حمیرا حیدریان
تولید کاغذ در ایران سکه‌ای دو رو است‌؛ یک روی سکه، تولید کاغذهای سلولزی و بسته‌بندی است که در سال‌های اخیر پیشرفت قابل توجهی داشته و امروز کشور نه‌تنها پاسخگوی نیاز داخلی است، بلکه با رسیدن به خودکفایی صادرکننده کاغذ به خاورمیانه نیز شناخته می‌شود. در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام شده و امروز چیزی در عرصه تولید این نوع کاغذ کم نداریم، اما روی دیگر سکه وابستگی ما به واردات در حوزه کاغذ چاپ و تحریر است. سال‌ها است که با وجود سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در شمال و جنوب و حتی با وجود اینکه بزرگ‌ترین کارخانه تولید کاغذ تحریر در خاورمیانه را دراختیار داریم، نتوانسته‌ایم  درصدی از این وابستگی را کم کنیم. حالا کمتر از یک‌ سال است که توجه دولت و فعالان حوزه کاغذ متوجه برطرف کردن نقصان‌های موجود در این روی سکه شده است. قرار است طبق وعده رئیس‌جمهور در یک  زمان مشخص به خودکفایی در این عرصه نزدیک شویم.
بی‌شک در برنامه خودکفایی تولید کاغذ، شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت دولتی تولید کاغذ جایگاه ویژه‌ای دارد. این شرکت در بیش از سه دهه فعالیت خود همواره با چالش‌های بزرگی دست‌وپنجه نرم کرده؛ از طرح تنفس جنگل گرفته تا مطالباتش از سازمان جنگل‌ها و درنهایت خطر واگذاری به بخش خصوصی. اگرچه تجربه نشان داده دولت‌ها مالک و تولیدکننده خوبی نیستند و بخش خصوصی موفق‌تر از دولت در اداره امور به شمار می‌رود اما نگرانی از واگذاری به بخش خصوصی وقتی بیشتر می‌شود که صنایع بزرگ و اشتغالزا به دست افراد به‌اصطلاح نااهل یا نداشتن اهلیت و صلاحیت لازم سپرده شود. مازندران تاکنون از خصوصی‌سازی تجربه خوبی را پشت‌سر نگذاشته است و سرنوشت شوم نساجی، چیت‌سازی بهشهر، خزر خز تنکابن و... نمونه‌های ناموفقی از اجرای طرح‌های موسوم به خصوصی‌سازی است.
شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران با ظرفیت ۱۷۵هزار تن شامل ۹۰هزار تن کاغذ روزنامه و چاپ و تحریر و ۸۵هزار تن کاغذ فلوتینگ (جهت استفاده در صنایع بسته‌بندی) است. تا دو سال پیش این شرکت یک شرکت زیان‌ده بود اما طی 2سال اخیر که امسال نیز نقطه‌عطف آن محسوب می‌شود تولید 125هزار تن انواع کاغذ تحریر در دستور کار قرار گرفته است.
آذرماه سال گذشته محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بازدیدی از کارخانه صنایع چوب و کاغذ مازندران با اعلام اینکه هدف دولت خودکفایی در تولید و تأمین کاغذ است، گفت: نیاز سالانه کشور به کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه، 300هزار تن است و تا یک‌ سال و نیم آینده ( تابستان 1402) 80درصد این نیازها را از داخل تأمین می‌کنیم. وی بر حمایت‌های ویژه دولت برای خودکفایی در تولید کاغذ تأکید کرد.
امید نیک‌نژاد مدیرعامل صنایع چوب مازندران در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: میزان تولید کارخانه صنایع چوب در سال 1400، 105هزار تن انواع کاغذ بوده است که از این میزان 14هزارتن تولید کاغذ تحریر و مابقی سایر محصولات چوب بوده است. به عبارتی 6هزار تن بیشتراز ظرفیت، تولید شده است.
این مسئول با اشاره به بسته شدن قراردادی منحصربه فرد با آموزش‌وپرورش بیان کرد: برای نخستین‌بار قراردادی با آموزش‌وپرورش بسته شد که بالغ بر 30هزار تن از 45هزارتن کاغذ مورد نیاز برای چاپ کتب درسی با کاغذ داخلی تأمین شد. گفتنی است بزرگ‌ترین قراردادی که در زمان اوج صنایع چوب و کاغذ با آموزش‌وپرورش بسته شد در سال‌های 1389و1390بوده است که به 14هزار تن رسید.
چاپ کتاب‌های درسی با کاغذ تولید داخل
مدیرعامل شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران با بیان اینکه این قرارداد از خروج حدود ۳۰میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری می‌کند، یادآور شد: با تولید ۷۰درصد کاغذ مورد نیاز کتب درسی، کتاب‌های درسی ۱۴میلیون دانش‌آموز با استفاده از کاغذ تولید داخل چاپ خواهد شد.
وی عنوان کرد: برخی از اقلام مورد نیاز مصرفی، تولید کاغذ وارداتی است و به‌دلیل وجود تحریم‌ها در سال‌های اخیر و بالا رفتن چشمگیر قیمت‌ها تلاش شده قیمت کاغذ تولید شده را بالا نبریم و قیمت برای مصرف‌کننده چندان افزایشی نباشد برای همین از دولت انتظار می‌رود تا مالیات بر ارزش افزوده، تعرفه‌های آب، برق، گاز و... را به حداقل برساند تا توان تولید افزایش بیشتری پیدا کند.

مشکل تأمین مواد اولیه
مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران با اشاره به مذاکرات با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حداکثر ظرفیت تولید کاغذ تحریر مورد نیاز نشر و مطبوعات نیز افزود:‌ ما جلسات مختلفی با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم. این اهتمام برای دستیابی به حداکثر ظرفیت تولید کاغذ تحریر در بین دوستان وجود دارد، منتها چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی خرید کاغذ نیست و تنها می‌تواند ناشران یا جمعی را به‌صورت گروهی به خرید و مصرف تولید داخل هدایت کند، به مانند آموزش‌وپرورش نمی‌توان انتظار داشت  پای قرارداد بیاید.
وی ادامه داد: ما در کارخانه مازندران بیش از آنکه نیاز به مشتری داشته باشیم، به حمایت نیاز داریم‌. ما نیازمند به سه قلم کالای اصلی برای حداکثر ظرفیت تولید کاغذ تحریر و کاغذ چاپ که نیاز اصلی کشور است، هستیم. اول چوب که 45درصد حجم تولید ما را تشکیل می‌دهد، دوم خمیر سفید که کلاً وارداتی است و تولیدی در کشور نداریم و سوم نیز آب اکسیژنه که 20 تا 25درصد از حجم مواد تولیدی را به خود اختصاص می‌‌دهد. همچنین در تأمین چوب وارداتی و خمیر الیاف بلند کاملاً نیازمند حمایت هستیم و این حمایت نیز تزریق نقدینگی است. آب اکسیژنه هم تنها در یک کارخانه که از زیرمجموعه‌های شستا به شمار می‌رود، در کشور تولید می‌شود که متأسفانه اکنون ظرفیت تولید خود را به نصف کاهش داده  و در این زمینه معاون اول رئیس‌جمهور به وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دستور داده تا کارخانه موردنظر ملزم به تولید آب اکسیژنه مورد نیاز شود.
مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران افزود: با رسیدن به حداکثر ظرفیت تولید کاغذ در بازار مشتری را خواهیم یافت. ما باید مواد اولیه مورد نیاز را که بخشی از آن باید وارد شود تأمین کنیم؛ بنابراین نیازمند تسهیل در واردات هستیم. کارخانه چوب و کاغذ مازندران بجز 30هزار تن تعهدی که به آموزش‌وپرورش دارد، ظرفیت تولید 20هزار تن دیگر کاغذ چاپ و تحریر را نیز دارد و می‌توانیم تا پایان سال جاری، بعد از هشت سال به حداکثر ظرفیت تولید کاغذ برسیم‌؛ البته به شرط فراهم شدن مواد اولیه و حمایت‌‌های لازم که مسئولان باید انجام دهند.
وی با اشاره به اینکه بخشی از نیاز کارخانه به چوب را می‌توان از داخل تأمین کرد و در این زمینه در سال‌های اخیر مشکلاتی بین کارخانه و سازمان جنگل‌ها وجود داشته است، خاطرنشان کرد:  در شرف عقد قراردادی هستیم که 100هزار تن چوب را با ترک تشریفات از مزارع چوب کشور برداشت کنیم. ورودی اول 14هزار تن است که بزودی نهایی می‌شود. این نگاه هم در سازمان جنگل‌ها تغییر کرده است. با طرح تنفس جنگل که برداشت چوب را ممنوع کرده است، می‌توان چوب‌های شکسته و افتاده در جنگل را برداشت کنیم؛ چراکه این چوب‌ها اگر رها شوند، محل تجمع حشرات و آفات  خواهند شد.

راه برون‌رفت از قاچاق چوب و کمک به صنایع
یکی از مسئولان اداره جنگلکاری، پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌های جنگلی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» گفت: با توجه به نیاز چوبی کشور، زراعت چوب باید به‌عنوان یک پروژه استراتژیک  مورد اهتمام قرار گیرد لذا در کنار این نیاز و ضرورت و با توجه به اینکه  تأمین نهاده‌های چوبی از سه منبع: جنگلی، واردات، اراضی اشخاص صورت می گیرد، چنانچه استان مازندرانِ منطقه ساری را به لحاظ قابلیت و ظرفیت توسعه زراعت چوب در دو بخش جلگه‌ای و کوهستانی و به جهات جغرافیایی غرب و شرق پالایش ورصد کنیم، می‌بینیم که  در کنار این ظرفیت‌ها و پتانسیل‌ها، محدودیت‌هایی وجود دارد که مانع توسعه زراعت چوب می‌شود.
این مسئول با اشاره به اینکه با توجه به وضعیت بوم‌شناختی- اقلیمی و اکولوژیکی حاکم بر کشور به لحاظ کمی جزو کشورهای کم‌پوشش دنیا و از نظر کیفی در زمره میراث جهانی  قرار داریم، افزود: نظر به اصول و سیاست سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با رویکرد مدیریت پایدار منابع طبیعی در قالب طرح تنفس جنگل و قطع بهره‌برداری که سهم بسیار کوچکی در تأمین نهاده‌های چوبی در صنایع سلولزی کلان و خرد داشت؛ اما التهابی را ایجاد خواهد کرد که موجب افزایش قیمت چوب، قاچاق و فشار بر عرصه‌های منابع طبیعی و سوء‌استفاده افراد سودجو خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه بالغ بر 400 تا 500هزار مترمکعب حجم درختان افتاده، شکسته و پوسیده در جنگل‌های مازندران است، خاطر نشان کرد: صدور مجوز برای جمع‌آوری و خارج کردن درختان افتاده، شکسته و پوسیده از جنگل برای استفاده بهره‌برداران یکی از بندهای قانون تنفس جنگل است که کلید اجرای این قانون از سال 1395 زده شده است.
وی با تأکید بر کاشت انواع اصله درخت در اراضی جنگلی در این استان بیان کرد: تنوع در کاشت انواع اصله درخت باعث می‌شود تا میزان 40درصد از دغدغه صنایع کاهش یابد، ضمن اینکه با توجه به نیاز بازار صنایع که از تنوع مصرف چوب بهره می‌برند و باید این کمبود را از چوب‌های وارداتی رفع کنند، می‌تواند تا حد زیادی رفع شود.