لیلا مرگن
وزارت نیرو در سکوت خبری، چهارشنبه هفته گذشته پذیرای هیأتی از کشور افغانستان بود. برخی رسانه‌ها نوشتند که این هیأت با هدف رایزنی در خصوص قرارداد حقابه ایران و اختصاص آب هلمند به ایران آمده‌اند. 
محمدرضا شهبازبگیان درخصوص راهکارهای موفقیت‌آمیز بودن این مذاکرات بیان می‌کند: هرچه آسیب‌پذیری در داخل کم شود، قدرت کشور در مذاکره افزایش می‌یابد و متقابلاً هرچه مذاکره موفق‌تری داشته باشیم، آسیب‌پذیری ما کم می‌شود.
شهبازبگیان سیاست ایران در شرق کشور را متمایل به زنده شدن هامون اعلام می‎کند و بر این باور است که اگر این سیاست به نتیجه برسد، می‌توانیم بگوییم که هر دو کشور ایران و افغانستان در حوزه دیپلماسی آب در مرزهای شرقی موفق بوده‌اند.
​​​​​​​
منظور از آب به اندازه کافی چیست؟
وزارت نیرو چهارشنبه هفته گذشته پذیرای هیأت افغانستان برای مذاکره بر سر حقابه ایران بود. رسانه‌های افغانستان به نقل از فاروق اعظم به‌عنوان مشاور این هیأت اعلام کرده‌اند که این مذاکرات برای اجرای متن قرارداد بین ایران و افغانستان (منعقد در سال 1351) در خصوص آب رودخانه هیرمند انجام می‌شود.
ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های این کشور مسأله حقابه بین ایران و افغانستان را یک مسأله حل شده دانسته است. او تأکید می‌کند: در صورتی که طرف افغانستانی به اندازه کافی آب داشته باشد، ایران هم از این آب بهره خواهد برد.  

اما «آب به اندازه کافی» یعنی چه و آیا با سیاست‌های توسعه کشاورزی در افغانستان، آبی برای استفاده ایران باقی می‌ماند؟
محمدرضا شهبازبگیان رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با «ایران» درباره آب کافی بیان می‌کند: یک تئوری در خصوص مطالعات آب‌های مرزی وجود دارد. در این تئوری عبارتی به اسم آب قابل مذاکره داریم.
او در توضیح عبارت آب قابل مذاکره می‌گوید: به مقدار آب قابل کنترل در کشور بالادست با کسر نیازهای آن کشور و حقابه پایین دست، آب قابل مذاکره می‌گویند. در واقع آب قابل مذاکره مقدار آب مازاد قابل کنترل علاوه‌بر نیاز کشور بالادست و حقابه کشور پایین دست است.
رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران ادامه می‌دهد: برآورد من بر این است که منظور از آب کافی که در صحبت‌های طرف افغانستانی مطرح شده، همان آب قابل مذاکره باشد چراکه حقابه ایران کاملاً مشخص و طبق معاهده ۱۳۵۱ باید جاری شود. هیچ کشور بالادستی، درباره آبی که واقعاً به آن نیاز دارد، مذاکره نمی‎کند اما تشخیص اینکه چه مقدار از آبی که در بالادست کنترل می‌شود و مورد نیاز کشور بالادست است، کار دشواری است زیرا یک عدم تقارن اطلاعات بین کشور بالادست و پایین‌دست در این خصوص وجود دارد.
به گفته او، یکی از محورهایی که باعث می‌شود یک کشور به هیدروهژمون در منطقه تبدیل شود، همین عدم تقارن اطلاعات است. این موضوع می‌تواند برای کشورهای بالادست به‌صورت بالقوه ابزاری برای داشتن دست برتر در مذاکرات با عدم ارائه شفاف اطلاعات و تأخیر در ارائه آنها باشد.
شهبازبگیان می‌گوید: لذا خوب است ابعاد این مسائل مورد بررسی قرار گرفته و مسأله آب کافی تحلیل و شفاف شود. البته در مورد افغانستان می‌توان امید داشت که آب قابل مذاکره و با حسن نیت کافی وجود دارد.
راه‌حلی برای افزایش آب قابل مذاکره
رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران، درباره اجرای طرح‌های توسعه کشاورزی در افغانستان عنوان می‎کند: انواع تئوری‌ها برای توسعه در مبحث آمایش سرزمین وجود دارد. اگر توسعه آب‌محور باشد، حجم آب قابل مذاکره کاهش می‎یابد اما می‌توان استراتژی توسعه را به سمتی برد که آب‌محور نباشد.
او اضافه می‌کند: ما توسعه کشاورزی را یک توسعه آب‌محور می‌دانیم ولی اگر در همین بخش، جهت‌گیری به سمت ایجاد صنایع تبدیلی به جای افزایش سطح زیر کشت باشد، چنین توسعه‌ای خیلی آب‌محور نیست و می‌تواند به حفظ یا حتی افزایش آب قابل مذاکره کمک کند.
رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران درباره موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات آبی در مرزهای شرقی بیان می‌کند: این مسأله خیلی پیچیده است. نمی‌توان در این خصوص به‌راحتی قضاوت کرد. در برخی موارد موفقیت‌هایی وجود داشته و گاهی هم کاستی‌هایی داشتیم.
او یادآور می‌شود: در مذاکرات آبی، پیچیدگی‌های زیادی وجود دارد. ایران در مرزهای شرقی، کشور پایین‌دست و در مرزهای غربی کشور بالادست به حساب می‌آید. این مسأله، پیچیدگی مذاکرات را بیشتر می‌کند زیرا هر موضعی در شرق کشور داشته باشیم، باید در غرب کشور برای آن پاسخگو باشیم.
احیای دریاچه هامون، مهم‌ترین سیاست ایران در شرق کشور
شهبازبگیان می‌گوید: در سمت شرق سیاست به سمت همکاری در حال حرکت است. در این منطقه مسأله دریاچه هامون به‌عنوان یک دریاچه آب شیرین و بین‌المللی مطرح است. این دریاچه ملاحظات زیست‌محیطی بین‌الملل دارد و اهمیت آن تنها به موضوع دو کشور محدود نمی‌شود.
او سیاست ایران در شرق کشور را متمایل به زنده شدن هامون اعلام می‎کند و بر این باور است که اگر این سیاست به نتیجه برسد، می‌توانیم بگوییم که هر دو کشور ایران و افغانستان در حوزه دیپلماسی آب در مرزهای شرقی موفق بوده‌اند.
رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران اضافه می‌کند: ایران در مرزهای شرقی علاوه‌بر تلاش برای زنده شدن هامون، به‌دنبال تاب‌آور کردن استان سیستان و بلوچستان است که در قالب طرح «رویین‌‌تن‌سازی» این استان پیگیری می‎‌شود.
او ادامه می‌دهد: هرچه آسیب‌پذیری در داخل کم شود، قدرت کشور در مذاکره افزایش می‌یابد و متقابلاً هرچه مذاکره موفق‌تری داشته باشیم، آسیب‌پذیری ما کم می‌شود.
به اعتقاد رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران، پیگیری سیاست‌های مرتبط با دیپلماسی آب وظیفه یک نهاد و ارگان خاص نیست و همه نهادهای علمی، دولتی و مردم باید دست به دست هم بدهند تا مسائل دیپلماسی آبی شرق کشور ساماندهی شود.
او درباره چشم‌انداز مذاکرات می‌گوید: چیزی به اسم مذاکره قطعی نداریم. مذاکره یک بحث دینامیک است و در طول زمان همواره تعاملات مرتبط با آن وجود دارد. هیچ مذاکره‌ای حتی اگر به عقد قرارداد و تعهدنامه برسد، کامل نیست.
شهبازبگیان اضافه می‌کند: اگر بر اساس الزام در مذاکرات پیش برویم به نتیجه نمی‌رسیم بلکه مذاکره باید ذیل همکاری‌های بزرگ و مؤثر اتفاق بیفتد. باید به سمت طراحی مکانیسم برویم و طوری همکاری در این حوزه شکل بگیرد که اگر یکی از طرفین خواست همکاری نکند، جدای از الزامات معاهدات برای خودش، سخت یا حتی غیرممکن باشد.
او تأکید می‌کند: اگر به این سؤال مشخص که چگونه با زنده کردن هامون‌ها، افغانستان می‌تواند حتی نسبت به ایران بیشتر سود ببرد، پاسخ دهیم، مسیر مذاکرات برای طرفین روشن‌تر می‌شود و ذیل چتر یک همکاری بزرگ قرار می‌گیریم. در واقع پاسخ به این پرسش نقطه ثقل مذاکره را به سمت همکاری سوق خواهد داد.
​​​​​​​
شدیدترین سطح مناقشه با وجود افزایش همکاری‌ها
سیده زهرا قریشی، کارشناس دیپلماسی آب و هیدروپلیتیک نیز درباره راهکارهای دیپلماسی آب در مرزهای شرقی کشور، در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: بررسی روند مناسبات هیدروپلیتیکی شرق کشور پس از انقلاب مشخص می‌کند که دو کشور ایران و افغانستان در بازه‌‌های زمانی مذکور با وجود افزایش نسبی سطح همکاری‌ها، شاهد شدیدترین سطح مناقشه در تعاملات هیدروپلیتیکی خود بوده‌اند.
او اضافه می‌کند: این مسأله به عوامل متعدد از جمله برنامه‌ریزی و تأکید روزافزون دولت افغانستان بر توسعه سازه‌های کنترل آب با هدف سیاسی-اجتماعی و همچنین تلاش برای نفوذ و سرمایه‌گذاری گسترده کشورهای خارجی در احداث و تکمیل طرح‌های توسعه آبی و کشاورزی در بالادست حوضه وابسته است. به همین دلیل مسأله‌ تسهیم آب میان ایران و افغانستان در اکثر بازه‌های مراوداتی دو کشور، در سطح مناسبات سیاسی قرار داشته است.
این کارشناس هیدروپلیتیک یادآور می‌شود: ماهیتِ سیاسی مسأله آب در شرق کشور ایجاب می‌کند که چانه‌زنی مقامات بر سر مسائل صرفاً فنی پیرامون آب‌های مشترک که بشدت از مسائل سیاسی، امنیتی‌، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تأثیرپذیر است، مؤثر واقع نشود. انجام مذاکرات بر سر مباحث فنی-مهندسی در زمانی که ذات مسأله سیاسی-اجتماعی است، می‌تواند نتیجه‌ای عکس برای تسهیم منصفانه و پایدار آب به همراه داشته باشد.
او می‌گوید: بر این اساس، برگزاری نشست کمیساران آب چنانچه تنها به مسأله فنی تسهیم آب بپردازد نمی‌تواند برای مردم شرق کشور آورده‌ای داشته باشد. این جلسات صرفاً برای رزومه‌سازی مفید است.
به گفته قریشی، ایران و افغانستان باید با تمرکز بر فرصت‌های همکاری در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی، به برجسته‌سازی وابستگی‌های متقابلِ اقتصادی و اجتماعی به یکدیگر بپردازند و مناسبات آبی حال حاضر خود را بازتعریف کنند.
او تأکید می‌کند: با پررنگ شدن واقعیت وابستگی‌های متقابلِ دو کشور ایران و افغانستان به یکدیگر، کسب منافع بلندمدت هر یک به معنای زیان دیگری نیست. این تعامل می‌تواند منافعِ پایدار و منصفانه‌ای را برای طرفین ایجاد کند.

مسکوت ماندن نیاز هامون، عامل تشدید سدسازی افغانستان
این کارشناس هیدروپلیتیک بیان می‌کند: شکل‌گیری منافع پایدار و منصفانه میان ایران و افغانستان می‌تواند در تغییر نگرش متولیان آب‌های فرامرزی دو کشور نسبت به رودخانه مشترک هیرمند تأثیرگذار باشد و ارزش و باور مشترکی را میان آنها برای حکمرانی منابع آبی مشترک ایجاد کند.
او ادامه می‌دهد: حکمرانی مسائل درهم تنیده آبی تنها مربوط به بخش آب نیست. بسیاری از محرک‌ها در استفاده از آب، از خارج از بخش آب بر حکمرانی و مدیریت این منبع اثرگذار هستند. 
قریشی عنوان می‌کند: در حقیقت وجود معاهده هیرمند که در آن نیاز زیست‌محیطی هامون‌ مسکوت مانده است در کنار کمک‌های بین‌المللی در این بازه، سدسازی‌های افغانستان را تشدید کرده است و جلب سرمایه‌گذاری خارجی را برای این کشور به همراه داشته است.
به گفته او، چانه‌زنی بر سر مسائل صرفاً فنی نمی‌تواند وضعیت تسهیم آب در این حوضه را در شرایط مطلوبی قرار دهد؛ بلکه نیاز است دو کشور با تمسک به فرصت‌های همکاری در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی، به برجسته‌سازی وابستگی‌های متقابلِ اقتصادی و اجتماعی به یکدیگر بپردازند تا تعاملی بر حسب منافع پایدار برای طرفین ایجاد شود؛ که در نهایت ارزش و باوری مشترک برای ایجاد هنجار مشترک میان ایران و افغانستان در بهره‌برداری از منابع آب هیرمند شکل‌گیرد.
این کارشناس هیدروپلیتیک می‌گوید: این مهم اهمیت سیاسی‌زدایی از مسأله آب را نمایان می‌سازد تا از اصطکاک‌های سیاسی در مواجهه با مسائل آبی جلوگیری شود، زیرا نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد در تمام ادوار با حکمیت کشورهای ثالث، وضعیت تسهیم آب هیرمند بدتر شده است.

عملیات تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز در روستای زیارت گرگان به تخریب 30 بنای غیرمجاز منجر شد. به گفته محمود اسپانلو، دادستان عمومی و انقلاب گرگان گفت: تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز روستای زیارت گرگان با هدف حفظ کاربری زمین‌های زراعی و باغی بدون وقفه ادامه دارد. این تخریب‌‌ها پس از صدور رأی قطعی در دادگاه اجرایی می‌شود.
ساخت و سازها و تخریب بافت تاریخی روستای زیارت اواسط دهه 80 شدت گرفت! پس از آنکه سازمان وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری این روستا را روستای هدف گردشگری به قصد معرفی بافت تاریخی آن قرار داد.
با ‌وجود اعتراض‌ها، ساخت و ساز در جنگل‌های هیرکانی این روستا همچنان ادامه دارد. ساخت و سازها روی گسل زلزله انجام گرفته است. علاوه‌بر آن زیارت به‌دلیل تخریب با فرسایش شدید خاک و لغزش زمین رو به رو است. بخشی از جنگل‌های هیرکانی در زیارت در حالی قربانی ساخت و ساز‌ها شده است که بررسی کارشناسان سازمان جنگل‌ها نشان می‌دهد این جنگل‌ها در گلستان هم‌اینک هم کارکردشان را در زمینه نگهداشت خاک و آب از دست داده‌اند!

زیست بوم-وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی  کشور به مسأله «حق کشف» واکنش نشان داد. تعیین بودجه برای پرداخت حق کشف نخستین‌بار در زمان دولت سابق و همزمان با ریاست علی‌اصغر مونسان مطرح شد. باستان‌شناسان و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی همان زمان در گفت‌و‌گو با «ایران» حق کشف را تشویق مالی برای هجوم قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز به محوطه‌های باستانی و تاریخی دانستند. انتقاد کارشناسان باعث شد تا موضوع حق کشف از سوی مسئولان وقت میراث فرهنگی کنار گذاشته شود. چندی پیش بود که فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور دوباره از تعیین بودجه برای حق کشف خبر داد. این بار هم انتقاد باستان‌شناسان را در پی داشته است.
حالا «عزت‌الله ضرغامی» در حاشیه نشست جامعه هتلداران، حفاری (کاوش‌های باستان‌شناسی) را وظیفه انحصاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می‌داند و می‌گوید: «هیچ دستگاهی، نه دولتی، نه حاکمیتی و نه اشخاص حقیقی اجازه حفاری برای کشف دفینه و اشیای تاریخی ندارند و قطعاً خلاف قانون است و باید توسط ما [وزارتخانه] انجام شود. مجوزش را ما باید بدهیم و ضوابطی هم برای این کار داریم.»
او می‌گوید: «اگر هر کسی در حین فعالیت دیگری به گنجینه و دفینه رسید، درخواست می‌کنیم آنها را بلافاصله تحویل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بدهد. ما برای کسانی که به آثار باستانی دسترسی پیدا کرده  و کشف می‌کنند، حتماً به‌عنوان همکاری با وزارتخانه برنامه تشویقی داریم، اما به منزله این نیست که هر کسی خودش جایی را حفاری کند و اثری را کشف کند. این اقدام صددرصد خلاف قانون است.»
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همچنین درباره خلأ این دستورالعمل که شاخص و ضابطه‌ای برای اثبات «کشف تصادفی» ندارد و زمینه را برای جویندگان گنج فراهم می‌کند تا زمین‌هایی را تنها به انگیزه گنج‌یابی خریداری کنند و با خیالی آسوده حفاری کنند، می‌گوید: «این کار حتماً خلاف قانون است. ما به طور دائم گزارش‌های کشفیات را اعلام می‌کنیم. اینها مربوط به همین افرادی است که زمین‌هایی را می‌خرند و غیرقانونی حفاری می‌کنند و دنبال کار نادرست و خلاف هستند. حتماً با این افراد برخورد می‌کنیم، قانون هم برخورد می‌کند. گاهی هم گزارش‌های ناراحت‌کننده‌ای می‌رسد مثل نمونه‌ای که در گورستان کلیمیان اتفاق افتاد که طبق گفته نماینده آنها در مجلس، این گورستان (به انگیزه یافتن آثار تاریخی) شخم زده شده است و سگ‌ها استخوان مردگان از خاک بیرون آمده را به دهان گرفته‌اند. ما حتماً با این موارد برخورد می‌کنیم.»
او در جمع همکاران خود در وزارت میراث فرهنگی خطاب به آنان گفت:«هیچ بنی بشری در هیچ جایگاه مسئولیتی حق ندارد در مأموریت‌های شما دخالت کند. اکتشاف، حفاری، شناسایی و اقدام به استخراج، همه باید براساس ضوابط دقیق میراث فرهنگی، توسط کارشناسان میراث فرهنگی و با مجوز وزارتخانه انجام بگیرد. کسی حق ندارد جایی را بکند و بگوید من مثلاً از وزارت اطلاعات هستم و ایشان هم از دادستانی آمدند! اصلاً از این خبرها نیست. اینها می‌روند یک جایی را حفاری می‌کنند، مدیرکل ما هم در جریان نیست.»
او خطاب به مسئولان میراث فرهنگی در سراسر کشور می‌گوید:«آنجایی که احساس می‌کنید مأموریت شما دارد زیر سؤال می‌رود و دستگاه دیگری به خاطر قدرتی که دارد مدیریت شما را تهدید می‌کند و می‌گوید ما وظیفه داریم و شما دخالت نکن، حتماً آنجا بایستید، به ما اطلاع بدهید و برخورد قاطع کنید. کما اینکه هر وقت این کار را کردید بسرعت نگاه‌ها عوض شد، عذرخواهی کردند و گفتند ببخشید.»
ضرغامی گفت: «بعضی‌ها هم واقعاً نمی‌دانند وقتی جایی را می‌خواهند صرفاً برای دفینه بکنند صرفاً ما باید اجازه بدهیم. واقعاً نمی‌دانند، وقتی توضیح می‌دهید حواسشان جمع می‌شود. همه هم انگیزه باطل ندارند.»
هر دستگاهی که خانه تاریخی بخرد حق تغییر در آن را ندارد
ضرغامی در حاشیه نشست جامعه هتلداران به بحث تغییر وسعت طرح شاهچراغ از ۵۷هکتار به ۳۶۰هکتار و موافقت پژوهشگاه میراث با طرح تفصیلی آن، واکنش نشان داد و درباره خرید پنهانی برخی املاک ثبتی در بافت تاریخی شیراز به انگیزه اجرای طرح بین‌الحرمین شیراز، گفت: در این باره چیزی نمی‌دانم، ولی تملک جزو برنامه‌های ما است. اگر دستگاهی ۲۰۰ملک را تملک کند خیلی خوب است چون ما پول نداریم، وگرنه این کار را انجام می‌دادیم.
ضرغامی درباره احتمال مطرح شده از سوی افراد مطلع و پیگیر مبنی بر اینکه انگیزه این تملک‌ها تخریب است، گفت: «درباره خانه‌های بافت تاریخی شیراز هر اتفاقی بیفتد، اول باید تملک شود؛ حالا اگر دستگاهی خواب‌نما شده و ۴۰خانه خریده است، ۸۰خانه بخرد، اما به آن بناها نمی‌تواند دست بزند. هر خانه‌ای که در بافت تاریخی است، بخواهند به آن دست بزنند و تخریب شود، خلاف قانون است؛ چه کار اشخاص حقیقی باشد چه حقوقی یا حاکمیتی.» ضرغامی درباره اطلاعیه‌های کشور کانادا و فرانسه به شهروندانش برای عدم سفر به ایران هم گفت: «موضع‌گیری امریکایی‌ها، کانادایی‌ها و فرانسوی‌ها را در این دو هفته ببینید که چقدر بر طبل ایران‌هراسی می‌کوبند، رسماً اطلاعیه می‌دهند که کسی ایران نرود، چون آنها احساس می‌کنند گردشگری در ایران در حال رونق گرفتن است. هر وقت دیدید ایران‌هراسی جدی شده بدانید گردشگری درحال رونق گرفتن است، از گذشته همین روال بوده است.»

تسنیم – علی کلانه، رئیس ذخیره‌گاه زیست کره میانکاله گفت: طرح لایروبی خلیج گرگان از سال‌ها پیش در سازمان محیط‌ زیست مطرح و بارها توسط کارشناسان رد شده بود، اما این طرح در ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌‌های کشور تأیید شد! او در رابطه با دلیل مخالفت خود با این طرح گفت: زمانی که مقرر شد لایروبی انجام شود، دستورالعملی در سازمان محیط‌ زیست مطرح شده که براساس آن یک‌سری الزامات برای لایروبی ضروری است اما استاندار گلستان معتقد است که این ملاحظات دست و پای اجرا کننده طرح را می‌بندد و در مسیر لایروبی سنگ‌اندازی می‌کند.

ایسنا- وحید جعفریان مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به اینکه این روزها درحال گذراندن سخت‌ترین خشکسالی جهانی هستیم، گفت: این خشکسالی می‌تواند موجب تشدید بیابانزایی شود و مخاطرات متعددی را به‌عنوان پیامدهای ناشی از بیابانزایی به‌دنبال داشته باشد.
​​​​​​​
تسنیم -علی محمد طهماسبی، دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار در رابطه با کانو‌ن‌های خارجی گفت: براساس مطالعات، حدود 270 میلیون هکتار در اطراف کشور ما کانون‌های گرد و غبار هستند که بالاترین وسعت با حدود 90 میلیون هکتار متعلق به عربستان است و پس از آن ترکمنستان قرار دارد اما از نظر تکرار رخدادهایی که کشور ما را درگیر کرده است، بالای 90 درصد طوفان‌ها از عراق و سوریه وارد کشور می‌شوند.