اکرم رضایی ثانی
خبرنگار
آنچه که در کنار تولید کمی شرکت‌های دانش بنیان و حمایت‌های مالی باید محور اصلی قرار بگیرد، ایجاد بازار کار مناسب است. وقتی بازار کار وجود داشته باشد و محصول شرکت‌ها و پارک‌ها به جامعه صنعتی معرفی شود، بار عظیمی از مشکلات شرکت‌های دانش بنیان حل خواهد شد. اما این کار چطور میسر خواهد شد؟ بازاری که توسط اجناس خارجی احاطه شده چطور می‌تواند مسیر را برای محصول ایرانی و بومی‌سازی شده هموار کند؟ ابتدا باید توسط نهادها و بویژه دولت فرایند اعتمادسازی برای بازاری که قرار است محصول خود را جایگزین محصول خارجی کند، ایجاد شود. بخش عمده این اعتمادسازی به عهده خود شرکت‌ها و پارک‌ها است که محصولات قابل اتکا تولید کنند. با توجه به شعار سال «تولید؛ دانش بنیان و اشتغال آفرین» اگر پیش‌تر برای رشد پارک‌های علم و فناوری و حمایت از تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان یک قدم برداشته می‌شد؛ اکنون باید این گام‌ها بلند‌تر باشند تا به تحقق شعار رسیده و در آخر سال نتایج آن را در تولیدات و بازار کار مشاهده کنیم. شرکت‌های دانش بنیان با قرار گرفتن در زیر چتر حمایت بخش خصوصی این مسیر را سریع‌تر طی خواهند کرد. «ایران» درباره اهمیت نقش بخش خصوصی به‌عنوان حامیان اصلی شرکت‌های دانش بنیان گزارشی تهیه کرده است که در ادامه می‌خوانید؛

پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با «ایران» درباره اینکه چه اقداماتی برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان نیاز است، گفت: مبنای خیلی مهم برای اینکه شرکت‌های دانش بنیان ایجاد شود، بحث پژوهشی است؛ یعنی برای پیشرفت به یکسری از پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی نیاز است تا ما بتوانیم به مقصود خود در خصوص استارتاپ‌ها، شرکت‌های نوآفرین و شرکت‌های دانش بنیان برسیم. اگر ما فکر می‌کنیم که در این چند سال روند تبدیل شرکت‌ها به دانش بنیان یک مقداری کند شده باید راجع به آن یک فکر جدی شود و باید بررسی کنیم که در واقع علت آن چیست؟ یکی از راه‌حل‌ها این است که باید ورودی‌ها به شرکت‌های دانش بنیان جهت دهی شده و افزایش پیدا کند.
دبیرکل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) گفت: ما تحقیقات بسیار زیادی در دانشکده‌ها و پژوهشکده‌ها در تمام وزارتخانه‌ها داریم که باید آنها را نیازمحور کنیم و مسأله پایان نامه‌ها، رساله‌های دوره‌های دکتری و پسا دکتری موضوعاتی است که ما هم در وزارت علوم و هم در شورای عالی عتف بزودی به آن می‌پردازیم.
وی افزود: بنابراین اگر بتوانیم موضوع پژوهش را یک موضوع ویژه ببینیم و خوراکی که منجر به تولید محصولاتی که می‌تواند تجاری شود، شناسایی کنیم؛ یکی از راه‌های توسعه شرکت‌های دانش بنیان را اجرایی کرده‌ایم. نظام و سیستم اقتصادی کشور ما یک سیستم دولتی است. در تمام دنیا اتفاقاتی که در این سال‌ها در کشورهای رو به رشد و پیشرو افتاده Open innovation system با نظام نوآوری باز بوده است.
صالحی گفت: نظام نوآوری باز یعنی این که شرکت‌های بزرگ موضوعات خدماتی و تولید را به شرکت‌های کوچک و متوسط واگذار می‌کنند. در حال حاضر بزرگترین کارتل‌های صنعتی و تولیدکنندگان خودرو در اطراف خود شرکت‌های متعدد و متنوعی دارند که این شرکت‌ها یا زایشی هستند یا از قبل با برنامه‌ریزی ایجاد شده‌اند. بنابراین شرکت‌های بزرگ از طریق سیاستگذاری کلان برنامه‌هایشان را پیش می‌برند ولی کارهایشان را همین شرکت‌های کوچک و متوسط انجام می‌دهند.
 «اخیراً معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در نشست با رؤسای پارک‌ها از بخش خصوصی خواستند کارآفرینان را شناسایی کرده و روی آنها سرمایه‌گذاری کنند. ستاری راه‌اندازی مراکز رشد، کارخانه‌های نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها را زمینه‌ای برای وارد شدن بخش خصوصی در اکوسیستم نوآوری کشور عنوان کرد و گفت: کلید اصلی حرکت این مراکز شتاب‌دهنده‌ها هستند. این شتاب‌دهنده‌ها مانند همه شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، مالیات می‌دهند و اگر درخواست داشتند، می‌توانند دانش بنیان شوند. معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه ما به‌عنوان کارمندان دولت نمی‌توانیم افراد کارآفرین را شناسایی کنیم، افزود: افرادی که حقوق دولتی می‌گیرند، قابلیت تشخیص و شناسایی افراد کارآفرین را ندارند ولی بخش‌های خصوصی که از جیب خود پول خرج می‌کنند، می‌توانند کارآفرین را شناسایی و هدایت کنند.»
صالحی در ادامه بر تأکید حمایت بخش خصوصی از شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری گفت: یکی از مکانیزم‌ها جهت پیشرفت در مسیر دانش بنیان این است که همین شرکت‌های کوچک و زایشی با هم رقابت کنند تا بتوانند خدمات بهتری را به شرکت‌های بزرگ ارائه کنند. در کشور ما اقتصاد یک اقتصاد دولتی است، از این‌رو اگر شرکت‌های بزرگ به این نتیجه برسند که دیگر شرکت را گسترده‌تر نکرده و سایر امور کاری را به بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان بسپارند، قطعاً فرایند مطلوب‌تری را طی خواهند کرد.
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: باید دولت هم به جایگاه خودش برسد که جایگاه دولت در این زمینه، حمایت از بخش خصوصی برای تولید و رگولاتوری (اجرای قوانین) است. بنابراین دولت می‌تواند به جایگاه خودش برسد و بخش خصوصی ما رشد کند و از طریق دادن مالیات درآمد دولت افزایش پیدا کند و از آن طرف هم اشتغال ایجاد شود. در کشورهای پیشرفته بیش از ۹۰ درصد اشتغال را شرکت‌های کوچک و متوسط خصوصی ایجاد کرده‌اند زیرا صنایع بزرگ با شرکت‌های کوچکی که اطراف خود دارند، کار می‌کنند و رقابت بسیار خوبی میان آنها حاکم است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا ما در همین موضوع الگویی از کشورهای خارجی در شرکت‌های دانش بنیان پیاده می‌کنیم؟ گفت: ما باید همه چیز را بومی‌سازی کنیم، خیلی از کشورها که اقتصاد دولتی داشتند به سمت اقتصاد دانش بنیان و خصوصی رفتند ولی این باید مرحله به مرحله باشد. به نظرم سرعتی که ما در رابطه با این قضیه داشتیم، سرعت مناسبی نیست و با توجه به تأکیدات رهبر معظم انقلاب و نامگذاری امسال به‌نام «تولید؛ دانش بنیان و اشتغال آفرین» حتماً بخش‌های مختلفی که درگیر موضوع دانش بنیان هستند و همچنین ما باید به این باور برسیم که امور کار را از طریق شرکت‌های دانش بنیان انجام دهیم. اگر این اتفاق بیفتد این نتیجه حاصل می‌شود ولی اگر این تفکر در اقتصاد دولتی و شرکت‌های دولتی ایجاد نشود به هر حال قضیه ادامه پیدا خواهد کرد و اتفاق خاصی نخواهد افتاد.

چطور می‌توانیم خودمان را به آن اقتصاد دانش بنیان برسانیم
بهنام طالبی سرپرست دفتر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری و نوآوری وزارت علوم در پاسخ به سؤال «ایران» مبنی بر اینکه منابع شرکت‌های دانش بنیان به لحاظ مادی و تولید محصولات چقدر برای ادامه کار و فعالیت آنها کفایت می‌کند؟ اظهار داشت: این را باید از منظر دولتی نظر داد؛ قطعاً هر یک از شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری در کشور حجم و ترنول مالی متفاوتی دارند و هرکدام دارای جایگاه مختلفی هستند.وی در ادامه توضیح داد: طبق قانون صندوق نوآوری و شکوفایی یکی از المان‌های اصلی؛ قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان است که طبق این حمایت سال گذشته یک سرمایه سه هزار میلیاردی در صندوق تعریف شد و امسال نیز فکر می‌کنیم طبق قول‌هایی که در بودجه سال ۱۴۰۱ داده شده، این بودجه دو برابر شده و به شش هزار میلیارد تومان برسد.سرپرست دفتر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری و نوآوری وزارت علوم گفت: خوشبختانه تاکنون نیز کارهای خوبی شده است و صندوق نوآوری نیز به طور مفصل هر چند وقت یک بار بحث‌های رسانه‌ای دارد که در خصوص آن و درباره عملکردش گزارش‌هایی را ارائه می‌دهد. در رابطه با معاونت علمی نیز باید گفت، این معاونت جایگاه مشخصی در بحث‌های دانش بنیانی دارد و کمک‌های متعددی، هم به لحاظ ایجاد زیرساخت‌ها و هم پارک‌ها داشته است.
وی با اشاره به نقش مهم وزارت علوم در پیشبرد فعالیت‌های شرکت‌های دانش بنیان گفت: در رابطه با وزارت علوم نیز باید تأکید کرد، به هر حال ابزارها، پلتفرم‌ها و زیرساخت‌های حمایتی از سوی ما برای پارک‌ها و مراکز رشد وجود دارد. یعنی آن شرکت‌هایی که در پارک‌ها و مراکز رشد مستقر هستند، مورد حمایت مالی وزارت علوم قرار می‌گیرند.طالبی با بیان اینکه در سال‌جاری بودجه‌های خوبی متوجه پارک‌های علم و فناوری است، گفت: با تأسیس و تشکیل معاونت فناوری و نوآوری ما امسال شاهد یک گشایش در کارها هستیم زیرا بودجه‌های خیلی خوبی در سرفصل‌های مختلف در اختیار معاونت فناوری و نوآوری قرار داده شده است.
سرپرست دفتر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری و نوآوری وزارت علوم درباره برنامه‌ریزی برای حمایت‌ها اظهار داشت: بنای ما این است که از طریق برنامه‌هایی که تعریف می‌کنیم و پیشنهاداتی که خود پارک‌ها به ما ارائه می‌کنند، حمایت‌های مالی را در اختیار خود پارک‌ها قرار دهیم و خیر و برکتش هم به خود آن شرکت‌ها می‌رسد.وی با تأکید بر اینکه باید سهم سبد خود در اقتصاد و محصولات دانش بنیان کشور را در GDP کشور توسعه دهیم، گفت: قطعاً مشکلات سر راه تولید زیاد و متعدد است خصوصاً برای دانش بنیان‌ها زیرا هم فرهنگ آن جا نیفتاده و البته در یک دهه اخیر کارهای زیادی انجام شده و هم اینکه سهم اینها در اقتصاد کلان کشور سهم بسیار محدودی است. دورنمای ما این است که سهم سبد خود در اقتصاد و محصولات دانش بنیان کشور را در GDP کشور توسعه دهیم. این عدد با تعبیرات و تفسیرهای مختلف یک تا ۳ درصد است که متأسفانه این درصد بسیار اندک است.طالبی اشاره کرد: ما هم و غم خود را می‌گذاریم که این درصد را دو رقمی کنیم و ان‌شاءالله در افق یکی، دوساله بتوانیم آن را به ۱۰ درصد برسانیم. باید صنایع بزرگ ما مانند صنایع لنگر، خودروسازی، پتروشیمی، سیمان، فولاد و به طور کلی صنایع مادر را توسعه دهیم. وقتی به همین صنایع مراجعه می‌کنید، می‌بینید که در مرحله اول تولید هستند و در ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته یک چیز را تولید کرده و شاید نهایتاً در خط تولید یک بهبودی ایجاد شده باشد.وی اضافه کرد: متأسفانه اینکه شرکت‌ها وارد تولید محصولات جانبی شوند و پروداکت‌های دیگری داشته باشند، کمتر رخ داده است. بدین ترتیب  تا این صنایع در کنار صنایع کوچک ما قرار نگیرند و از آنها به‌عنوان زنجیر تأمین خودشان برای رسیدن به اهداف‌شان استفاده نکنند، اقتصاد دانش بنیان ما به آن معنا شکل نخواهد گرفت.
سرپرست دفتر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری و نوآوری وزارت علوم گفت: به‌عنوان مثال بخش قابل ملاحظه‌ای از بودجه کشور صرف واردات کشاورزی، نهاده‌های دامی، ذرت و گندم می‌شود که متأسفانه عدد بزرگی است. بنابراین سؤالی که مطرح می‌شود این است که ما چطور می‌توانیم خودمان را به آن اقتصاد دانش بنیان برسانیم و در تولید و صادرات آن نقش داشته باشیم. طالبی تأکید کرد: برای انجام این امور نیاز به یک عزم ملی داریم و حال امیدواریم با توجه به شعارهای امسال بتوانیم این موضوع را محقق کنیم زیرا همه نهادها و دستگاه‌ها بسیج شدند تا این شعار محقق شود. اگر قرار بود ما امسال نیز طبق روال عادی یک قدم برداریم ولی به نظر من باید  چهار قدم به جای آن برداریم.
وی در پاسخ به این سؤال که چه روند و اقدامی موجب تسهیل در کار شرکت‌های دانش بنیان خواهد شد. گفت: من آن زمانی که مدیر مرکز رشد شریف بودم سؤالی را از شرکت‌هایی که در آنجا مستقر شده بودند مطرح کردم، سؤال این بود که شما چه دغدغه‌ها، چالش‌ها یا چه درخواستی از ما دارید؟ جالب است بحث‌های حمایتی و معافیت‌های مالی در پارک‌ها و شرکت‌هایی که ما به آنها ارائه می‌دهیم جزو اولویت‌های سوم و چهارم آنها بود و آنها بیشتر این درخواست را داشتند که به سمت بازار برویم و در توسعه بازار به آنها کمک کنیم.
سرپرست دفتر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری و نوآوری وزارت علوم گفت: آنها از این‌رو چنین درخواستی را داشتند که اگر بازار داشته باشند هیچ احتیاجی به معافیت مالیاتی ندارند و حتی می‌توانند مالیات‌شان  را هم پرداخت کنند ولی باید بازار کار داشته باشیم و شناخته شویم. مهم‌ترین چالش و وظیفه ما در قبال شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری این است که روی موضوع بازار کار آنها کار کنیم.طالبی گفت: بازار اصلی خیلی از همین شرکت‌ها و پارک‌های علم و فناوری در صنایع بزرگ است، اگر ما بتوانیم صنایع بزرگ را درگیر کنیم یک سهم خیلی عمده‌ای از بازار شرکت‌های دانش بنیان شکل خواهد گرفت زیرا به هر حال خیلی از آنها درگیر تولید هستند و خیلی از قطعات خود را از خارج، به کشور می‌آورند. اگر به این شرکت‌ها اعتماد شود، آن موقع این مسیر باز می‌شود و بازار خوبی برای آنها شکل می‌گیرد.وی بیان کرد: مسأله دیگری که در مواجهه با شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد بحث‌های گردش مالی است که یکی از دغدغه‌های اصلی آنها محسوب می‌شود. مثلاً برای بحث‌های مالی باید سرمایه‌ای داشته باشند و آن را در خط اجرا بگذارند و بتوانند تولید را انجام دهند. سرپرست دفتر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و توسعه فناوری و نوآوری وزارت علوم در پایان گفت: در این چند سال اخیر به‌دلیل مشکلات مالی که کشور داشته و حالا که مشکلاتی در بحث‌های مختلف وجود دارد، این مسأله هم با مشکل مواجه شده است. البته با تشکیل صندوق نوآوری و کارهای دیگری که در حال انجام است، قدم‌های خوبی برداشته شده است. متأسفانه خیلی از شرکت‌های ما از همین حمایت‌هایی که نسبت به آنها انجام خواهد شد، اطلاعی ندارند تا از آن بهره ببرند. از طرفی یک رسالت عمده ما این است که حمایت‌ها و تسهیلاتی را که نسبت به آنها وجود دارد به گوش‌شان برسانیم.