حمیرا حیدریان
خبرنگار
خاک همدان سالانه 15 تن در هکتار فرسایش می‌یابد. کارشناسان و مسئولان جهاد کشاورزی در این استان غربی ورود زودهنگام عشایر به‌مراتع، تغییر کاربری اراضی، شدت جریان آب ناشی از نزولات سنگین باران و برف، تغییرات دمایی، قطع درختان، شخم غیراصولی در جهت شیب، توسعه معادن، چرای بیش از حد مراتع توسط دام، نبود تعادل بین دام و ظرفیت مرتع را از مهم‌ترین علل فرسایش خاک در استان همدان برمی شمارند.
‎مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان همدان در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان اینکه وضعیت فرسایش خاک در استان بین 10 تا 15 تن در هکتار است، گفت: طی 24 مورد مطالعه از سوی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان روی 800 هزار هکتار؛ مشخص شد 585 هزار هکتار از اراضی در کلاس 1، 2، 3 با محدودیت کم برای کشت قرار دارند و 204 هزار هکتار از این اراضی در کلاس‌های 4، 5، 6 با محدودیت بیشتر قرار گرفته‌اند. امیر لاهوتیان گفت: طبق مطالعات انجام شده ، 70 درصد از اراضی همدان جزو اراضی جوان و غنی از عناصر غذایی و توسعه یافته است. 65 درصد خاک اراضی این استان زیر یک درصد دارای مواد آلی هستند و حدود 96 درصد خاک حالت اسیدی بین 7 تا 5/8 درصد که قلیایی نیز است، دارد.
این مسئول، وضعیت حدود یک میلیون هکتار از اراضی استان را که در معرض فرسایش هستند بحرانی دانست و خاطرنشان کرد: حدود 45 هزار هکتار از اراضی نیز در معرض شوری قرار دارد. اگر نوع خاک مقاوم نباشد، این شوری و گازدار شدن آب به محدودیت در کشت منجر می‌شود. کشاورزان در این اراضی شور نمی‌توانند از هر روشی استفاده کنند. آنها برای کشت نیاز به دستگاه‌های خاص دارند تا کشت آسیب نبیند. همچنین یکی دیگر از معضلات شوری خاک این است که از هر نوع آبیاری برای کشت نمی‌توان استفاده کرد چون هزینه بر خواهد بود بنابراین ضروری است که نسبت به اصلاح کشت، آبیاری و تقویت زمین در درازمدت اقدام کرد در غیر این صورت کشاورزی دراین مناطق هیچگونه توجیه اقتصادی ندارد.
 به‌ گفته او، با نظر کارشناسان و ناظرین جهاد کشاورزی، ۸۰ درصد از مجموع ۲۰۰ هزار هکتار زمین‌های کشاورزی آبی استان همدان زیرپوشش شبکه و سامانه‌های نوین آبیاری قرار گرفته است.
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه تغییر شیوه زراعی از سال 1386 آغاز و تا پایان سال 1399 بالغ بر 85 هزار هکتار از اراضی استان کشاورزی تحت طرح کشاورزی حفاظت شده قرار گرفته است، بیان داشت: از 260 هزار هکتار اراضی آبی در استان، 200 هزار هکتار آن مستعد اجرای طرح سامانه نوین آبیاری است. همچنین تا پایان آبان ماه سال‌جاری بالغ بر 161 هزار هکتار از اراضی زیر پوشش این طرح رفته است.
لاهوتیان با بیان اینکه از این میزان اراضی، ۱۰ هزار و ۱۰۰ هکتار تحت پوشش سامانه آبیاری قطره‌ای، ۱۱ هزار و ۱۸۶ هکتار به‌صورت آبیاری کم فشار و بقیه اراضی کشاورزی آبی استان همدان نیز در قالب سامانه نوین بارانی، آبیاری می‌شوند، مطرح کرد: حدود 80 درصد از اراضی کشاورزی دارای پتانسیل آبیاری با سیستم نوین است که نزدیک بر 61 درصد از اراضی آبی را شامل می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت با میانگین صرفه‌جویی 4400 متر مکعب در هکتار، بالغ بر 703 میلیون متر مکعب صرفه‌جویی آب اتفاق افتاده است.
سالانه 16 تن از خاک همدان دچار فرسایش می‌شود
مدیرکل منابع طبیعی استان همدان نیز با بیان اینکه فرسایش خاک در سال تا سقف 10 تن در هکتار طبیعی بوده و این مقدار فرسایش به‌دلیل ایجاد دشت‌ها و ایجاد زمین‌های حاصلخیز برای انجام عملیات کشاورزی مفید است، گفت:«اگر فرسایش خاک از 10 تن در هکتار در سال فراتر رود به این پدیده، فرسایش تشدید شونده گفته می‌شود. این پدیده بر اثر رگبارهای باران و بارش‌های ناگهانی و همچنین علل انسانی از جمله بهره‌برداری نادرست از منابع مانند چرای بی‌رویه دام ایجاد می‌شود.»
اسفندیار خزایی با اشاره به اینکه استان‌ همدان به‌‌طور متوسط سالانه بین 15 الی 16تن در هکتار فرسایش خاک دارد، افزود: این میزان فرسایش در سطح کشور قابل قبول است زیرا استان همدان در یک فلات بلند واقع شده است. در حالی که حوضه‌های آبخیز از ارتفاعات استان‌ همدان منشعب و به‌ سمت استان‌های همجوار می‌روند، هیچگونه آبی از استان‌های دیگر وارد استان ما نمی‌شود.
به‌ گفته وی، مناطقی که ریزش باران در آنها به‌صورت رگباری است از جمله نواحی خشک و نیمه خشک؛ بیشتر در معرض فرسایش خاک قرار دارند. بنابراین توجه به پوشش گیاهی برای حفاظت از خاک بویژه در این نواحی ضروری است. با توجه به وضعیت پوشش گیاهی در مناطق جنوبی و شمالی همدان که با یکدیگر متفاوت است باید عملیات مختلف حفاظتی برای خاک اعمال شود.
خزایی با اشاره به اینکه متأسفانه طی سال‌های متمادی کشاورزان برای تولید، باعث کاهش توان ‌زیستی خاک شده‌اند، ادامه داد: برداشت محصول از خاک در واقع جداسازی بخشی از عناصر زیستی و غذایی از خاک است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان، تبعات منفی فرسایش خاک را شامل مهاجرت، تغییرات اقلیمی و اکولوژیکی، از بین رفتن فرصت‌های شغلی، از بین رفتن عدالت اجتماعی و توسعه فقر و بیکاری، کاهش درآمد روستاییان، فقر منابع طبیعی و زیست‌محیطی، از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری و تغییر کیفیت آب دانست. وی با بیان اینکه این کمبودها باید جایگزین شود در غیر این صورت حاصلخیزی خاک سالانه (با روندی هرچه شدیدتر) کاهش پیدا می‌کند، اذعان کرد: در این راستا راهکارهایی از جمله استفاده از کودها به‌صورت تلفیقی وجود دارد یعنی توصیه می‌شود کشاورزان به‌صورت همزمان از کودهای آلی و شیمیایی استفاده کنند. خاک حتی از آب هم مهمتر است. برای داشتن خاک غنی باید آموزش و کارهای نرم افزاری در دستور کار قرار گیرد و بهره برداران با اهمیت خاک و روش‌های صحیح بهره‌برداری از آن آشنا شوند.

ایران زمین-رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در روز جهانی خاک، نسبت به شور شدن خاک کشور هشدار داد. علی سلاجقه خالی شدن سفره‌های زیر زمینی، تخلیه آب‌های زیرزمینی در سواحل، پمپاژ آب در اراضی داخلی و... را از جمله دلایل شور شدن زمین در ایران دانست. او وضعیت خاک در اراضی ساحلی و داخلی کشور را وخیم توصیف کرد و گفت: «علاوه‌ بر فرسایش و نابودی خاک در حرکت، خاک ساکن و درجای ما نیز در حال نابودی است که یکی از علل اصلی آن شوری خاک است.» به گفته سلاجقه در سواحل تخلیه سفره‌ها سبب شده آب شور با چگالی بیشتر خود به سمت آب شیرین حرکت کند و اراضی ساحلی بیش از پیش شور شود. او می‌گوید: «در اراضی داخلی نیز پمپاژ بالای آب سبب شده سفره‌های زیرزمینی تخلیه شود و شوری خاک در اراضی داخلی نیز اتفاق بیفتد. این در شرایطی است که دیاپیرها، گنبدهای نمکی، صفحه‌های نمکی و مارنی در کشور ما بسیار فعال هستند و شرایط به‌صورت بالقوه برای شور شدن خاک وجود دارد.»
سلاجقه با اشاره به برنامه‌های سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ خاک گفت: سازمان حفاظت محیط زیست برای پایش، پالایش و آلایش خاک در حال تدوین دستور‌العمل است و اجرای این دستورالعمل مشارکت مردم، سمن‌ها و نهادهای مختلف را می‌طلبد. اهمیت خاک جایی مشخص می‌شود که به زیر پای خود نگاه کنیم. خاک، چیزی است که ما از آن هستیم و به آن برمی‌گردیم حتی در اندیشه‌های دینی اسلام و مسیحیت نیز خاستگاه انسان را خاک می‌دانند.
او با اشاره به هزینه‌های گزاف شور شدن خاک گفت: سالانه ۲۸ میلیارد دلار، هزینه شور شدن خاک در دنیا است. یک میلیارد هکتار از اراضی دنیا به سمت شور شدن حرکت می‌کنند، به طور مثال ۳۲ میلیون هکتار از اراضی در کشور بنگلادش طی یک بازه زمانی ۲۰ ساله تا سال ۲۰۱۹ شور شده‌اند.
سلاجقه با تأکید بر شرایط خطرناک شور شدن خاک در ایران گفت: «در کشور ما نیز روند شور شدن خاک به‌صورت درجا در حال اتفاق افتادن است، یعنی همانجا که خاک تشکیل می‌شود، شور می‌شود و کارایی خود را از دست می‌دهد.» او تجدیدنظر در استفاده از آب کشاورزی، مدیریت پسماند و استفاده از گیاه‌های شورپسند را از جمله راهکارهای کاهش شوری خاک دانست و گفت: «سازمان حفاظت محیط زیست سعی می‌کند تا حد توان وظایف خود را در این زمینه اجرا کند و از همه ظرفیت‌ها بهره ببرد.» سلاجقه میزان فرسایش سالانه خاک در ایران را ۲.۵ میلیارد تن  عنوان کرد که می‌تواند در امنیت غذایی بحران ایجاد کند.

زاهدان - جمع‌آوری و انتقال آب بین چاه نیمه‌های چهارگانه طرحی ضروری برای حفظ منابع آبی سیستان از گزند تبخیر و مسائل زیست محیطی است که پس از تأکید رئیس‌جمهور در سفر به سیستان، این روزها با جدیت از سوی مسئولان دنبال می‌شود. به گزارش ایرنا، حفظ چاه نیمه‌ها به‌عنوان آخرین منبع تأمین آب آشامیدنی شمال سیستان و بلوچستان از اولویت‌های مسئولان استانی بوده است، این چاه نیمه ها، چاله‌ها و گودال‌های طبیعی بزرگی هستند که در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر زابل و پنج کیلومتری زهک و در کنار روستای قلعه­ ‌نو قرار دارند.گنجایش ذخیره آب چاه ­نیمه شماره یک و دو و سه حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب و گنجایش چاه­ نیمه شماره چهار نیز تا ۸۰۰ میلیون مترمکعب بوده که به‌صورت دریاچه مصنوعی درآمده اما حجم آب این چاه نیمه‌ها نیز با توجه به خشکسالی‌های پی در پی سال‌های پیش و رها نشدن به‌موقع حقابه دریاچه بین‌المللی هامون از طرف افغانستان به‌شدت کاهش یافته به گونه‌ای که هم‌اینک چاه نیمه چهارم تقریباً به‌صورت کامل خشک و حجم سه چاه نیمه دیگر هم به‌شدت کاهش یافته است. علاوه‌ بر خشکسالی عامل دیگری که منابع چاه نیمه را تهدید می‌کند موضوع تبخیر آب است که طبق آمارهای داده شده سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب یعنی ۱۱ برابر میزان آب انتقالی از این مخازن به زاهدان، تبخیر و از دسترس خارج می‌شود از این‌رو برای پیشگیری از این اتفاق و برای حفظ تنها منبع آب آشامیدنی شمال سیستان و بلوچستان که حیات مرکز استان هم به آن وابسته است طرح انتقال آب بین چاه نیمه‌ها اجرا شد. سردارعلی فدوی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران با بیان اینکه تمام کشور برای مدیریت صحیح منابع آبی بسیج شده‌اند، گفت: سعی شده تا وضعیت چاه نیمه‌ها بررسی و برای جلوگیری از تبخیر آب کار انتقال انجام شود. محمد جوانبخت، معاون آب و آبفا و مدیرعامل و رئیس هیأت مدیره شرکت مدیریت منابع آب ایران نیز گفت: طرح انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته و در یک فراخوان از سرمایه‌گذاران در این حوزه دعوت شده است.
مسئول قرارگاه آبادانی و پیشرفت سپاه سیستان و بلوچستان نیز گفت: هم‌اینک آب چاه نیمه چهار به وسیله دستگاه‌های پمپاژ به چاه نیمه سه در حال انتقال است. محمد نورا افزود: ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب موجود در چاه نیمه چهار با تعبیه ۹ دستگاه الکتروپمپ انتقال داده خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: بررسی این طرح از مهر آغاز شده و هم‌اینک به مرحله اجرایی رسیده و پیش‌بینی می‌شود در چهار ماه آینده کار به اتمام برسد.
رئیس‌جمهور در سفر به سیستان وبلوچستان یکی از راهکارهای حل مشکل آب منطقه سیستان را حفظ چاه نیمه‌ها عنوان کرد و گفت: راه‌حل بسیار کوتاه‌مدت هم استفاده از ظرفیت چاه نیمه‌هاست و سریعاً آقای استاندار، آقای فرماندار، مسئولان آب در منطقه نسبت به حفظ آبی که در چاه نیمه‌ها موجود است اقدام کنند.