بخشی از مردم ایران با واژه «موشک» از همان روزهای آغازین جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران آشنا شدند؛ وقتی که راکت‌های «فراگ» و موشک‌های «اسکاد» بی‌رحمانه شهرهای ایران را در کنار گلوله باران توپخانه و بمباران هواپیماهای بعثی مورد یورش قرار دادند.
گسترش حملات موشکی به شهرها متناسب با پیروزی‌های رزمندگان اسلام در جبهه‌ها افزایش یافت به طوری که در سال‌های 62 و 63 مردم به‌صورت خودجوش در اجتماعات و نمازجمعه فریاد «موشک جواب موشک» سر می‌دادند.
بالاخره جوانان انقلابی به محوریت سردار محسن رفیق دوست، وزیر وقت سپاه با حمایت سران نظام موفق شدند از کشور لیبی 8 موشک و دو پرتابگر گرفته و از کشور سوریه هم آموزش‌های مربوطه را فراگیرند.
اولین موشک در 21 اسفند 1363 به سمت پالایشگاه کرکوک شلیک شد تا هشدار و اتمام حجتی با رژیم بعث باشد هر چند که توسط آنها انکار شد. دو روز بعد دومین موشک به بغداد شلیک شده و به ساختمان 18 طبقه بانک رافدین که البته مرکز استقرار تجهیزات شنود استخبارات عراق بود اصابت کرد که دیگر قابل انکار نبود و اولین تأثیرات راهبردی موشک شروع به آشکار شدن کرد.
روند شلیک موشک‌های اسکاد از ایران به عراق در جواب حملات عراقی‌ها به شهرهای ایران ادامه داشت تا اینکه لیبیایی‌ها با فشار قدرت‌های خارجی اقدام به توقف همکاری با ایران و حتی اقدام به خرابکاری در موشک‌ها و سکوهای پرتاب کردند.اما از همان ابتدا دو موشک از همان اولین سری موشک‌های تحویلی، جدا شده و برای مهندسی معکوس کنار گذاشته شده بود که مستقیماً هم توسط آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور وقت پیگیری می‌شد.تلاش‌های انجام شده در این زمینه و البته آموزش‌های موشکی در سوریه که بدون اطلاع لیبی انجام شده بود سبب شد تا نیروهای یگان موشکی سپاه موفق به رفع ایرادات شده و اولین موشک را مستقلاً به عراق شلیک کنند.همین نقطه را می‌توان شروع درک ارزش فعالیت‌های تحقیقاتی موشکی دانست که سبب شد کار روی ساخت موشک اسکاد جدی‌تر گرفته شود.
هر چند که نتیجه این فعالیت‌ها به دوران جنگ تحمیلی نرسید اما بعداً در مذاکرات موشکی با کره شمالی برای دریافت کمک‌های فناورانه، سبب شد تا ایران دست خالی نبوده و مجبور به پذیرش همه خواسته‌های کره‌ای‌ها نشود.
به موازات مسیر مهندسی معکوس موشک سوخت مایع اسکاد، تیم‌های دیگری مشغول کار روی راکت‌های سوخت جامد بودند. این نوع پیشران راکتی، بسیار ساده‌تر از سوخت مایع از نظر مهندسی و ساخت و تولید و نگهداری است اما نیاز به دانش خاص خود داشت. مهندسانی جوان و انقلابی و پرانرژی در جهاد سازندگی و وزارت سپاه مشغول کار بودند و فرمانده یگان موشکی سپاه، شهید حسن طهرانی مقدم هم مدام در حال پیگیری کار همه تیم‌های فعال در پشت جبهه در زمینه ساخت راکت و موشک بود.
لازم به ذکر است به طور کلی، راکت‌ها پرتابه‌هایی با پیشران راکتی (سوخت جامد یا مایع که به همراه اکسیدکننده در داخل بدنه قرار می‌گیرد) و بدون هدایت هستند یعنی پس از تنظیم اولیه به سمت مختصات هدف، شلیک شده و بعد از آن دیگر قابل هدایت و کنترل نبوده و در نتیجه دقت آنها عمدتاً بستگی به مراحل قبل از شلیک دارد. البته برای کاهش خطای ناشی از ورودی‌های اغتشاشی در طی پرواز نظیر شرایط جوی و برای پایدارسازی راکت از روش‌های فعال و غیرفعالی استفاده می‌شود که تعبیه بالک در انتها یا ایجاد دوران حول محور طولی از جمله این دو روش هستند اما این روش‌ها در نهایت سبب تضمین رسیدن راکت به نقطه مختصات هدفگیری شده نیستند.
اما موشک‌ها با برخورداری از سامانه‌های هدایت و کنترل و ناوبری به طور معمول تا آخرین لحظه قبل از اصابت به هدف قابلیت تصحیح مسیر برای افزایش دقت دارند.
طبیعتاً راکت‌ها ارزان تر و تولید آنها نیز سریع‌تر و راحت‌تر از موشک است اما به همین نسبت اثرگذاری کمتری هم در معادلات نظامی به علت خطای برخورد دارند.اولین راکت سوخت جامد ساخت ایران که پس از آزمایش‌های متعدد و البته چندین شکست به نتیجه رسید، راکتی بود با برد چند ده کیلومتر. برد این راکت بعدها به 130 کیلومتر ارتقا پیدا کرد و با نام «ایران130» و بعدها «نازعات» معرفی شد و در همان دوران جنگ تحمیلی به خدمت یگان موشکی سپاه درآمد. همزمان راکت‌های دیگری به‌ نام عقاب هم ساخته شد که برد کمتر و مشخصات متفاوتی با ایران130 داشت و در سایر نیروها به خدمت گرفته شد.
اما در همان کوران سال‌های جنگ، طراحی و ساخت یک راکت مهم در دستور کار وزارت سپاه قرار داشت. شهید مهندس اسلامی متولی این پروژه بود که به ساخت محصولی با برد 170 کیلومتر و سرجنگی سنگین‌تر نسبت به ایران130 و عقاب منجر شد. آزمایش این راکت در ماه‌های آخر جنگ تحمیلی صورت گرفت که تأثیرات آن در جبهه دشمن جالب توجه بود. اما مهم‌ترین تأثیرات این راکت که بعدها «زلزال» نامیده شد، کمی بیش از یک دهه بعد آشکار شد.پس از پایان جنگ تحمیلی، توسعه راکت‌های نازعات و زلزال ادامه یافت و از نظر برد، نوع سوخت و برخی موارد دیگر خانواده متنوعی تشکیل داده شد و یگان‌های مختلف سپاه و ارتش آن را به خدمت گرفتند.
راکت‌های برد کوتاه از کالیبر 107 میلیمتر معروف به مینی کاتیوشا که با نام «فجر-1» ساخته شد و نمونه‌های برد بلندتر با نام «آرش» با کالیبر 122 میلیمتر و تنوع برد (مشابه راکت روسی گراد که اشتباهاً به کاتیوشا معروف است) و سایر نمونه‌های فجر-2 تا 5 هم با کالیبرهای مختلف و برد و سرجنگی‌های سبک و سنگین ساخته شده و در اختیار نیروهای مختلف ارتش و سپاه قرار گرفتند.این راکت‌ها به راکت‌های توپخانه‌ای مشهور هستند زیرا در کنار توپ های کششی و خودکششی در یگان‌های توپخانه سازماندهی می‌شوند.
راکت فجر3 با برد 43 کیلومتر و فجر5 با برد 75 کیلومتر (در نمونه دو مرحله‌ای با برد 180 کیلومتر) از بقیه اعضای این خانواده پراستفاده‌تر و البته مشهورتر شدند که این امر به لطف استفاده از آنها در جبهه مقاومت اسلامی علیه رژیم اشغالگر قدس بوده است.
 خانواده دقیق‌ترین موشک‌های ایرانی شکل می‌گیرد
اما مشهورترین موشک تاکتیکی برد کوتاه ایران به‌ نام «فاتح110» همان تأثیری از راکت زلزال بود که پیشتر به آن اشاره شد.
ترکیب بدنه و پیشران زلزال و سامانه هدایت یک موشک دیگر به‌ نام «تندر69» (نمونه زمین به زمین موشک پدافند هوایی چینی HQ-2) که در واقع از خریدهای موشکی دوران جنگ بود که تا پایان آن به دست رزمندگان نرسید منجر به خلق موشکی با برد بیش از 200 کیلومتر ولی دارای قابلیت هدایت تا پایان مسیر شد.
این امر ارزش عملیاتی فاتح110 را نسبت به زلزال چند برابر می‌کرد. بیش از 5 میلیون نفر-ساعت کار تحقیق، طراحی، شبیه‌سازی و ساخت و آزمایش توسط چند صنعت وزارت دفاع، دانشگاه‌های صنعتی مطرح کشور و برخی دیگر از بخش‌های پژوهشی و صنعتی انجام شد تا با ساخت بومی سامانه هدایت مورد ذکر و ترکیب با پیشران راکت زلزال موشکی با قابلیت هدایت تا انتهای مسیر و دقت خوب و قابل اتکا حاصل شود.
آزمایش فاتح110 درسال 1381 شروع شد یعنی کمتر از 15 سال پس از پایان جنگ تحمیلی، ایران به موشکی رسید که بردی قابل مقایسه با موشک سوخت مایع و پردردسر اسکاد داشت.
فاتح110 در نمونه‌های بعدی به برد 250 و 300 کیلومتر و دقت‌های بسیار بیشتر رسید و اولین نمونه نقطه‌زن آن با جست‌و‌جوگر اپتیکی نصب شده در دماغه برای مأموریت ضدکشتی در سال 1389 ساخته شد.
مسیر خانواده پرافتخار فاتح110 با ساخت نمونه‌های بعدی به ترتیب با بردهای 450 کیلومتر با نام «فاتح313» در سال 1394، 700 کیلومتر با نام «ذوالفقار» در سال 1395و 1000 کیلومتر با نام «دزفول» در 1397 ادامه پیدا کرد که دو نمونه آخر دارای قطر بیشتری نسبت به فاتح110 و سرجنگی جدا شونده هستند.
به مرور نمونه‌های دیگری با ابعاد کوچک تر از فاتح110 ولی با همان طراحی هم ساخته شد که مزیت کوچک‌سازی آنها امکان به کارگیری تعداد بالا روی یک پرتابگر است؛ موشکی با برد 120 کیلومتر با دقت بالا که 6 تیر از آن روی یک کامیون حمل می‌شود و امکان استفاده از سرجنگی‌های متنوعی را دارد. این موشک به‌نام فتح در 31 مرداد 1399 مشاهده شد.سپاه موشک‌های هرمز1 و 2 را نیز از روی فاتح110 نسل چهارم برای مأموریت‌های ضدکشتی با جست‌و‌جوگر راداری فعال و ضد رادار هم ساخت که در بهار سال 1393 در نمایشگاه بزرگ نیروی هوافضای سپاه رونمایی شدند.
موشک‌های زلزال و زلزال بارشی هم در این نمایشگاه حضور داشتند. موشک زلزال حاصل پروژه افزودن قابلیت هدایت به راکت‌های زلزال تولیدی و موجود در انبارها بود که دقت بسیار بالایی برای آن فراهم کرده و آن را به قابلیتی نزدیک به نقطه زنی رساند.«فاتح مبین» هم نسل جدیدی از جست‌و‌جوگر اپتیکی را به کار گرفت که به آن امکان شلیک در شب و روز را می‌داد. این موشک در تابستان 1397 رونمایی شد.
در بهمن 1398 موشک «رعد500» که با فناوری‌های سوخت جامد جدید و بدنه و عایق موتور کامپوزیت ساخته شده شگفتی جدید سپاه در زمینه موشک‌های تاکتیکی بود. این سلاح با وزن کمی بیش از نصف فاتح313 بردی معادل آن را دارد. قابلیت ضد کشتی موشک‌های بالستیک تاکتیکی ایران به «ذوالفقار بصیر» به 700 کیلومتر افزایش یافت. این موشک در سال 1399 معرفی شد.
در سال 1399 موشک «شهید حاج قاسم» با قطر 88 سانتیمتری و برد 1400 کیلومتر، طراحی جدیدی در ادامه روند تکمیلی و توسعه سوخت جامدها در وزارت دفاع بود که طراحی متفاوتی در بخش بالک‌های پایدارساز داشته ولی از همان سرجنگی موشک ذوالفقار استفاده می‌کند.
این سرجنگی دارای یک رانشگر (تراستر) در انتهای خود است و همانند دزفول بسرعت بالای ماخ 5 یا سرعت هایپرسونیک دست می‌یابد.
 موشک‌های ایرانی بر سر چه کسانی فرود آمدند؟
ایران تاکنون چندین عملیات رزمی موشکی داشته است؛ اول کوبیدن پایگاه منافقین در سال 1378 با موشک و راکت که در انتقام شهادت سپهبد علی صیاد شیرازی صورت گرفت.
دوم، انهدام مراکز فرماندهی داعش در شرق سوریه و در منطقه دیرالزور در خرداد سال 1396 عملیاتی به‌نام «لیلة القدر» که در آن از موشک‌های ذوالفقار و قیام (که در ادامه معرفی می‌شوند) استفاده شد.
در حمله به جلسه مشترک تروریست‌ها با سازمان‌های اطلاعاتی کشورهای مرتجع منطقه در «کوی سنجر» در کردستان عراق هم از موشک‌های فاتح110 استفاده شد که در شهریور 1397 رخ داد.کمی بعد و در عملیات «ضربت محرم» در مهر 1397 علیه مراکز داعش مجدداً دو موشک ذوالفقار و قیام از گونه هدایت شونده به کار گرفته شد.اما در عملیات حمله به پایگاه
«عین الاسد» در پاسخ به شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی که اولین حمله نظامی به نیروهای امریکایی پس از جنگ جهانی دوم هم به شمار می‌رود، سپاه از موشک‌های فاتح313 و قیام استفاده کرد.
این عملیات ها دیگر رزمایش نبودند که در خاک خودی اجرا شود و کسی بتواند نتایج آنها را مورد تردید قرار دهد؛ بلکه با این عملیات‌ها خصوصاً سیلی به امریکا در عملیات عین الاسد دقت بالای موشک‌های ایرانی عملاً به جهان اثبات شد.
 هدف: سرزمین‌های اشغالی
در سمت دیگر ماجرای توسعه قدرت موشکی ایران یعنی در دنیای سوخت مایع‌ها، ایران بالاخره موفق شد در سال 1371 موشک «اسکاد-بی» با برد 300 کیلومتر را با نام «شهاب1» و دو سال بعد «اسکاد-سی» با برد 500 کیلومتر را با نام «شهاب2» به تولید انبوه برساند. اما از آنجا که مورد تهدید قرار دادن رژیم صهیونیستی یکی از ارکان راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران بود، تلاش‌ها ادامه پیدا کرد تا ایران به موشک «شهاب3» با برد 1150 کیلومتر در سال 1377 رسید. این موشک در ابتدا با برد 900 کیلومترآماده شده بود اما با کمی تغییرات برد آن افزوده شد.
شهاب3 به معنی واقعی حاصل تلاش همه جانبه و شبانه‌روزی صنایع دفاعی و یگان موشکی نیروی هوایی وقت سپاه به فرماندهی شهید طهرانی مقدم بود. در ادامه برد شهاب3 به 1350 کیلومتر افزایش داده شد.
این موشک علاوه بر طول، قطر بیشتری هم نسبت به شهاب1 و 2 داشته که لزوم طراحی کامل آن را سبب می‌شد. موتور بزرگ تر آن نیز از جمله معضلاتی بود که به همت دانشمندان عرصه موشکی مشکلات آن رفع شد.شهاب3 و بدنه با قطر 1.25 متری آن مبنای تعداد زیادی از موشک‌های ایرانی شد. نمونه بهسازی شده آن با نام «قدر» در سال 1386 در رژه نیروهای مسلح حضور یافت که خود دارای چند نوع مختلف از جمله قدر اچ و اف است که بردهای 1650 و 2000 کیلومتری دارند.
در سال 1387 خبر دستیابی ایران به موشک دو مرحله‌ای سوخت جامد «سجیل» با برد 2000 کیلومتر، تحلیلگران دنیا را در بهت و حیرت فرو برد. این پروژه تحت نام «عاشورا» از همان دهه 1370 و بعد از به نتیجه رسیدن شهاب3 شروع شده بود.
قیام؛ مخصوص پایگاه‌های امریکایی
در سال 1389 یک نسخه ویژه از موشک‌های سوخت مایع برای تهدید علیه پایگاه‌های امریکا ساخته شد. «قیام1» موشکی بود که با همان قطر بدنه شهاب1 و 2 یعنی 88 سانتیمتر ولی با برد 800 کیلومتر ساخته شده بود. این موشک به سرجنگی جدا شونده مجهز شده بود و اولین موشک بالستیک بدون بالک پایدارساز ساخت ایران به شمار می‌رفت.
 «عماد» دقت را چند برابر کرد
در سال 1394 یکی از مهم‌ترین اتفاقات و به نوعی نقاط عطف در برنامه موشکی ایران رخ داد. موشک «عماد» با برد 1650 کیلومتر و کلاهک هدایت شونده رونمایی شد.
این موشک برخلاف نمونه‌های قبلی شهاب3 و قدر و سجیل و قیام به کلاهکی مجهز بود که پس از جدا شدن با بالک‌های کنترلی و به روش آیرودینامیکی قابل کنترل و تصحیح مسیر تا نقطه اصابت بوده و برای اولین بار بالستیک‌های برد بلند ایرانی را به قابلیت نقطه‌زنی می‌رساند. در واقع عماد در قسمت بدنه و موتور هم خانواده با شهاب3 و قدر محسوب می‌شود اما با سرجنگی پیشرفته و جدید نقطه‌زن.
در سال‌های بعد، سایر موشک‌های بالستیک عمود پرتاب مانند قدر و قیام و حتی راکت‌های زلزال، نازعات و فجر5 و 4 و 3 و حتی راکت 122 میلیمتری هم به سرجنگی هدایت شونده یا قابلیت هدایت و کنترل تا انتهای مسیر مجهز شدند.حتی روی شهاب2 هم پروژه‌ای برای افزایش دقت بواسطه ایجاد قابلیت هدایت و کنترل تا انتهای مسیر صورت پذیرفت. قابلیت زدن اهداف در برد بلند با دقت بسیار بالا دست‌کم دو مرتبه مورد تقدیر فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفت و ایشان در دو سخنرانی مجزا به این موضوعات به‌عنوان الگویی از انجام کارهایی که در وهله اول ناممکن به نظر می‌رسند اشاره کرد.در رژه 31 شهریور 1396 موشک بالستیک برد بلند «خرمشهر» رونمایی شد. این موشک هم همچون یک بمب خبری در دنیا عمل کرد زیرا قابلیت حمل کلاهک‌های سنگین تا 1800 کیلوگرم و نیز قابلیت حمل کلاهک‌های چندگانه را داشت.
خرمشهر قطر بیشتر اما طول کمتری نسبت به نسل شهاب3 داشت که قابلیت حمل‌ونقل و جابه‌جایی آن را ساده‌تر می‌کرد.در این موشک متخصصان کشور از قطر بدنه 1.25 به 1.5 متر حرکت کردند ضمن اینکه خرمشهر موتور متفاوتی هم نسبت به خانواده موشک‌های سوخت مایع شهاب دارد.
 عبور از پدافند دشمن
در رزمایش اخیر سپاه با نام «پیامبر اعظم(ص)17» خبر مهمی در زمینه موشک‌های بالستیک ایرانی اعلام شد و آن هم دستیابی به کلاهک‌های هدایت شونده با قابلیت مانور و طی مسیرهای غیرقابل پیش‌بینی بود.این نوع سرجنگی با واسطه تغییر مسیرهای متعدد می‌تواند رادارهای سامانه‌های دفاع موشکی دشمن را در ردگیری و قفل بموقع روی خود دچار مشکل و احتمال مورد اصابت قرار گرفتن را به نزدیک صفر کاهش دهد.در مسیر برنامه موشکی ایران اتفاقات مهم دیگری هم افتاد که اشاره به آنها خالی از لطف نیست. رونمایی از سیلوهای موشکی در عمق زمین که برای اولین بار در تابستان سال 1390 رخ داد و بازتاب‌های فراوانی در رسانه‌های دنیا داشت.
این سیلوهای مخفی سبب می‌شد تا موشک‌ها خصوصاً انواع سوخت مایع را بتوان به‌مدت طولانی آماده شلیک نگه داشت.لازم به ذکر است فرایند آماده‌سازی یک موشک سوخت مایع به علت نیاز به تزریق سوخت و اکسیدکننده زمان زیادی نسبت به موشک‌های سوخت جامد که در کارخانه سوخت و اکسید کننده به‌صورت مخلوط جامد در آن قرار داده شده‌اند، دارد. در نتیجه در مراحل آماده‌سازی پیش از شلیک همواره خطر شناسایی شدن سکوی پرتاب توسط تجهیزات شناسایی دشمن برای موشک‌های سوخت مایع بیشتر از سوخت جامد وجود دارد. سیلوهای زیرزمینی این مزیت را دارد که مشکل فوق را برطرف می‌کند.اما نسخه کامل‌تری از سیلوها تحت عنوان شهرهای موشکی زیرزمینی در پاییز سال 1394 رونمایی شدند. این شهرهای زیرزمینی از تونل‌های متعدد با طراحی‌های مسیر مختلف و سالن‌هایی برای نگهداری سوخت، سرجنگی و بدنه موشک‌ها و نیز سالن‌های آماده‌سازی و آزمایش و نیز محل‌هایی برای پرتاب موشک تشکیل شده است که سبب در امان ماندن موشک‌ها از تهاجم هوایی دشمن می‌شود.
همچنین تعدادی موشک روی پرتابگر متحرک نیز در این شهرهای زیرزمینی وجود دارد که در زمان لازم از محل اختفا خارج شده و به اجرای عملیات می‌پردازند.
در آبان 1399 و در آستانه سالگرد شهادت شهید طهرانی مقدم و یارانش سامانه تیربار موشکی سپاه نیز رونمایی شد. در این سامانه 5 موشک بالستیک روی یک واگن متحرک آماده شلیک شده و با انتقال به موضع پرتاب در پایگاه موشکی زیرزمینی امکان شلیک پشت سر هم و با فاصله زمانی اندک ممکن می‌شود.
دانش و فناوری موشکی در ایران اسلامی در سایر شاخه‌ها از جمله پدافند هوایی، کروزهای ضدکشتی و ضد اهداف زمینی و موشک‌های هوا به سطح و هوا به هوا هم به پیش رفته که هر یک از آنها گزارش‌های مستقلی را طلب می‌کند. این مسیر پر افتخار ادامه داشته و متخصصان عرصه هوافضای کشور در صنعت دفاعی و نیروهای مسلح دائماً مشغول کار و تحقیق و طراحی و آزمایش هستند.