سهیلا یادگاری
خبرنگار
ساخت4 میلیون مسکن در قالب برنامه نهضت ملی ساخت و تولید مسکن، باید در 4 سال اجرا شود. با توجه به اینکه در این طرح تأمین زمین رایگان و بر عهده دولت است، سازمان ملی زمین و مسکن، متولی آماده کردن زمین و تأمین مسکن این طرح است. احمداصغرمهرآبادی، که تا آذر امسال رئیس سازمان ملی زمین و مسکن بود در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: با اقداماتی که انجام شده است زمین برای ساخت 4 میلیون مسکن در طرح نهضت ملی تا آخر امسال تأمین می‌شود و کمبود زمین برای اجرای این برنامه نداریم.

منتقدان برنامه ساخت 4 میلیون مسکن در 4 سال، تأمین زمین برای این تعداد واحد را مهم‌ترین مشکل پیش روی برنامه می‌دانند. آیا در کشور برای ساخت مسکن زمین کم داریم؟
برای ساخت مسکن در خیلی شهرها زمین داریم. از زمان ابلاغ قانون نهضت ملی تولید مسکن جلسات منظمی با مسئولان استانی در جهت تحقق اهداف جهش تولید مسکن برگزار شده است. در این نشست‌ها پیشرفت فیزیکی پروژه‌ها در هر استان به تفکیک مورد بررسی و روند اجرایی و پیشرفت فیزیکی پروژه‌های طرح اقدام ملی که در استان‌ها آغاز شده نیز مورد رصد و ارزیابی قرار گرفته است. پس از اعلام برنامه‌های دهگانه وزارت راه و شهرسازی جهت تسهیل اجرای قانون جهش تولید مسکن مقرر شد که بانک زمین به یک سامانه فراسازمانی تبدیل شود. بررسی اقدامات انجام شده براساس تکالیف قانون جهش تولید مسکن، اخذ اسناد تک برگ، تحویل اراضی ملی از وزارت جهاد کشاورزی، تغییر کاربری اراضی، استرداد اراضی موضوع قراردادهای مهلت سپری شده و اخذ اسناد اراضی سایر دستگاه‌های دولتی از دیگر مواردی است که در این نشست‌ها به آنها پرداخته شد.
در برخی شهرها زمین کم داریم. برای تأمین زمین در این شهرها قانون تهیه و تولید مسکن تکالیفی برعهده دولت گذاشته و به دولت اختیاراتی داده است. الحاق اراضی ملی حریم شهرها که سند آن به‌نام سازمان ملی زمین و مسکن است از جمله این تکالیف است. در استان‌ها تأمین زمین از این روش به‌سرعت در حال انجام است. تغییر کاربری اراضی داخل محدوده‌ها روش دیگر تأمین زمین نهضت تولید مسکن است. جاهایی که امکان تغییر کاربری زمین از سایر کاربری‌ها به‌کاربری مسکونی دارد، زمین‌ها برای ساخت مسکن آماده شد. گزارشات هفتگی از تأمین زمین در استان‌ها در بانک زمین ثبت شده است. دریافت اراضی سایر دستگاه‌های دولتی علاوه بر جهاد کشاورزی و منابع ملی، روش دیگر آماده کردن زمین برای تولید مسکن است. اغلب دستگاه‌ها مانند دانشگاه‌ها زمین دارند. بسیاری از این زمین‌های مازاد را سازمان ملی زمین و مسکن برای دستگاه‌ها تهیه کرده است. یکی از وظایف شورای مسکن استان‌ها به ریاست استاندار، طبق آیین‌نامه اجرایی قانون ساماندهی، تأمین زمین است. به این ترتیب دنبال کردن و پیگیری اراضی سایر دستگاه‌های دولتی در شورای مسکن استان‌ها اجرا می‌شود. در اغلب استان‌ها تأمین زمین از این روش به‌خوبی پیش رفته است. طبق قانون جهش تولید، زمین‌هایی که قبلاً واگذار شده است ولی برنامه مصوب در این زمین‌ها اجرا نشده است، باید برای ساخت مسکن به دولت مسترد شود. بسیاری از اینها زمین‌های وسیعی است که 10 یا 15 سال پیش واگذار شده و الان بلوکه شده است بدون اینکه کاربری داشته باشد. بر اساس تکلیف قانونی، این زمین‌ها در سراسر کشور باید به سازمان ملی زمین و مسکن برگردد. سازمان ملی زمین و مسکن موظف است کاربری این زمین‌ها را برای ساخت 4میلیون مسکن تغییر دهد. روش دیگر تأمین زمین ساخت 4 میلیون مسکن، توافق با نهادها و دستگاه‌های دولتی یا غیردولتی مانند نیرو‌های مسلح، بنیاد مستضعفان و... برای ساخت مسکن در زمینی که متعلق به آنها یا زمینی که دولت به آنها واگذار کرده، است. تعدادی از این مسکن‌ها به کارکنان این دستگاه‌ها واگذار می‌شود و مابقی هم در اختیار متقاضیان طرح نهضت ملی قرار می‌گیرد. اگر همه این راه‌ها طی شد و امکان تأمین زمین به این روش‌ها در شهری نبود، باید در این شهرها زمین خریداری و برای ساخت مسکن نهضت ملی اختصاص داده شود.
در کدام استان‌ها مشکل تأمین زمین داریم؟
در سازمان ملی زمین و مسکن تا آذرماه، برای تأمین زمین با مسئولان 17 استان نشست برگزار شد و روش تأمین زمین در این استان‌ها مشخص شده است. اراضی که در استان‌ها قرار دارد و امکان الحاق یا تغییر کاربری دارد در بانک زمین ثبت می‌شود. تا پایان سال اراضی مورد نیاز برنامه نهضت ملی مسکن تأمین می‌شود. تأمین زمین تاکنون مطلوب و رضایت‌بخش بوده است. فقط در 2 استان از این 17 استان مشکل تأمین مسکن بود که نسخه‌هایی برای حل مشکل تهیه شد. در مابقی استان‌ها تأمین زمین رضایت‌بخش بود و انتظاری که برای آماده کردن زمین ساخت مسکن داشتیم، برآورده شده است. دولت می‌تواند نیاز زمین این طرح را برطرف کند چون در اغلب شهرها زمین داریم. در استان‌های خراسان رضوی و شمالی مشکلاتی در تأمین زمین بود. در 15 استان مشکلی نبود. در این دو استان‌ راهکار تأمین زمین ارائه شد و یک ماه فرصت داده شده تا راهکارها اجرا شود. مثلاً در خراسان رضوی در حدود 20 شهر کوچک که در هر شهر حدود 20 نفر متقاضی دارد، زمین‌ها متعلق به آستان قدس یا اوقاف است که سازمان ملی زمین و مسکن با این نهادها مذاکره و توافق کرد. آنها هم برای تفاهم اعلام آمادگی کرده‌اند به این صورت که درصدی از زمین‌ها در اختیار این نهادها و درصدی هم در اختیار ساخت مسکن نهضت ملی قرار بگیرد.
شما اظهار کردید که تا ماه گذشته تأمین زمین در 17 استان بررسی شد و تأمین در حال انجام بود. با این اقدامات برای چند واحد از برنامه نهضت ملی، زمین آماده شده است؟
تأکید وزیر این است که در همه شهرها سامانه باز و ثبت‌نام شروع شود. پیشنهاد من به‌عنوان فردی که سال‌ها مسئولیت داشته نیز همین است. تا ثبت‌نام شروع نشود آمار واقعی افراد متقاضی را نمی‌توان رصد کرد. ثبت‌نام در واقع نشان دهنده تعداد متقاضی واقعی نیست. بعد از ثبت‌نام باید ثبت‌نام کنندگان پالایش شوند و پس از آن آمار واقعی متقاضیان مشخص می‌شود. در طرح اقدام ملی مسکن، از یک میلیون و 300هزار ثبت‌نامی، 300 هزار نفر واجد شرایط نهایی شدند و از این تعداد 130 هزار نفر مبلغ آورده را واریز کردند. پس ثبت‌نام حتماً نشان دهنده متقاضیان واقعی و مؤثر نیست و حتماً افراد غیرواجد باید غربال شوند تا بتوان گفت در هر شهر چند نفر متقاضی داریم.
پس از مشخص شدن تعداد نهایی متقاضیان باید برای آنان زمین تأمین و مسکن ساخته شود هیچ جای بحثی در آن نیست. برخی انتقاد می‌کنند که زمین نداریم یا نمی‌توانیم زمین برای 4میلیون مسکن آماده کنیم. باید بگویم این اظهارات اصلاً منطقی و درست نیست. در همه ادوار، با تشکیل دولت جدید، حدود یکسال زمان نیاز است تا طرح و برنامه مسکن آن دولت کاملاً به مرحله اجرا برسد. مثلاً دولت نهم که سال 84 مستقر شد اما اجرای مسکن مهر سال 86 یعنی دو سال بعد شروع شد. از زمان شروع دولت سیزدهم بیش از 5ماه نمی‌گذرد و در این مدت شاهد  تلاش شبانه روزی تمام دستگاه‌های متولی برای ساخت مسکن نهضت ملی بوده‌ایم. سازمان ملی زمین و مسکن به‌صورت مداوم اقدامات را رصد کرده است. برای تأمین زمین در طرح نهضت ملی مشکلی نداریم. البته آن زمان به استان‌ها اعلام کردیم؛ مثلاً اگر تعداد متقاضی در یک شهر کم بود نباید موضوع تأمین زمین برای ساخت مسکن رها شود بلکه تمام استان‌ها ملزم هستند نه تنها برای 4سال بلکه برای 10 سال آینده زمین برای ساخت مسکن را تأمین کنند. مثلاً در برخی شهرها زمین داریم اما قابل الحاق نیست بنابراین در این شهرها امکان ایجاد شهرک وجود دارد و این مزیت است تا برای ساخت مسکن در آینده از این زمین‌ها استفاده شود.
در بعضی شهرها 2برابر نیاز زمین داریم در بعضی شهرها مثلاً 50 یا 30درصد زمین مورد نیاز تهیه شده و مابقی نیز بایدبراساس قانون تأمین شود. با اقداماتی که انجام گرفت برای 2میلیون و500هزار واحد زمین تأمین شده اما با توجه به مشکلات یا زمین اضافه در برخی شهرها، میزان تأمین زمین در شهرها یکسان نیست.
ممکن است به‌خاطر ساخت مسکن در برنامه نهضت ملی، حریم شهرها گسترده شود؟
خیر. در هیچ شهری به گسترش حریم شهر برای ساخت مسکن نهضت ملی نیازی نداریم.
برنامه دیگری که در بخش مسکن همزمان با نهضت ملی پیش می‌رود و شما مسئول آن طرح هم بودید اتمام مسکن‌های مهر باقی‌مانده است. در زمان مسئولیت، برنامه زمانی را برای اتمام مسکن مهر مشخص کردید؟
مسکن مهری که شروع شد و بانک‌های عامل قرارداد مشارکت بستند 2 میلیون و 200 هزار واحد بود. مسکن‌های مهر باقی‌مانده منهای مسکن مهر خودمالک، در حال حاضر زیر 90 هزار واحد است. از این تعداد فقط 27 هزار واحد بلامعارض است و بقیه معارض دارد یعنی مشکل حقوقی دارد یا متقاضی ندارد... می‌توانیم بگوییم همه این واحدها مشکل تأمین مالی دارند. در شهرهایی که بانک‌ها همکاری کردند و تسهیلات پرداخت شد مسکن مهری باقی نمانده است. در دولت گذشته پرداخت تسهیلات از سایر بانک‌ها بجز بانک مسکن، مشکل داشتیم. با وجود مصوبه شورای پول و اعتبار بانک‌ها در پرداخت تسهیلات همکاری نکردند و همین موضوع پروژه‌ها را فلج کرد. همچنین افزایش بی‌رویه و لحظه‌ای قیمت‌ها و عدم توانایی مالی مردم هم علاوه بر عدم همکاری بانک‌ها باعث شد پروژه‌ها پیش نرود. پروژه ساخت مسکن با تأمین مالی پیش می‌رود اگر تأمین مالی نباشد روند پروژه‌ها خوب پیش نمی‌رود. برای حل مشکل، دولت تصویب کرد ازمحل تسهیلات نهضت ملی مسکن، مسکن‌های مهر باقی‌مانده حمایت شوند و این اقدام کمک می‌کند پروژه‌ها تکمیل شود. برخی پروژه‌ها مشکل حقوقی دارند که بیشتر مربوط به تعاونی‌های محلی است. برای تکمیل این مسکن‌ها دادگاه باید رأی نهایی را صادر کند تا مسکن ساخته شود. بخشی از این 90 هزار واحد هم فاقد متقاضی است. اگر این واحدها هم تکمیل شود قطعاً متقاضی پیدا می‌کند.
اما برخی آمارها 240 هزار مسکن مهر باقی‌مانده را نشان می‌دهد.
آمار 240 هزار واحد مسکن مهر باقی‌مانده، منظور واحدهایی است که فروش اقساطی نشده یعنی پروژه تمام شده اما متقاضی به بانک مراجعه نکرده تا دفترچه اقساط بگیرد. به فرمانداری‌ها اعلام شده است مردم را تشویق کنند دفترچه اقساط بگیرند تا متضرر نشوند. اما مسکن مهری که تکمیل نشده است حدود 90 هزار واحد است که با برنامه پرداخت تسهیلات از محل نهضت ملی مسکن، به مسکن مهر به نظر می‌رسد دولت برنامه دارد تا این واحدها هم به‌زودی تکمیل ‌شود.

بر اساس جزئیات دومین جلسه شورای عالی مسکن به ریاست رئیس‌جمهور در اجرای پروژه حمایتی مسکن مشتمل بر طرح اقدام ملی و نهضت ملی مسکن دریافت عوارض ناشی از ارزش افزوده تغییر کاربری زمین یا الحاق به محدوده توسط شهرداری‌ها مجاز نیست. به گزارش فارس، به استناد جزئیات صورتجلسه و مصوبات دومین جلسه شورای عالی مسکن به ریاست رئیس‌جمهور پیرامون مسأله زمین، استانداران سراسر کشور موظفند بر اساس ماده ۱۷ قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن و آیین نامه شرح وظایف تفصیلی شورای مسکن استان در راستای تأمین کمبود زمین مورد نیاز استان بر اساس برنامه‌های ابلاغی تأمین مسکن توسط وزارت راه و شهرسازی نسبت به تشکیل کمیته تأمین زمین با ریاست استاندار و برگزاری جلسات آن به‌صورت ماهانه با حضور دستگاه‌های ذیربط و تأمین کل اراضی مذکور تا پایان سال‌ جاری اقدام کنند. همچنین بررسی و تصویب پیشنهادهای مربوط به تغییر کاربری و الحاق به محدوده در اجرای نهضت ملی مسکن در شهرهای زیر ۵۰ هزار نفر جمعیت و اراضی دولتی از طریق شورای برنامه‌ریزی استان صورت می‌پذیرد و به‌عنوان مصوبه نهایی تلقی می‌شود.
تکلیف تأمین زمین نهضت ملی مسکن بر عهده استاندارها
علاوه بر این مسأله استانداران مکلفند برای تأمین زمین مورد نیاز برنامه‌های حوزه مسکن با وزارت راه و شهرسازی در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید مسکن از طریق همه دستگاه‌های ذیربط استانی استفاده کنند.
در اجرای پروژه‌های حمایتی مسکن مشتمل بر طرح اقدام ملی و نهضت ملی مسکن، دریافت عوارض ناشی از ارزش افزوده تغییر کاربری زمین یا الحاق به محدوده یا تحت سایر عناوین توسط شهرداری‌ها مجاز نیست؛ همچنین کسری پارکینگ پروژه‌های مذکور تا سقف ۲۰ درصد به شرط تأمین پارکینگ در فضای باز مجاز است و دریافت هرگونه عوارض و جریمه تحت عنوان جبران کسری پارکینگ یا حذف پارکینگ ممنوع است.
چند متر زمین برای نهضت ملی مسکن تأمین شده است؟
با وجود تأکید قانون جهش تولید و تأمین مسکن به منظور تأمین زمین ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی و مصوبه صریح شورای عالی مسکن تاکنون هیچ یک از مقامات وزارت راه و شهرسازی نسبت به بیان مقدار زمین تأمین شده بر حسب متراژ اظهارنظری نکرده‌اند و مشخص نیست آیا تاکنون زمین مورد نیاز برای ساخت 4 میلیون مسکن که باید تا پایان سال به اتمام برسد تأمین شده است یا خیر. البته متولیان نهضت ملی مسکن اقدام به ارائه آمار مبنی بر زمین تأمین شده بر حسب تعداد می‌کنند، برای مثال پیش از این وزیر راه و شهرسازی در گفت‌و‌گویی عنوان کرده بود، زمین برای ساخت 2 میلیون مسکن تأمین شده است اما مشخص نیست این زمین تأمین شده چند هکتار بوده و تراکم واحد مسکونی در هکتار چه میزان است. در حال حاضر با توجه به اینکه زمین اصلی‌ترین بخش هزینه ساخت را در بر می‌گیرد، تأمین زمین برای 4 میلیون واحد مسکونی شرط تحقق اصلی هدف دولت در نهضت ملی مسکن به حساب می‌آید.