فریبا خان‌احمدی
خبرنگار
با وجود آنکه بیش از یک ماه از آغاز واکسیناسیون همگانی در کشور می‌گذرد و بسیاری از سالمندان دوز اول واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند، اما خبرها از عدم موجودی واکسن‌ در برخی مراکز بهداشت و سردرگمی سالمندان برای تزریق دوز اول و دوم واکسن کرونا حکایت دارد. به‌طوری که گزارش‌ها نشان می‌دهد در روزهای گذشته برخی از کسانی که طی فراخوان وزارت بهداشت برای تزریق دوز اول به مراکز اعلام شده مراجعه کرده‌اند، به آنها گفته می‌شود خبری از دوز دوم واکسن نیست حتی در این خصوص سخنگوی سازمان غذا و دارو هم در گفت‌و‌گوی ویژه خبری گفت: از کسانی که پس از دریافت پیامک به مراکز واکسیناسیون مراجعه کرده‌اند، ولی واکسن موجود نبوده و واکسیناسیون انجام نشده است، عذرخواهی می‌کنیم.» این اتفاق در حالی است که پیش از این کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو از واردات حدود هفت میلیون دوز واکسن از منابع مختلف در ماه جاری خبر داده بود همچنین سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا ضمن تکذیب توقف واکسیناسیون کرونا در ایران می‌گوید قرار بود محموله‌ای شامل 3 میلیون دوز واکسن وارد کشور شود و واکسیناسیون سرعت خوبی داشت اما ورود این محموله با تأخیر مواجه شد و تصمیم گرفتیم به جای آغاز واکسیناسیون گروه سنی جدید، واکسیناسیون افراد بالای 70 سال را تکمیل کنیم و این گروه سنی دوز اول و دوم واکسن را دریافت کنند. به گفته علیرضا رئیسی واکسیناسیون متوقف نشده است اما واکسیناسیون سایر گروه‌های سنی تا ورود محموله واکسن انجام نمی‌شود. او می‌افزاید: امیدواریم فردا مجوز مصرف اضطراری را برای واکسن برکت بگیریم و پس از آن می‌توانیم واکسیناسیون را با واکسن ایرانی شروع کنیم. همچنین تا پایان هفته یک میلیون دوز واکسن ایرانی به دست ما خواهد رسید و بعد از آن واکسیناسیون با واکسن ایرانی آغاز خواهد شد، البته در تیرماه حداقل سه تا پنج میلیون و در مرداد ماه بالای ١٠ میلیون دوز واکسن ایرانی به دست ما خواهد رسید و جای نگرانی نیست. با این حال در شرایط فعلی عدم موجودی واکسن‌های کرونا برای آن دسته از سالمندانی که نوبت دوز دوم تزریق واکسن‌شان فرا رسیده درسرساز شده است. اغلب سالمندانی که طبق تاریخ دریافت دوز دوم مندرج در کارت واکسنی که بعد از تزریق دوز اول به آنها داده شده به مراکز اعلام شده مراجعه کرده‌اند با این عبارت که واکسنی برای تزریق دوز دوم موجود نیست روبه‌رو شده‌اند.
ایجاد برخی مشکلات در فرایند واکسیناسیون، واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی را هم در پی داشته است. سؤالاتی از قبیل؛ اگر دوز دوم واکسن دیرتر تزریق شود چه عوارضی در پی دارد؟ یا اگر دوز دوم واکسن با واکسن نوع دیگر جایگزین شود چه عواقبی در پی خواهد داشت؟ آیا تأخیر در تزریق دوز دوم ایمنی ایجاد شده از دوز اول را بی‌اثر می‌کند؟
استفاده از واکسن‌های ترکیبی نیاز به مطالعه دارد
علیرضا ناجی رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی و عضو کمیته علمی کووید19 درباره علت نابسامانی به‌وجود‌ آمده در تزریق دوز دوم واکسن کرونا به «ایران» می‌گوید: «بخشی از این نابسمانی‌ها به دلیل بدقولی شرکت‌های تولید واکسن سینوفارم و اسپوتنیک است. قرار بود سینوفارم 3 میلیون دوز واکسن به ایران تحویل دهد اما این کار را نکرد. در حالی که معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت ساعت به ساعت پیگیر این مسأله هستند. من به شخصه این مشکل را متوجه دولت و وزارت بهداشت نمی‌دانم چون همه کشورهای دنیا با چنین مشکلی مواجه شده‌اند. ظرفیت پایین تولید واکسن اسپوتنیک روسی باعث شده حتی کشورهایی که 20 میلیون دوز اسپوتنیک پیش خرید کرده‌اند در بلاتکلیفی بمانند از طرفی چین - در وهله اول- نیازهای داخلی‌اش را تأمین می‌کند همین چند روز پیش 19 میلیون واکسن به جمعیتش تزریق کرد بجز چین و روسیه که منابع اصلی تأمین واکسن ایران هستند همچنین صندوق کووکس نیز به دلیل بدقولی شرکت‌های تولید کننده نمی‌تواند واکسن کشورهای عضو را تأمین کند.
مشکل تأمین دوز دوم واکسن کرونا مطابق اعلام این عضو کمیته علمی کووید19 قابل پیش‌بینی بود. «به علت استراتژیک بودن واکسن این بدعهدی‌ها قابل پیش‌بینی بود باوجود آنکه 500 هزار دوز از هند واکسن خریداری کردیم اما بیشتر از 125 هزار دوز به ما تحویل ندادند. در هر حال زمزمه‌هایی مبنی بر رایزنی برای واردات واکسن‌های سینوفارم، آسترازنکا و اسپوتنیک روسی می‌شنویم تا بتوانند تأخیر در دوز دوم واکسیناسیون را جبران کنند.»
اما سؤالی که پیش می‌آید، این است آیا دوز دوم همه واکسن‌ها را می‌توان با تأخیر تزریق کرد؟ ناجی می‌گوید: پاسخ این سؤال را باید به نوع واکسنی که تزریق کرده‌ایم ارجاع دهیم. آسترازنکا حدود دو تا سه ماه بین دوز اول و دوم فاصله دارد و برخلاف نظریه‌های اول این فاصله زمانی در مورد آسترازنکا آنتی‌بادی‌ها را تا دو و نیم برابر افزایش می‌دهد. اسپوتنیک اعلام کرده فاصله بین دوز اول و دوم می‌تواند تا 60 روز برسد در مورد سینوفارم طبق گفته شرکت سازنده تا 6 هفته فاصله دوز اول و دوم امکانپذیر است البته فاصله دوز اول و دوم را 28 روز می‌زنند اگر بیشتر از 6 هفته طول بکشد باید حتماً از نمونه‌ها تیتر آنتی بادی انجام دهیم و ببینیم اگر تیتر آنتی بادی مناسب نیست پروتکل سه دوز برای آن باید در نظر گرفته شود. چنانچه تأخیر در تزریق دوز دوم واکسن‌ها بیش از این فواصل زمانی باشد باید به فکر تزریق ترکیبی از واکسن‌ها باشیم.
وی در ادامه می‌افزاید: اگر نتوانیم واکسن سینوفارم وارد کنیم باید سراغ واکسن ایرانی با پلتفرم مشابه سینوفارم برویم که واکسن برکت را پیشنهاد می‌کنند البته ما هیچ شاهدی بر این موضوع نداریم که آیا این ترکیب درست است یا خیر؟ چون هر دو پلتفرم واکسن از ویروس غیرفعال است ممکن است جایگزینی سینوفارم با واکسن برکت مناسب باشد. ما نیاز به شواهد داریم چرا که اگر در دنیا واکسن آسترازنکا و فایزر را جایگزین هم کردند بر‌اساس مطالعات بوده و استفاده از واکسن‌های ترکیبی به دلیل مطالعات بالینی بوده نه استفاده کورکورانه..
ناجی با اشاره به برخی بدگمانی‌ها درباره واکسن‌های ایرانی می‌گوید: در حال حاضر واکسن انستیتو پاستور که تولید مشترک ایران و کوبا است از لحاط کارآزمایی بالینی جلوتر از بقیه واکسن‌ها است و تزریق دوز دوم آن را از هفته پیش شروع کرده‌اند از طرفی کشور کوبا در مرحله ترایال 3 واکسیناسیون عمومی را انجام داد و بیش از یک میلیون دوز واکسن کوبایی را به مردمش تزریق کرد ما هم می‌توانیم از نتایج کوبا استفاده کنیم. برخی اقدامات و اظهار نظر‌ها ممکن است نسبت به واکسن‌های ایرانی بدگمانی به‌وجود بیاروند در حالی که زحمت بسیار زیادی روی واکسن‌های ایرانی انجام شده است.
40 درصد سالمندان هنوز واکسن نزده‌اند
رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی با تأکید بر اینکه تا زمانی که واکسن‌های ایرانی به تولید برسند باید درباره اطلاعات علمی شان با مردم صحبت شود، می‌گوید: طبق آمارهای غیررسمی حدود 40 درصد افراد بالای 70 سال برای زدن واکسن اقدام نکرده‌اند که به علت برخی اشتباهاتی است که در ایران اتفاق افتاده و هر کسی شایعات بی‌اساسی می‌سازد بدون آنکه این شایعات را خنثی کنیم همین شایعه مغناطیسی کردن بدن دریافت‌کنندگان واکسن خاص کشور ما بود و هیچ برخوردی هم با سازندگان این کلیپ‌ها انجام نمی‌گیرد مجموع اینها باعث می‌شود مسیر اطلاع‌رسانی درست منحرف شود و مردم از اطلاعات علمی بی‌نصیب بمانند.
ناجی در پاسخ به اینکه تکلیف سالمندانی که نوبت دوز دوم‌شان فرا رسیده است چیست؟ عنوان می‌کند: اگر فاصله واکسن دوز اول و دوم تا 6 هفته باشد زیاد نگران نیستیم اگر بیشتر شود باید روی آن تحقیق شود و از جمعیت نمونه بگیرند و تیتر آنتی بادی نوترالیزان علیه پروتئین اسپایک ویروس را اندازه‌گیری کنند اگر میزان آن مناسب نبود برنامه‌ریزی برای دوز سوم را انجام دهند البته قول داده‌اند در هفته‌های آینده مقداری واکسن تحویل بگیرند اگر وارد نشود تصمیم چالشی مهمی را باید در این زمینه بگیرند.
بزودی واکسن کرونا وارد می‌شود
جلیل کوهپایه‌زاده رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره مشکل تأمین دوز دوم واکسن‌های کرونا به «ایران» می‌گوید: جای نگرانی نیست چون واکسن‌ها هر کدام زمان دارند. برای مثال سینوفارم 28 روز زمان دارد و آسترازنکا تا سه ماه فرصت برای تزریق دوز دوم دارد ممکن است برخی مواقع در عده‌ای از افراد که واکسن دوز اول را دریافت کردند واکسن دوز دوم از همان برند استفاده نشود البته تلاش ما این است که همه مردم یک نوع واکسن دریافت کنند هر چند که واکسن دوم واکسن بوستر و تقویتی خواهد بود.
وی با بیان اینکه اغلب واکسن‌های استفاده شده در ایران از نوع سینوفارم است در ادامه می‌افزاید: وقتی تزریق اول واکسن انجام می‌شود چون نوع واکسن مهم نیست به سرعت انجام می‌گیرد ترجیح این است کسی که سینوفارم زده همان را هم در دوز دوم بگیرد به همین خاطر در برخی نقاط کشورممکن است بموقع این واکسن تأمین نشود مثلاً دوز دوم،  28 روز بعد آماده نشود چون واکسن وارداتی است. البته قول داده شده این هفته تعداد قابل توجهی واکسن سینوفارم می‌رسد، جای نگرانی نیست و نهایت طی یک هفته تا 10 روز دوز دوم زده می‌شود. در مورد واکسن دوز اول نیز کسی از قلم نمی‌افتد همه کسانی که مراجعه کنند واکسن دریافت می‌کنند عمده نگرانی‌ها از کم اطلاعی است درحالی که واکسن‌ها سر وقت زده خواهند شد. البته اولویت با دریافت‌کنندگان واکسن دوز اول است و سپس به ترتیب نوبت به دوز دوم می‌رسد.

الهه کولایی
استاد دانشگاه
یک‌سال و چند ماه است که دانشگاهیان در فضای مجازی تحصیل و تدریس را دنبال می‌کنند. در حقیقت استفاده از فضای مجازی برای آموزش با توجه به شرایطی که کووید١٩ در همه کشورها به‌وجود آورد هم یک فرصت بود و هم تهدید. ما در این پاندمی مجبور شدیم که آموزش را ادامه دهیم همه آموختیم که از فضای مجازی برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی استفاده کنیم این اتفاق از نظرم امر بسیار مبارکی برای دانشگاهیان بود. در واقع فضای مجازی دسترسی پژوهشی و آموزشی را بالا برد. اما مشکل زیرساخت‌های دانشگاه‌ها برخی از این دسترسی‌ها را با مشکل مواجه کرد. واقعیت این است که ما آمادگی لازم را برای آموزش مناسب در فضای مجازی نداشتیم و هنوز هم نداریم اما به‌منظور تعطیل نشدن فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی ورود به این عرصه ضرورتی بود که کووید١٩ آن را به کشور تحمیل کرد و دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ناچار شدند که در این عرصه ورود کنند. در واقع دانشگاه‌ها از مزایا و امکانات فضای مجازی آگاه شدند و آن را باور کردند. بنابراین باید بپذیریم این الزام و اهمیت فعالیت‌های گسترده علمی و پژوهشی در عرصه مجازی حالا دیگر به‌درستی مورد توجه قرار گرفته است اما در کنار این توجه باید نگاه ویژه‌ای به تقویت زیرساخت‌های دانشگاه‌ها داشت. سرعت مناسب اینترنت و دسترسی راحت به منابع و اطلاعات از جمله مهمترین این زیرساخت‌ها در فضای دانشگاهی است. از یاد نرود که به دلیل نبود امکان برخورد و تعامل در عرصه فضای واقعی بسیاری از امکانات، فرصت‌ها و مزیت‌های آموزش حضوری هم از دست رفته است. در واقع ما بسیاری از امکانات حضوری آموزش را به دلیل این اجبار از دست داده‌ایم بنابراین نیازمند رویکردی هستیم که هم امکان استفاده از فضای واقعی و هم امکان استفاده از فضای مجازی را در دانشگاه داشته باشیم تا در یک رویکرد ترکیبی بتوان از این امکانات و فرصت‌ها بهره گرفت. زیرا این روش آموزشی اجباری است و دانشگاه‌ها نمی‌توانند از دستاوردها و فرصت‌های عظیم و بی‌مثال انقلاب دیجیتالی غافل شوند. در آموزش مجازی البته مشکلات استادان بیشتر بود؛ آنهایی که تعهد کاری داشتند اکثر روز در فضای مجازی مشغول آموزش بودند یعنی ساعت کار استادان و فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی آنها به‌دلیل انعطاف بسیار زیاد فضای مجازی، تابع زمان و مکان نبود. این موضوع می‌طلبد تا آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اعضای هیأت علمی در فضای مجازی با دقت نظر بیشتری نوشته شود. از سوی دیگر سازوکارهای مناسب برای سنجش فعالیت استادان در فضای مجازی هم از اهمیت بالایی برخوردار است.

بر اساس اعلام وزارت بهداشت، 122 بیمار مبتلا به کرونا جان خود را از دست دادند و با این احتساب، مجموع جانباختگان این بیماری از ۸۱ هزارنفر فراتر رفت. بنابر اعلام مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، تاکنون ۴ میلیون و ۲۰۳ هزار و ۷۸۴ نفر دوز اول واکسن کرونا و ۶۱۹ هزار و ۷۹۵ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به ۴میلیون و ۸۲۳ هزار و ۵۷۹ دوز رسید. از ظهر  15 خرداد تا ظهر (۱۶ خرداد ۱۴۰۰) و بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۵ هزار و ۶۱۲ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی شد که ۱۰۲۷ نفر از آنها بستری شدند.