سیاوش رضایی
خبرنگار
با شیوع کرونا از زمستان سال 1398، نخستین آثاراین همه‌گیری در بازار کار کشور ازبهارسال گذشته، نمایان شد و درفصول بعد این آثار عمق بیشتری پیدا کرد. به گونه‌ای که تعداد شاغلان کشور دربهار99 نسبت به بهار98 نزدیک به 1.5 میلیون نفر کاهش یافت. اما تازه‌ترین گزارش مرکزآمار ایران از شاخص‌های بازارکار دربهارامسال نشان می‌دهد هرچند هنوز تا رسیدن به وضعیت قبل ازکرونا فاصله‌ها زیاد است، اما آثارمنفی کرونا بر بازار کار درحال فروکش کردن است.
در بهار امسال جمعیت 15 ساله و بیشتر با افزایش 614 هزار و 933 نفری نسبت به بهار سال گذشته به 62 میلیون و 797 هزار و 640 نفر رسید. این جمعیت درمقایسه با فصل قبل یعنی زمستان سال گذشته نیز حاکی از رشد 184 هزار و 788 نفری است، به‌طوری که درزمستان 99 جمعیت 15 ساله و بیشتر 62 میلیون و 612 هزار و 852 نفر بود.
 تقویت نیم میلیونی مشارکت
در بهار ١٤٠٠، به میزان ٤١,٤ درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی درگروه شاغلان یا بیکاران قرارگرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه درسال قبل (بهار١٣٩٩) ٠.٤ درصد افزایش یافته است.
این نتایج حاکی از آن است که درمقایسه با فصل مشابه سال قبل، بیش از ٤٩٩ هزار نفر به جمعیت فعال ازنظر اقتصادی (شاغل و بیکار) افزوده شده است. این میزان در فاصله بهار ١٣٩٨ نسبت به بهار ١٣٩٩ کاهشی نزدیک به 2 میلیون نفر داشته است. با وجود این، جمعیت فعال ٢٥ میلیون و ٩٦٧ هزار نفری در بهار امسال، همچنان نسبت به جمعیت فعال ٢٧ میلیون و ٤٦٠ هزار نفری بهار ١٣٩٨ از فاصله قابل توجهی برخوردار است.
براین اساس درحالی که در بهارسال گذشته نرخ مشارکت اقتصادی 41 درصد بود، در زمستان این سال به 40.9 درصد کاهش یافت، اما در بهارامسال با رسیدن به 41.4 درصد از نرخ مشارکت درفصل مشابه سال قبل نیز فراتر رفت. بدین ترتیب در بهار سال گذشته 25 میلیون و 467 هزار و 983 نفر در بازارکار ایران مشارکت داشتند که این رقم درآخرین فصل سال گذشته به 25 میلیون و 612 هزارو763 نفر رسید و در بهار امسال جمعیت مشارکت‌کننده در بازارکار به 25 میلیون و 967 هزارو498 نفر رسید. براین اساس، این جمعیت درمقایسه با بهار99 برابر با 499 هزار و 515 نفر و نسبت به زمستان سال گذشته 354 هزارو 735 نفر افزایش یافته است.
713 هزارنفر به شاغلان افزوده شد
جمعیت شاغلان ١٥ ساله و بیشتر دراین فصل ٢٣ میلیون و ٦٧٦ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ٧١٣ هزار نفر افزایش داشته است. طبق اطلاعات ارائه شده ازسوی مرکزآمار ایران نسبت اشتغال که در بهار و زمستان سال گذشته روی عدد 36.9 درصد ثابت مانده بود، در بهار امسال با رشد 8 دهم درصدی به 37.7 درصد رسید. از نظر جمعیت شاغل نیز شاهد رشد 713 هزار و 247 نفری در بهار امسال نسبت به‌فصل مشابه سال قبل و رشد 540 هزارو981 نفری درمقایسه با زمستان سال گذشته هستیم. در بهار سال گذشته جمعیت شاغل کشور 22 میلیون و 962 هزار و 647 نفر بود که در زمستان این سال به 23 میلیون و 134 هزار و 913 نفر و در بهار امسال به 23 میلیون و 675 و 894 نفر افزایش یافته است.
بدین ترتیب در حالی که تعداد شاغلان کشور در فاصله بهار98 تا بهار 99 بالغ بر یک میلیون و 499 هزارنفرکاهش یافته بود، با بازگشت بیش از 713 هزارنفر به اشتغال، نزدیک به نیمی از افرادی که در نخستین سال شیوع کرونا شغل خود را ازدست داده بودند، دوباره شاغل شده‌اند.
افزایش شاغلان بخش صنعت و خدمات
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در بهار ١٤٠٠، بخش خدمات با ٤٨,٨ درصد بیش‌ترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با ٣٣,٢ درصد و کشاورزی با ١٧.٩ درصد قرار دارند.در مجموع بررسی تعداد شاغلان در سه بخش اقتصادی اصلی نشان‌دهنده رشد شاغلان دربخش صنعت و خدمات و کاهش دربخش کشاورزی است. به‌طوری که شاغلان بخش صنعت از 7 میلیون و 290 هزارنفر بهارپارسال به 7 میلیون و 872 هزار نفر در بهار امسال رسیده است. دربخش خدمات نیز این تعداد از 11 میلیون و و 404 هزار نفر در بهار 99 به 11 میلیون و 552 هزار نفر افزایش یافته است. اما شاغلان بخش کشاورزی از 4 میلیون و 264 هزار نفر به 4 میلیون و 249 هزار نفر در این دو مقطع مورد بررسی رسیده است.
کاهش 213 هزارنفری بیکاران
بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیش‌تر نشان می‌دهد که ٨,٨ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه درسال قبل (بهار ١٣٩٩)، یک درصد و نسبت به زمستان سال گذشته 9 دهم درصد، کاهش یافته است.مقایسه جمعیت بیکار کشور در بهار امسال به بهارسال گذشته نشان دهنده کاهش 213 هزارو732 نفری بیکاران است که این اختلاف در بهار امسال به زمستان سال گذشته به 186 هزار و 246 نفر می‌رسد. در نخستین فصل سال 1399 جمعیت بیکاران کشور 2 میلیون و 505 هزارو 336نفر بود که این تعداد در زمستان سال گذشته به 2میلیون و 477 هزار و 850 نفر و در بهار امسال به 2میلیون و 291 هزارو604 نفر کاهش یافته است.
نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله حاکی از آن است که ٢٢,١ درصد از فعالان این گروه سنی دربهار ١٤٠٠ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٣٩٩) ٢.٤ درصد کاهش یافته است. تعداد بیکاران دراین رده سنی نیز در مقایسه با بهار سال گذشته 31 هزار و976 نفر و نسبت به زمستان سال گذشته 22 هزار و 124 نفر کاهش نشان می‌دهد.
بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در بهار ١٤٠٠، ١٥,٦ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به بهار ١٣٩٩، به میزان ١.١ درصد کاهش یافته است.
 وضعیت اشتغال ناقص
بررسی سهم اشتغال ناقص جمعیت ١٥ ساله و بیش‌تر نشان می‌دهد که در بهار ١٤٠٠، ٩,٨ درصد جمعیت شاغل، به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیش‌تر و…) کمتر از ٤٤ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که ٣٦.٤ درصد از شاغلان ١٥ ساله و بیش‌تر، ٤٩ ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند.

تطبیق بازار کار با شرایط کرونایی
مدیرکل دفترجمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکزآمار ایران درگفت‌و‌گو با «ایران» درباره تحولات بازارکار ایران ازابتدای شیوع کرونا گفت: با شیوع کرونا درکشور بازارکار بشدت ازاین همه‌گیری متأثر شد، به‌طوری که مقایسه آمار اشتغال در بهار سال 1398 یعنی ابتدای همه‌گیری با بهار سال گذشته حاکی از کاهش نزدیک به یک و نیم میلیون نفر است.
علی اکبرمحزون افزود: اما خوشبختانه در بهار امسال، تعداد شاغلان کشور بیش از 799 هزار نفر افزایش یافته است که نشان‌دهنده بازگشت نیمی ازکسانی که شغل خود را ازدست داده بودن به اشتغال است.
وی با اشاره به این که همچنان شاخص‌های بازارکار کشوربه شرایط قبل از کرونا نرسیده است، ادامه داد: درحالی که در بهار سال 1398 تعداد شاغلان کشور به بیش از 24 میلیون و 461 هزارنفر رسیده بود، در اثر اعمال قرنطینه، محدودیت‌ها و فشاراقتصادی ناشی از کرونا، این تعداد در بهار سال گذشته به 22 میلیون و 962 هزارنفر رسید. اما این تعداد دربهارامسال به بیش از 23 میلیون و 675 هزارنفرافزایش یافته است که با وجود رشد درمقایسه با بهار سال گذشته، نسبت به پیش از کرونا فاصله زیادی دارد.
این مقام مسئول در مرکز آمار ایران، تأکید کرد: بررسی وضعیت بازار کار ایران از بهار سال 1398 تا بهار امسال نشان می‌دهد که فعالان این بازار به نوعی خود را با شرایط ایجاد شده، تطبیق داده‌اند.
به‌گفته وی، با توجه به تداوم این بیماری، بسیاری از کسب و کارها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی سعی کرده‌اند، فعال باشند. مدیرکل دفترجمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکزآمار ایران، اظهارکرد: درمیان بخش‌های سه گانه یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات، در بهار امسال شاهد افزایش تعداد شاغلان در دو بخش صنعت و خدمات هستیم و تنها دربخش کشاورزی اندکی از تعداد شاغلان کمترشده است.
محزون درپایان یادآورشد: در بهار امسال، تعداد شاغلان و کسانی که در جست‌و‌جوی کارهستند افزوده شده است و برهمین اساس، نرخ مشارکت اقتصادی نیز از بهار سال گذشته بیشترشده است.
وی درپاسخ به این پرسش که با تداوم شیوع کرونا و ورود به پیک پنجم آن، بازارکار ایران درفصل تابستان امسال چه تغییراتی خواهد کرد؟ توضیح داد: هرچند پیش‌بینی شاخص‌های کار شدنی نیست، اما در مجموع می‌توان گفت که به‌دلیل تطبیق بازار با شرایط کرونایی، بعید به‌نظر می‌رسد که شاهد تغییر ملموس باشیم. در واقع درسال گذشته کرونا بیشترین تأثیرخود را براین بازارگذاشت و اکنون به سمت کاهش اخلال دربازارکارپیش می‌رویم.

لطفعلی بخشی
عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه
اقتصاد ایران با مشکلات بی‌شماری دست و پنجه نرم می‌کند که آثار آن را در مسائل اجتماعی نیز می‌توان دید. از جمله نمودهای این شرایط را می‌توان از معیشت، اشتغال، نرخ رشد اقتصادی و تجارت گرفته تا مسأله‌ای مانند واکسیناسیون علیه بیماری کرونا ملاحظه کرد، اما مسبب این مشکلات چه بوده است و تا چه زمانی این عوامل شرایط موجود را تشدید خواهند کرد؟
عوامل متعددی در شکل‌گیری شرایط کنونی نقش دارند، اما مهم‌ترین دلیل، نگاه سیاسی به مسائل اقتصادی و مشکلات است؛ مسأله‌ای  که هم در پیدایش وضع موجود مؤثر بوده و هم در تشدید شرایط. به عبارتی، نگاه سیاسی ما به مسائل جهانی و نادیده گرفتن منافع اقتصادی و ملی منجر به این شده که کشورهای صاحب نفوذ در جهان شدیدترین عکس العمل‌ها را در خلاف جهت منافع ما انجام دهند، به طوری که اکنون معاون اول رئیس جمهوری اذعان می‌کند که «ما از خون فرزندان خود برای برخی کشورها گذشتیم اما آنها ما را تنها گذاشتند. چین، هند و روسیه می‌گفتند منافع ملی‌مان اجازه نمی‌دهد علیه امریکا اقدام کنیم». این نشان می‌دهد که چقدر برای کشورها حراست از منافع ملی بر تمام مسائل اولویت دارد. به‌هر حال، این یک اصل در اغلب کشورهای جهان و بویژه کشورهای توسعه یافته است که برای حداکثرسازی منافع ملی حتی گاهی اوقات برخلاف میل خود با کشورهای دارای نفوذ به مذاکره و پیشبرد اهداف می‌پردازند؛ مانند کره جنوبی و ژاپن که با چانه زنی با امریکا، موافقت آن را برای پرداخت بدهی ایران به تجار و‌ تولیدکنندگانشان، از محل پول های مسدود شده ایران جلب کردند، البته این موضوع به نادرستی به‌عنوان آزادسازی پول های ایران مطرح شد؛ حال آنکه چنین نبود و فقط پرداخت بدهی شرکت‌های ژاپنی و کره جنوبی مطرح بود.
بر این اساس، باید توجه شود که اولویت دهی به سیاست به‌جای مسائل اقتصادی هزینه‌هایی دارد که اکثر کشورها از آن اجتناب می‌کنند و ما نیز لازم است از آن خودداری کنیم. به‌عبارتی غالب مشکلات اقتصادی ایران از همین مسائل سیاسی نشأت می‌گیرد. بحث دیگری که شرایط را بیش از پیش وخیم می‌کند سیاسی کاری در داخل کشور است. نگاه سیاسی و جناحی به مشکلات هم برای دولت و هم برای ملت هزینه زا است. ایران اگر در مشکل و تنگناست؛ اگر بانک‌های جهانی با ایران کار نمی‌کنند؛ اگر نمی‌توانیم فعالیت‌های اقتصادی را رونق ببخشیم و در تجارت عقب افتاده‌ایم،همگی به خاطر محدودیت‌های بین‌المللی است و نباید از آن به‌عنوان یک ابزار در دعواهای جناحی استفاده کرد که این مسأله نیز خسارت زاست و بدون هیچ فایده‌ای تنها عمق مشکلات را بیشتر می‌کند. اما چگونه می‌توان از ادامه این خسارت گزاف به اقتصاد کشور جلوگیری کرد؟ راهکار در تغییر مواضع ما نسبت مسائل جهانی و اجماع داخلی روی اصل قرار گرفتن منافع ملی است. ما باید در روابط بین‌المللی نیز منافع ملی را اولویت قرار بدهیم. کشورهایی می‌توانند از نظر سیاسی در جهان تأثیر‌گذار باشند که ابتدا از نظر اقتصادی موفق باشند. لذا راهکار رهایی از مشکلات این است که مسیر را تغییر دهیم و منافع اقتصادی را اصل تمام سیاست‌های داخلی و خارجی قرار دهیم و در داخل کشور نیز با همین رویکرد از تشدید خسارت‌های ناشی از نگاه سیاسی به مشکلات و معضلات اقتصادی بپرهیزیم.