال 1379 به امضای وزیران حمل‌ونقل سه کشور ایران، هند و روسیه رسید اما تاکنون گام مؤثری برای اجرایی شدن آن وجود نداشته است. یکی از آنها محور شرقی است که با تکمیل راه‌آهن چابهار- زاهدان در سال آینده و پیوند دریای عمان به بنادر دریای خزر، جنوب آسیا را به افغانستان و آسیای‌میانه متصل می‌کند. دومین کریدور نیز بندرعباس را به‌ صورت چهار شاخه به شمال، شمال‌غرب و شمال‌شرق کشور مرتبط می‌کند.
کریدور شمال به جنوب به موجب کاهش زمان حمل‌و‌نقل از 25 تا 30 روز در مقایسه با 40 تا 60 روز و صرفه اقتصادی در حدود 2500دلار در هر 15تن نسبت به کانال سوئز، ارزش ویژه‌ای دارد. علاوه‌ بر آن، مسیر کانال سوئز بسیار پرترافیک و شلوغ است و حادثه مسدود شدن مسیر توسط کشتی در سال گذشته، نقطه ضعف آن را پررنگ‌تر کرده است که به موجب آن روسیه پس از این اتفاق و حتی قبل از جنگ اوکراین به راه‌اندازی کریدور شمال-جنوب تأکید کرد.
اصلی‌ترین فعالیت این کریدور، انتقال محموله‌های روسی از طریق ایران به هند است که بر اساس آن، در چند روز گذشته اولین محموله از خاک ایران به مقصد هند منتقل شد. این بار به‌ صورت آزمایشی از مبدأ  سن‌پترزبورگ واقع در روسیه به بندر آستاراخان منتقل و از طریق دریای خزر وارد ایران و بندرانزلی می‌شود و از آنجا از طریق جاده و ریل به بندرعباس و سپس از آنجا توسط کشتی‌های کانتینربر به بندر «ناواشیوا»ی هند انتقال پیدا می‌کند. پیش‌بینی زمانی که برای ترانزیت این محموله در نظر گرفته شده، کمتر از ۲۵روز است.
دولت برای بالا بردن ظرفیت و پتانسیل بنادر شمالی کشور در حال اصلاح و ارتقای زیرساخت‌های مناسب برای این امر است. بر این اساس بنادر آماده پذیرش انواع کانتینر، کانتینرهای یخچالی، کشتی‌های رو-رو، بار فله و انواع کالاها است و اسکله، انبارها و مخازن نیز پذیرای انواع کالاهای نفتی و غیرنفتی می‌باشند.
در این میان، تولید مشترک کشتی میان ایران و روسیه بر اعتبار کریدور شمال-جنوب افزوده است چراکه این اقدام گامی در جهت تأمین تجهیزات مورد نیاز برای انجام مبادلات در این کریدور خواهد بود.
کریدور عبوری شمال-جنوب از ایران مسیری تحریم‌ناپذیر و امن است و کارشکنی و تغییر رویه همسایگان نیز در آن تأثیری ندارد.
 
تحریم‌های روسیه و ایران
با توجه به تحریم غرب علیه روسیه، به کارگیری این کریدور دارای اهمیت ویژه‌ای است چراکه این کشور با استفاده از این کریدور می‌تواند کالاها و اجناس خود را از این مسیر وارد بازارهای آسیایی کند که از نظر صرفه زمانی و اقتصادی در بهترین وضعیت قرار دارد. بنابراین، وضعیت کنونی روسیه، نقش‌آفرینی ایران را بیشتر از گذشته برجسته‌تر می‌کند. از طرفی هند به‌عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی جهان، یکی از کشورهایی است که در پی اعمال تحریم‌های انرژی علیه روسیه، اقدام به خرید نفت از این کشور کرده و به خط تحریمی امریکا علیه انرژی روسیه نپیوسته است، به‌طوری که اکنون روسیه در جایگاه دومین تأمین‌کننده نفت هندوستان قرار گرفته است.
همچنین چین و هند رقیب اقتصادی هستند و راه‌اندازی این کریدور می‌تواند چین را به احیای جاده ابریشم از مسیر ایران تحریک کند، زیرا مسیر عبوری از شمال دریای خزر با توجه به جنگ اوکراین و احتمال گستردگی آن پرخطر و پرهزینه خواهد بود.
 
عضویت ایران در بریکس
از سویی دیگر راه‌اندازی کریدورها و پررنگ شدن نقش حیاتی ایران برای کشورهای منطقه و آسیایی، ضرورت توجه آنان به نقش‌آفرینی کشور‌مان را بیشتر از گذشته می‌کند. یکی از اهداف جمهوری اسلامی عضویت در مجامع بین‌المللی است که در آن به نوعی کشورها در مقابل غرب و زورگویی‌های آن واکنش تسلیم‌ناپذیری دارند و سعی می‌کنند در حوزه اقتصادی و تعاملات با یکدیگر خود را ارتقا دهند. عضویت در بریکس یکی از آن موارد است که اهمیت ویژه‌ای دارد. مواضع جمهوری اسلامی در مقابل اقتصاد غرب و همچنین داشتن نقش محوری در مبادلات کالا بین سایر کشورهای عضو، می‌تواند این راه را تسهیل کند.
در همین راستا چندی پیش، وزارت امور خارجه ایران از هند خواست تا از عضویت ایران در بریکس حمایت کند. همچنین در هفته گذشته، معاون نخست‌وزیر روسیه از عزم این کشور برای پیگیری عضویت ایران در بریکس خبر داد.
بریکس پلاس  در سال 95 به ابتکار دولت چین راه‌اندازی شد و هدف آن ایجاد تعاملات بیشتر و برقراری رابطه بین کشورهای در حال توسعه است که سعی دارند حکمرانی اقتصادی کشورهای غربی را از بین ببرند. اجلاس بریکس پلاس در چند روز گذشته بدون حضور ایران برگزار شد که دلیل آن به رویکرد دولت قبل، بعد از انعقاد برجام برمی‌گردد. دولت سابق با پاسخ نامناسب و دست رد زدن به چینی‌ها در پی سفر رئیس‌جمهور چین به ایران، موجب شد ایران این جایگاه بین‌المللی را از دست بدهد. علاوه‌ بر آن، یکی از اهداف چین در این سفر سرمایه‌گذاری در بخش ترانزیتی کشور بود که با عدم پذیرش ایران این فرصت نیز از دست رفت.
علاوه‌ بر این، در شهریورماه سال گذشته عضویت ایران در پیمان شانگهای و ارتباط با کشورهای عضو، اهمیت کریدورها خصوصاً کریدور شمال به جنوب را بیشتر روشن کرد. در همین راستا نیز طی ماه گذشته روسیه خواستار تشکیل گروهی متشکل از ۸کشور دیگر یعنی ایران، چین، هند، روسیه، اندونزی، برزیل، مکزیک و ترکیه موسوم به گروه هشت جدید شد تا در مقابل غرب با اتخاذ سیاست‌های تحریمی خود باعث رشد و عدم وابستگی به اقتصاد غرب شوند. از سیاست‌هایی که در این مجامع مطرح می‌شود حذف دلار از چرخه همکاری‌های اقتصادی کشورهای عضو این مجامع است تا بیش از گذشته در مسیر غیرسلطه‌پذیری و تقویت منافع مشترک گام بردارند.

راه‌اندازی سایر کریدورها
در همین راستا دولت ایران برای تسریع در بخش مبادلات تجاری، دو کریدور دیگر را نیز در شمال کشور در مرز ترکمنستان در دست راه‌اندازی دارد. کریدور اول مسیر ازبکستان-ترکمنستان-ایران و عمان و کریدور دوم مسیر قزاقستان-ترکمنستان-ایران و ترکیه است که طی آن ترانزیت بار از چین و روسیه به مقصد هند و اروپا، از طریق ایران انجام می‌شود. کریدور دوم که محور شرقی-غربی نام دارد برای انتقال بار از چین به اروپا اهمیت بسیاری دارد. این کریدور برای اولین‌بار بر اساس قطار ترانزیتی، بار گوگرد را از قزاقستان به ترکمنستان وارد ایران کرده و اکنون در حال رسیدن به مقصد خود در ترکیه است. این‌بار از مرز اینچه‌برون در شرق کشور وارد شده و از مرز رازی در غرب خارج و به کشور ترکیه منتقل می‌شود. با به‌ کارگیری این کریدورها، ترانزیت از مسیر ایران از 11میلیون تن در سال 1400 به 20میلیون تن و به ارزش 20میلیارد دلار خواهد رسید.  ابزار تحریم و سلطه‌گری اقتصادی و سیاسی از سوی غرب، کشورهایی که این سلطه را برنمی‌تابند خصوصاً کشورهای در حال توسعه را در کنار یکدیگر قرار داده است. هر چه استفاده از این ابزارها تشدید شود، موجب همگرایی بیشتر کشورها و در نهایت قدرتمند شدن گروه‌ها و ائتلاف‌ها خواهد شد و وزنه اقتصادی در جهان را تحت‌تأثیر قرار داده و موجب تغییر به نفع آنها
خواهد شد.