فریبا خان احمدی
خبرنگار
کرونا سبک زندگی همه ما را تغییر داده است. حالا مشاغلی رونق گرفته که شاید پیش از کرونا خوابش را هم نمی‌دیدیم. اما ترسناک‌ترین شغلی که دیده‌ام کار تمیز کردن خانه پس از مرگ است. شغل جدیدی در ژاپن که وقتی فردی می‌میرد شاید بر اثر کرونا! یک نفر کارش فقط بوزدایی و تمیز کردن خانه‌ای است که چندین هفته و شاید ماه کسی حتی سراغی از صاحبش نگرفته است! اشتباه نکنید این گزارشی از کسب و کارهای جدید نیست؛ درباره بحرانی به نام تنهایی است که حالا خیلی از ما ناگزیر درگیرش شده‌ایم! آمارها نشان می‌دهد تمایل به ازدواج در بین جوان‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده و اگر ۱۰ سال پیش سه میلیون نفر در شرایط سنی ازدواج قرار داشتند؛ در دو سال گذشته این عدد به ۱۱ میلیون نفر رسیده و از سال ۹۲ تا ۹۸ بیش از ۳۰ درصد از ازدواج‌های دختران آمار کاهشی داشته است. از طرفی در سال گذشته بیش از ۱۸۳ هزار نفر به صف طلاقی پیوسته‌اند که نسبت به سال قبل ۴ درصد افزایش داشته و در نظر بگیرید روزانه چند نفر با از دست دادن شریک زندگی‌شان تنها می‌شوند! (در تهران با توجه به کرونا در برخی روزها ۴۰۰ نفر هم در بهشت زهرا دفن شده‌اند...)
تجربه احساس مشابه
مینا بعد از ۲۵ سال زندگی مشترک؛ به‌تازگی به خاطر اختلافاتی که به‌وجود آمده؛ از همسرش جدا زندگی می‌کند. او هم شاغل است و از نظر مالی نگرانی بابت تأمین مخارج زندگی‌اش ندارد. اما معتقد است که وقتی تنهایی به هر دلیلی اتفاق می‌افتد، نمی‌توان گفت مردها و زن‌ها احساس مشابهی را تجربه می‌کنند. او می‌گوید تلاش زیادی کرده تا زندگی‌اش را حفظ کند: «هیچ اعتقادی به تنهایی ندارم؛ چون در همین مدت کوتاه افسرده و زودرنج شده‌ام، اما چه کسی می‌تواند تضمین کند که بعد از سال‌ها زندگی باز هم به هر دلیلی تنها نشوی! ما باید مهارت تنها زندگی کردن را یاد بگیریم. شخصاً حتی این مسأله را از اطرافیانم هم پنهان کرده‌ام و شب‌ها پشت در خانه‌ام کفش مردانه می‌گذارم تا همسایه‌ها به نبودن همسرم شک نکنند. خب اینها بار اضافی روانی است که به زن تنها وارد می‌شود. ضمن اینکه از نظر عاطفی هر آدمی نیاز به شریک دارد و دوست ندارد که آینده‌اش را در خانه سالمندان سپری کند. من از حالا که ۴۵ سال دارم به جای آنکه از لحظات زندگی‌ام لذت ببرم مدام نگران دوران سالمندی‌ام هستم که چه کسی می‌خواهد از من مراقبت کند! من هم دوران متأهلی را تجربه کرده‌ام و هم دوران مجردی را اما در تنهایی فشار زیادی به شخص وارد می‌شود.
آقای رزاقی؛ ۴۳ ساله و ساکن یکی از مناطق شمالی تهران است. تاکنون ازدواج نکرده و علاقه‌ای هم به متأهل شدن ندارد. جوابش هم شفاف است: «از زندگی الانم راضی‌ام. مردهای حالا با گذشته فرق دارند. بوی قورمه‌سبزی هم از خانه بیرون نیاید با یک شام بیرون خودشان را راضی می‌کنند! من بیش از ۱۰ سال است که تنها زندگی می‌کنم این سبک زندگی را بیشتر دوست دارم اتفاقاً در دوران کرونا هم از اینکه رفت‌و‌آمدها کاهش پیدا کرده بود، شکایتی نداشتم؛ اما نمی‌توانم ادعا کنم از آینده نمی‌ترسم. بالاخره این ترس وجود دارد؛ مخصوصاً اینکه بعضی وقت‌ها واقعاً دلم هم‌صحبت می‌خواهد اما وقتی به مشکلات متأهل‌ها نگاه می‌کنم و اینکه مدام درحال غر زدن هستند ترجیح می‌دهم تنها باشم.»
حرف‌های او شبیه آقای فرهادی است. او مرد ۵۱ ساله مجردی است که به‌تازگی از سوئد به ایران آمده. خودش را آنقدر درگیر کار کرده که می‌گوید وقتی برای فکر کردن به تنهایی ندارد. مدام در سفر است و ترجیح می‌دهد خودش را اسیر خانواده نکند. اما وقتی از او می‌پرسم چرا به این تنهایی رضایت داده، می‌گوید: «این هم یک سبک زندگی است، اما نمی‌دانم در ایران چرا آنقدر وحشتناک توصیف می‌شود. قرار نیست همه زندگی متأهلی را تجربه کنند. دولت‌ها هم موظف هستند برای هر نوع سبکی، امکانات زندگی فراهم کنند شاید یکی از ترس‌ها به همین برگردد که هیچ تسهیلاتی برای آینده افراد تنها نیست و تصویر خانه سالمندان هم بسیار تاریک و دردناک است!»
تنهایی بحران نیست!
ندا که چند سالی است از همسرش جدا شده و حالا با پسر نوجوانش به تنهایی زندگی می‌کند، می‌گوید: آینده می‌تواند برای همه آدم‌ها ترسناک باشد، چون نامعلوم است، اما قطعاً برای زن‌هایی که به تنهایی زندگی می‌کنند، مخصوصاً افرادی که از همسرشان جدا شده‌اند و مثل دخترهای مجرد حمایت خانواده را هم ندارند، پیچیده‌تر است. برخی فکر می‌کنند همین که فرزندی دارم خب دیگر تنها نیستم، درحالی که نگرانی او هم به دغدغه‌هایم اضافه شده. پسرم هم با دوستانش وقت می‌گذراند و نمی‌تواند خلأ تنهایی من را پر کند. من این حس را زمانی بیشتر تجربه کردم که به‌خاطر کرونا مجبور شدم یکماه تنها در خانه باشم. خب می‌توانستم از پس مشکلات و حال جسمی‌ام بربیایم، اما حس تنهایی و بی‌کسی که در آن دوران تجربه کردم از خود بیماری بیشتر آزارم می‌داد. حالا فقط دنبال بهانه‌ای می‌گردم تا در خانه نباشم!»
مهدیس به قول خودش یکی از میلیون‌ها مجردی است که در خانه پدرش زندگی می‌کند. می‌گوید حالا آدم‌ها آنقدر در لاک خودشان فرورفته و آنقدر به تنهایی و در خفا مشکلاتشان را حل کرده‌اند که واقعاً نیازی به دیگران ندارند: «تنهایی بحران نیست؛ من با تنهایی‌ام کنار آمده‌ام و نگران نیستم، اما افسردگی و احساس تنهایی می‌تواند یک بحران باشد که ربطی به تنها بودن آدم‌ها ندارد. تضمینی هم نیست که کسی در آینده تنها نشود. شاید این سؤال را باید از افرادی پرسید که سن و سالشان بیشتر است و واقعاً این بحران را تجربه کرده‌اند!»
جواب او را آقای کرمی ۷۶ ساله می‌دهد که بیش از ۱۵ سال است تنها زندگی می‌کند. فرزندانش ایران نیستند و تنها دلخوشی‌اش چند تماس تلفنی تصویری است. می‌گوید تنهایی‌اش را در پارک‌ها با همسن و سال‌های خودش می‌گذراند اما امان از غروب‌هایی که باید تنها به خانه برگردد هنوز هم به حس تنهایی عادت نکرده و البته زمانی که برای واکسن رفته و همه را با فرزندانشان دیده بشدت دلش گرفته و حتی اشک ریخته است!
حرکت از جمع‌گرایی به فرد‌گرایی
حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس
 معتقد است که با توجه به اینکه در کشورهای پساصنعتی و حتی صنعتی، شکل اقتصاد مبتنی بر خدمات و جامعه اطلاعانی شده است، در نتیجه نیاز به تخصص و تسهیلات افزایش یافته و افراد به اجبار باید زمان بیشتری را صرف آموزش، کسب تخصص و درآمد کنند که خب با توجه به افزایش هزینه زندگی در شهرهای بزرگ می‌توان نتیجه گرفت که میل به تنهایی و کوچک شدن خانواده بیشتر شده باشد. البته این اتفاق از یکصد سال اخیر آغاز شده و در دهه‌های اخیر شدت بیشتری گرفته و موجب شده تا ما از یک جامعه جمع‌گرا به سمت یک جامعه فرد‌گرا حرکت کنیم که نه می‌توانیم بگوییم بد است و نه خوب! از یک طرف آزادی‌های فردی در نبود محدودیت‌های سنتی گسترش پیدا کرده و خودشکوفایی بیشتر شده است و از طرفی حس تنهایی بویژه در دوران سالمندی به سراغ افراد آمده است به این موضوع «ریک کلایننبرگ» در کتاب «کاخ‌هایی برای مردم» و مسأله تنها بودن پرداخته است. جالب اینکه در این کتاب تأکید می‌کند اعتیاد با احساس تنهایی هم در ارتباط است و فرد در واقع حس خوشی ناشی از مصرف مواد مخدر را جایگرین خلأ روابط اجتماعی و عاطفی می‌کند.
جاجرمی معتقد است که گریزی از سالمندی جمعیت نیست: «اتفاقاً این نشانه پیشرفت جامعه‌ای است که سن امید به زندگی در آن بالا رفته، اما به هرحال مسائلی را هم به همراه دارد که دولت‌ها و شهرداری‌ها باید برایش راه‌حل داشته باشند. مثلاً در سنگاپور برای فرزندان متأهل در کنار خانواده‌هایشان مسکن ارزان‌قیمت و مناسب ساخته‌اند، چراکه به ابعاد اجتماعی مسأله فکر کرده‌اند، یا در انگلیس پارک‌های ویژه سالمندان وجود دارد که به توسعه روابط اجتماعی کمک می‌کند. یا کتابخانه عمومی در شهر نیویورک که فضای رقابتی جذابی برای سالمندان ایجاد کرده و البته در نیوزیلند هم در بهترین محلات شهر مجتمع‌های مسکونی زیبا برای سالمندان ساخته‌اند. ما هم باید باتوجه به هشدارهایی که درباره کاهش نرخ زادو ولد داده می‌شود، هرچه زودتر به فکر سیاست‌های رفاهی، اجتماعی و شهر دوستدار سالمند باشیم.

 به همت بنیاد برکت وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام(ره) تا پایان امسال 1000 روستای کشور، «روستای بدون بیکار» خواهند شد.
محمد مخبر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام دیروز در مراسم پویش روستای با برکت با اشاره به سیاستگذاری این ستاد در حوزه ایجاد اشتغال گفت: در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به بحث ایجاد اشتغال در مناطق محروم و بویژه در روستاها داشتیم و این موضوع جزو محوری‌ترین اقدامات ستاد است و از طریق طرح‌های مختلف و متنوع، قصد داریم تا با احیای روستاها، مردم را تشویق کنیم از مناطق حاشیه‌ای کلانشهرها به روستاها مهاجرت معکوس کنند و زمینه ایجاد اشتغال و مسکن و شرایط زندگی مناسب را برای آنان فراهم نماییم و ازاین طریق با افزایش تولید بتوانیم بخش زیادی از مشکلات کشور را مرتفع کنیم.  وی تأکید کرد: در سال‌جاری 5000 طرح رادراین زمینه درنظر گرفتیم که اگر استقبال خوبی صورت بگیرد، آمادگی داریم این طرح‌ها را افزایش دهیم.
محمد مخبر با اشاره به پویش «روستای با برکت» افزود: امروز مراسم شکرانه ایجاد ۱۰۰ روستای بدون بیکار و آغاز اجرای طرح‌های اشتغالزایی در ۹۰۰ روستای دیگر برگزار می‌شود که همه این طرح‌ها تا پایان سال 1400 اجرایی خواهند شد. وی خاطرنشان کرد: برای ایجاد ۱۰۰۰ روستای بدون بیکار، درمجموع 6500 میلیارد تومان توسط ستاد اجرایی فرمان امام سرمایه‌گذاری می‌شود که در نهایت منجر به ایجاد بیش از ۱۵۰ هزار شغل در این روستاها خواهد شد. رئیس ستاد اجرایی فرمان امام در بخش دیگری از سخنانش به برخی حواشی فضای مجازی درخصوص تولید نخستین واکسن ایرانی کرونا اشاره کرد و گفت: خط تولید واکسن کوو ایران برکت به هیچ وجه مشکلی ندارد و به‌صورت شبانه‌روزی درحال تولید واکسن است و شایعات درخصوص کمبود مواد اولیه واکسن هم کاملاً کذب و بی‌اساس است.
مخبر افزود: درعرض یک‌ماه پس از صدور مجوز تزریق عمومی واکسن ازسوی وزارت بهداشت، بیش از ۳ میلیون دوز واکسن برکت را در خط اول شفافارمد تولید کردیم که این واکسن‌ها به‌صورت هفتگی بعد از تست کنترل کیفیت درحال تحویل به وزارت بهداشت هستند.همچنین تا پایان این هفته نیز حدود ۹۰۰ هزار دوز دیگر از واکسن برکت را تحویل وزارت بهداشت خواهیم داد.
او از آماده شدن خط دوم تولید واکسن در کارخانه شفافارمد خبر داد و افزود: این خط در حال گذراندن تست‌های نهایی است و با راه‌اندازی آن از اوایل مرداد، هفته‌ای بیش از ۲میلیون دوز واکسن برکت تحویل وزارت بهداشت خواهیم داد.
وی در ادامه گفت:همچنین خط سوم تولید واکسن نیز تا پایان مردادماه راه‌اندازی می‌شود که می‌تواند هفته‌ای ۶میلیون دوز واکسن تولید کند و همان‌طور که وعده دادیم تا پایان شهریورماه حداقل ۵۰ میلیون دوز واکسن کوو ایران برکت تولید خواهیم کرد.
امیرحسین مدنی مدیرعامل بنیاد برکت هم در خصوص اقدامات بنیاد برکت در روستاها گفت: با راه‌اندازی پویش «به روستا برمی‌گردیم» استقبال بسیار خوبی ازسوی مردم صورت گرفت و در عرض همین مدت کوتاه، بیش از 4500 درخواست در سامانه برکت به ثبت رسید. وی افزود: از این تعداد برای 700 نفر شغل ایجاد شده و برای سایر درخواست‌ها نیز در حال شناسایی، طراحی و اجرای طرح اشتغالزایی هستیم.

رئیس‌جمهوری با بیان اینکه گزارش‌ها حاکی از افزایش بستری مبتلایان به ویروس جهش یافته هندی در برخی استان‌های کشور است، گفت: راه حل اصلی و بهترین راه برای اینکه از کشور و مردم در مقابل این بیماری حفاظت شود، فاصله گرفتن از ویروس در چهارچوب رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و پرهیز از تجمعات است.
 حسن روحانی افزود: همچنان اصل انتقال و جهش ویروس در کشور را شاهد هستیم و درحالی که فکر می‌شد شرایط به‌سمت آرامش حرکت می‌کند، به دلایل مختلفی از جمله انتخابات، انجام سفرها و تردد‌های غیرضروری و همچنین کاهش مراعات پروتکل‌ها امروز تقریباً در سراسر کشور دوباره با یک خیز صعودی بیماری مواجه هستیم.
رئیس‌جمهوری در ادامه به اهمیت تزریق واکسن در مهار و کنترل این بیماری و کاهش آمار فوتی‌ها، اشاره کرد و گفت: تا امروز بیش از 7 میلیون دوز واکسن تزریق شده و 2 میلیون دوز هم توزیع شده است، در مجموع در دو هفته آینده نیز 10 میلیون دوز واکسن در دسترس خواهد بود و با واکسیناسیون افراد بالای 65 سال و بیماران زمینه‌ای و مشاغل حساس طی روزها و هفته‌های آینده، تا پایان این دولت به وعده خود در بخش واکسن عمل خواهیم کرد. روحانی مطمئن‌ترین راه برای در امان ماندن از ویروس کرونا را رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی حتی درصورت تزریق واکسن دانست و افزود: اعلام شد که به طور متوسط در کشور 48درصد به پروتکل‌ها عمل می‌شود که این خیلی پایین است. توقع این است که پروتکل‌ها حداقل تا 85 و 90 درصد رعایت شود در غیر اینصورت مشکلات زیادی برای مردم به وجود می‌آید.
رئیس‌جمهوری در ادامه واکسیناسیون را راه دیگر مقابله مؤثر با شیوع کرونا دانست و اظهار داشت: با حدود 10 میلیون دوز واکسنی که طی یک تا دو هفته آینده تأمین و تزریق خواهد شد، ان‌شاءالله به وعده‌ خود که تا پایان این دولت افراد 65 سال به بالا و افراد دارای بیماری زمینه‌ای واکسینه می‌شوند، عمل خواهیم کرد و این درحالی است که در برخی از استان‌ها افراد بالای 50 سال و حتی در برخی مناطق مرزی و جزایر افراد بالای 18 سال نیز واکسینه می‌شوند.
دکتر روحانی با اظهار امیدواری نسبت به اینکه واکسن‌های ساخت داخل نیز در ماه‌‌های پیش رو در واکسیناسیون سراسری مورد استفاده قرار گیرند، تصریح کرد: مردم باید بدانند که تزریق واکسن نباید عاملی باشد که آنها فکر کنند می‌توانند اجرای پروتکل‌های بهداشتی را کنار بگذارند. تزریق واکسن تأثیر زیادی در کاهش مرگ و میر دارد، اما نمی‌تواند به شکل کامل جلوی انتقال بیماری را بگیرد و کشورهایی که پس از واکسیناسیون گسترده اجرای پروتکل‌ها را کاهش دادند نیز از انجام این کار پشیمان شده‌اند.
کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی به زیر 50 درصد
سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا نسبت به کاهش سطح رعایت پروتکل‌های بهداشتی به زیر ۵۰ درصد هشدار داد و در عین حال گفت: ویروس کرونای دلتا تقریباً تمام استان‌های کشور را در نوردیده است.
علیرضا رئیسی با تأکید بر پرهیز از سفرهای غیر ضرور و تجمعات افزود: رستوران ها، تالارها، مراکز سرپوشیده مثل سالن‌های ورزشی و استخرهای سرپوشیده و حتی پاساژهای سرپوشیده می‌توانند محل انتقال بیماری باشند.
وی با بیان اینکه میزان واکسیناسیون از مرز ۲۵۰ هزار تزریق روزانه هم عبور کرده گفت: در زمینه تأمین واکسن هم برای سنین ۶۰ سال به بالا هم واکسن دوز اول هم دوز دوم را به اندازه کافی داریم. تاکنون ۱۱.۲ میلیون واکسن بین استان‌ها توزیع شده است. در این هفته هم حدود شش میلیون دوز واکسن جدید به دستمان می‌رسد که این واکسن‌ها هم توزیع خواهد شد و ان‌شاءالله افراد ۶۰ سال به بالا و گروه‌های پرخطر را قطعاً واکسینه خواهیم کرد. رئیسی ادامه داد: جزایر خلیج فارس هم به جز قشم و کیش که بعداً اعلام می‌شود، واکسیناسیون در سایر جزایر در سنین ۱۸ سال به بالا انجام خواهد شد. سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: واکسیناسیون عشایر را هم از ماه آینده در افراد ۱۸ سال به بالا آغاز خواهیم کرد و معلمان و استادان هم در مرداد ماه واکسیناسیون‌شان آغاز می‌شود تا این افراد هم به جمع واکسن زده‌ها اضافه شوند.

عاطفه عابدینی
دبیر کمیته علمی کشوری کووید19
چرا جهش‌های ویروس کرونا مهم هستند؟ آیا واکسیناسیون تنها راه حل برون رفت از تجربه پیک‌های متعدد بیماری کووید19 است؟ جهش‌ها و تغییرات ساختاری ویروس کرونا در دو راستا عمل می‌کنند؛ در برخی موارد قدرت بیماری‌زایی ویروس به‌دلیل جهش‌ها تغییر می‌کند و گاهی نیز به‌دلیل همین تغییرات ساختاری، سیستم ایمنی بدن را در مقابل پاسخ‌های ایمنی یا واکسیناسیون به چالش می‌کشد. برای همین نیز کسانی که واکسینه می‌شوند یا عفونت قبلی می‌گیرند هم می‌توانند دوباره مبتلا شوند هم اینکه فرم شدید بیماری را بگیرند. با توجه به پلتفرم‌های مختلف واکسن‌های علیه کووید19 انتظاری که از واکسن داریم این است که واکسن بتواند مرگ ناشی از کرونا را به صفر برساند و فرم شدید بیماری را که منجربه بستری می‌شود به حداقل میزان ممکن کاهش دهد هر چند که تأثیر واکسن‌ها در مقابل کاهش مرگ و میر و موارد ابتلای شدید به بیماری متفاوت است با وجود این همه واکسن‌ها مرگ ناشی از ویروس را کم می‌کند. هر چند وقت یکبار به‌دلیل موتاسیون‌های مختلف ویروس، کشورها پیک‌های مختلف بیماری و افزایش شیوع بیماری را تجربه می‌کنند. یعنی اینگونه نیست که موتاسیون ویروس و شیوع مجدد بیماری فقط خاص کشور ما است. در حال حاضر پیک پنجم ناشی از واریانت دلتا در ایران، همان ویروسی است که ابتدا از هند آغاز شد و در حال حاضر بیش از 100 کشور را درگیر کرده است چرا که به‌دلیل قدرت سرایت بالا این نوع واریانت در هر کشوری وارد شود بلافاصله تبدیل به موتاسیون غالب در آن کشور می‌شود. برای مثال در امریکا که تزریق واکسیناسیون بسیار گسترده انجام شده اما بیش از 50 درصد موارد کووید19 مربوط به واریانت دلتا است ولی به‌دلیل واکسیناسیون مرگ و میر آن زیاد نیست. با این حال دو راهکار اصلی برای کاهش مرگ و میر ناشی از جهش‌های ویروس پیش رو داریم؛ یکی واکسیناسیون بالای 70 درصد گروه‌های هدف و دومی رعایت پروتکل‌های بهداشتی و قرنطینه بیماران.
علی رغم آنکه وزارت بهداشت اقدامات زیادی را برای بیمار‌یابی و مسدود کردن مرزها داشت با این حال بسیاری از توصیه‌های وزارت بهداشت عملی نشد و باعث شد ویروس دلتا از بوشهر، کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان به‌دلیل عدم رعایت پروتکل‌ها بویژه مسافرت به قشم و کیش و نقاط گردشگری استان سیستان و بلوچستان در نقاط مختلف کشور پخش شود.
موتاسیون‌های ویروس کرونا در جهت افزایش بیماری زایی و مسری بودن آن است تا ویروس بتواند هر چه سریع‌تر منتشر شود، برای همین نیز به‌دلیل افزایش انتقال ویروس دلتا ما شاهد منحنی افزایش بیماری هستیم. با همه این اوصاف و با توجه به اینکه ویروس دلتا بشدت مسری است ولی پروتکل‌های بهداشتی مطلقاً رعایت نمی‌شود. هنوز عروسی‌ها و جشن‌ها برگزار می‌شوند در حالی‌که در کشورهایی که واکسیناسیون گسترده‌ای انجام گرفته ویروس دلتا تبدیل به واریانت غالب شده است. در همین کشورها نیز که ماسک‌ها را برداشته‌اند توصیه شده در محیط‌های بسته ماسک بزنند و تجمع نکنند در حالی‌که در کشورما پاساژها باز است و مردم در وسایل حمل‌ونقل عمومی ماسک نمی‌زنند. واقعیت این است ویروس کرونا به این زودی تمام نخواهد شد، حتی در کشورهایی که به جمعیت زیادی واکسن تزریق کرده‌اند بازهم این پاندمی را می‌بینیم. در هر حال غیر از کادر درمان که وظیفه‌شان را انجام می‌دهند هیچ نهاد یا سازمانی و به‌طور کلی مردم به وظیفه اصلی‌شان عمل نمی‌کنند. همکاری‌ها برای کاهش پخش ویروس در جامعه بشدت کاهش پیدا کرده است. این قضیه عین دومینو است، فکر نکنیم واکسیناسیون راهی برای از بین بردن ویروس است. در انگلستان و امریکا با وجود واکسیناسیون گسترده، موتاسیون غالب دلتا است بنابراین رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه یک «باید» است چرا که تا زمانی که به رفتارهای بهداشتی پایبند نباشیم این پیک‌ها ادامه خواهند داشت.