در حالی که «تحریم» و «کرونا» دو متغیر اصلی حاکم بر زندگی تک‌تک ایرانیان در دو سه سال اخیر بوده است، نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در سخنرانی‌ها و مناظرات از کنار این دو متغیر عبور کرده و صرفاً دولت را به ناکارآمدی متهم کردند.
به گزارش ایرنا، نخستین مناظره هفت نامزد احراز صلاحیت شده عصر روز شنبه برگزار شد و حاضران در این مناظره در فضایی هیجانی و احساسی به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند. در این مناظره قرار بود نامزدها به بیان دیدگاه‌های اقتصادی خود بپردازند، اما غیر از برنامه‌هایی که از آغاز تبلیغات انتخاباتی اعلام شده بود نکته جدیدی ارائه نکردند. نکته قابل تأمل در این مناظره‌ها این است که نامزدها به بسترهای تحقق وعده وعیدهای اقتصادی خود هیچ اشاره‌ای نداشتند. واقعیت این است که اقتصاد یک علم و دانش اجتماعی است و متغیرهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و روانی بر آن تأثیرگذار است از این جهت نکته مهم مغفول مانده این برنامه‌ها نادیده گرفتن این بسترها در توسعه اقتصاد کشور است.
نامزدهای حاضر در انتخابات در حالی دولت را متهم به ضعف و ناکارآمدی می‌کنند که دو متغیر اصلی تأثیرگذار بر زندگی ایرانیان در سال‌های اخیر یعنی تحریم و کرونا را نادیده گرفته‌اند. دولت تدبیر و امید که با شعار تعامل با جهان و سازندگی بر سرکارآمد، با هدف بازکردن رشته‌های تحریم از دست‌و‌پای اقتصاد ایران، مذاکرات هسته‌ای را بر اساس وظایف محوله در دستور کار قرار داد و با استفاده از توانمندی‌های دیپلمات‌های متبحر دستگاه دیپلماسی توافق هسته‌ای را به سرانجام رساند. با این حال با تغییر دولت در امریکا و حضور ترامپ در کاخ سفید، لابی‌های ضدایرانی فضا را مساعد دیده و عملاً ترامپ را به خروج از برجام و اعمال سیاست فشار حداکثری علیه ملت ایران هدایت کردند.
در همین زمینه رضا نصری حقوقدان و کارشناس مسائل بین‌المللی در توئیتی درباره مناظره شنبه شب گذشته نوشت: سیاست فشار حداکثری و جنگ اقتصادی ترامپ در سه سال اخیر حداقل منجر به ضرر ۲۰۰ میلیارد دلاری به درآمد ایران شد ابعاد این فاجعه در اقتصاد کوچک ایران قابل محاسبه نیست. چرا در سه ساعت مناظره با موضوع اقتصاد در مورد خشن‌ترین و بی‌سابقه‌ترین جنگ اقتصادی تاریخ معاصر هیچ پرسشی مطرح نشد؟
وعده  وعیدهای ترامپ؛ از تابستان داغ تا وعده‌های فروپاشی ایران
دولتمردان‌امریکا در این سال‌ها از تعابیری همچون تابستان داغ و زمستان سرد استفاده کردند و برای فروپاشی ایران تاریخ و زمان مشخص کرده و به رهبران جهان گفتند که در بازه زمانی سه ماهه و یا شش ماهه ایران دچار فروپاشی می‌شود. ائتلاف‌سازی با متحدان منطقه‌ای و تلاش برای امنیتی‌سازی ایران در نظام بین‌الملل، تروریسم رسانه‌ای، اقتصادی و تروریسم سلامت علیه مردم ایران اتفاقاتی است که در این سال‌ها از سوی امریکا و متحدانش علیه ایران اجرا شد و هیچ‌کس نمی‌تواند این اتفاقات را انکار کند. اردیبهشت ماه ۹۷ بود که ترامپ از برجام خارج شد و تحریم‌های برجامی علیه ایران را اعاده کرد. سایر شرکای اروپایی هم سیاست همراهی نانوشته با ترامپ را در دستور کار قرار دادند. متحدان منطقه‌ای امریکا هم مشوق اصلی آن در خروج از برجام بودند، از هیچ اقدام خصمانه‌ای علیه ایران فروگذار نکردند. در این سال‌ها تلاش‌های زیادی برای کشاندن امریکا به جنگ با ایران شد. ورود پهپاد متجاوز امریکا به آسمان ایران و ساقط شدن آن، تروریستی اعلام کردن سپاه و ترور و شهادت سردار سپهبد قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس از جمله اقداماتی بود که با هدف کشاندن ایران به جنگ طراحی شده بود، اما ایران با هوشیاری کامل وارد تله بدخواهان نشد.
بی‌انصافی است اگر کسی اقدامات و تلاش‌های شبانه‌روزی دولت تدبیر و امید و دستگاه دیپلماسی در مهار سرکشی‌ها و خیره‌سری‌های ترامپ و متحدان آن را نادیده بگیرد. از این جهت هرچند مردم ایران بی‌سابقه‌ترین فشارهای اقتصادی را متحمل شدند با این حال نباید فراموش کرد که ایران توانست سیاست‌ها و رفتارهای خصمانه امریکا و متحدانش را مدیریت کند.
سیل و کرونا؛خسارت‌هایی که وارد شد
در شرایطی که تحریم‌های بی‌سابقه علیه ملت ایران اعمال شده بود، بلایای طبیعی همچون زلزله در سرپل ذهاب و سیل هزینه‌های فراوانی به کشور تحمیل کرد. فروردین ماه ۹۸، دست کم ۲۵ استان کشور درگیر سیل شدند. بر‌اساس برآوردهای ارائه شده این حادثه حداقل ۳۵ هزار میلیارد تومان هزینه برای کشور و دولت به دنبال داشت و چندماه توان مدیریتی کشور را به خود مشغول کرد. بدتر از همه اینها ورود ویروس منحوس کرونا بود که حدود ۱۶ ماه است کل دنیا را درگیر کرده است. این ویروس اواخر بهمن  سال ۹۸ به ایران رسید و در فاصله کوتاهی کل کشور را درگیر کرد. کرونا بخش زیادی از اقتصاد بویژه خدمات را به تعطیلی کشاند و دست‌کم دو میلیون نفر در این مدت شغل خود را از دست دادند. هنوز برآورد دقیق از خسارت‌های مالی این میهمان ناخوانده گزارش نشده است. جهانی بودن این بلیه، عملاً گرفتاری‌های جدیدی برای دولت ایجاد کرد.
از سویی بخش بهداشت و درمان کشور به‌طور کامل درگیر مقابله و مهار این ویروس شد. از سوی دیگر تهیه و تأمین تجهیزات و امکانات مقابله با کرونا همچون وسایل ضد عفونی کننده، ونتیلاتور و ماسک برای جمعیت ۸۰ میلیونی باید در دستور کار قرار می‌گرفت که برای اقتصاد تحریم زده ایران کار آسانی نبود. این در حالی بود که ایران به واسطه منقطع شدن از نظام مالی و بانکی جهانی عملاً امکانی برای تهیه و تأمین این اقلام از بازارهای جهانی نداشت. علاوه بر این بین کشورهای حتی ثروتمند جهان برای تأمین این اقلام رقابت‌های وحشتناکی به راه افتاده بود به‌طوری که در اوایل شیوع کرونا شاهد سرقت محموله‌های ماسک در برخی فرودگاه‌ها و کشورها بودیم.
در چنین شرایطی بخش تولید کشور و کارخانجات باید با تغییر خطوط تولید خود وارد تهیه و تأمین این اقلام می‌شدند. هم منابع مالی مورد نیاز و هم الزامات بهداشتی برای حفظ سلامت کارگران کارخانجات تنگناهای جدیدی بر کشور تحمیل می‌کرد. در هر صورت با تلاش صادقانه و ایثارگرانه کادر درمان، همراهی ملت و تلاش‌های بی‌وقفه دولت در هدایت منابع و تأمین اقلام مورد نیاز، کرونا تا حد امکان در ایران مهار شد. هرچند عده زیادی از شهروندان جان خود را از دست دادند ولی واقعیت این است که ایران در شرایط فشارهای تحریم و تنگناهای اقتصادی در مقایسه با سایر کشورها عملکرد قابل دفاعی داشته است. ایران در ماه‌های اخیر برای تهیه و تأمین واکسن مورد نیاز کرونا هم تلاش‌های قابل توجهی داشته و با استفاده از منابع خارجی و تولیدکنندگان داخلی تهیه واکسن را در دستور کار قرار داه است با این حال نباید نقش تروریسم اقتصادی امریکا و کارشکنی‌های آن در نقل و انتقال منابع مالی مورد نیاز تهیه واکسن را نادیده گرفت.
در هر صورت امروز می‌توان گفت ایران به واسطه صبر و استقامت ملت و درایت نظام و دولت از گردنه ترامپ و سیاست فشار حداکثری عبور کرده است. تلاش‌های دستگاه دیپلماسی برای احیای برجام و رفع تحریم‌های ظالمانه در وین در جریان است. از سوی دیگر روند واکسیناسیون شهروندان هم سرعت بالایی گرفته و احتمالاً تا چندماه آینده این ویروس هم در کشور مهار شده و فعالیت‌های اقتصادی به روال عادی برگردد.
افکار عمومی قضاوت می‌کند
نکته مهم و قابل اعتنای دیگر اینکه دولت در ماه‌ها و یکی دو سال اخیر عملاً فرایند جهش تولید را در دستور کار خود داشت و هر هفته شاهد افتتاح‌های پروژه‌های بزرگی در حوزه‌هایی مانند انرژی، حمل و نقل، خدمات و آبرسانی بودیم که بعضاً پروژه‌های استراتژیک محسوب می‌شوند. این اقدامات البته با ظرفیت‌هایی که در دهه‌های اخیر در توانمندی‌های فنی و مهندسی کشور ایجاد شده اجرایی شد با این حال دولت در این مدت از ظرفیت‌های موجود به نحو احسن استفاده کرد.
هرچند انتظار نمی‌رود در فضای احساسی و هیجانی رقابت‌های انتخاباتی نامزدهایی که در تمام این سال‌ها جز کارشکنی در کار دولت برنامه‌ای نداشتند بخواهند به این مسائل اشاره کنند. شاید هم اطمینان دارند که تا یکی دو ماه‌ آینده هم کرونا مهار می‌شود و هم تحریم‌ها با تلاش‌های مذاکره‌کنندگان دستگاه دیپلماسی رفع می‌شود. برای همین این دو گرفتاری بزرگ را پیش روی خود نمی‌بینند که درباره‌آن صحبت کنند.
گرد و غبار انتخابات تا کمتر از ۱۵ روز دیگر می‌خوابد و افکار عمومی درباره شرایط کشور در این سال‌ها، تلاش‌های دولت برای برون‌رفت از آن و کسانی که در این روند کارشکنی کرده و امروز دولت را متهم به ضعف و ناکارآمدی می‌کنند، قضاوت خواهد کرد.

مرتضی بهروزی‌فر
کارشناس انرژی
سال‌هاست که صنعت نفت ایران از برنامه‌های افزایش ظرفیت تولیـــــــــــد نفت سخن می‌گوید؛ اما در عمل نه تنها تغییری در سطح توان تولید نفت رقم نمی‌خورد، بلکه حتی با توجه به شرایط موجود، باقی‌ماندن در ظرفیت تولید کنونی نیز تبدیل به یک جهاد اکبر شده است. حال سؤال اینجاست که چرا این صنعت در تمام این سال‌ها نتوانسته است همپای رقبای بین‌المللی، ظرفیت تولید نفت خام را تا سطح قابل قبولی بالا ببرد؟
اوایل دولت یازدهم عنوان می‌شد که برنامه افزایش ظرفیت تولید نفت خام تا حدود 4.7 میلیون بشکه در روز و میعانات گازی تا 1.2 میلیون بشکه در روز، روی میز مدیران این صنعت است. برنامه‌ریزی‌های 5 ساله‌ای نیز برای دستیابی به این هدف انجام شده بود اما این برنامه هم مانند برنامه‌های چند دهه اخیر به بن‌بست خورد.
حالا صحبت از افزایش ظرفیت تولید نفت تا رقم 6.5 میلیون بشکه در روز است. حتی برخی از مدیران ارقام بالاتری برای امکان ظرفیت تولید نفت ایران عنوان می‌کنند که تقریباً دو برابر ظرفیت کنونی است. صحبت از 8 میلیون بشکه در روز می‌شود؛ درحالی که اکنون ظرفیت تولید نفت ایران بسختی به 4 میلیون بشکه در روز می‌رسد و از همین ظرفیت نیز به سبب تحریم‌ها کاملاً استفاده نمی‌شود.
واقعیت این است که روی کاغذ، با توجه به حجم ذخایر ایران، دستیابی به ارقام بالاتر از 6.5 میلیون بشکه در روز نیز متصور خواهد بود. اما بالاتر از این ارقام ممکن است به سلامت مخازن لطمه بزند و نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری است. ضمن آنکه در عمل رسیدن به همین 6.5 میلیون بشکه در روز نیز پیش نیازهایی دارد که باید این موارد فراهم شود، تا برنامه عملی شود.
ادامه در صفحه 8

سپیده پیری
خبرنگار
نخستین رویارویی 7 چهره‌ای که صلاحیتشان را شورای نگهبان احراز کرده بود با محوریت اقتصاد برگزار شد.اما مناظره بیش از آنکه مشی اقتصادی به خود بگیرد به صحنه مجادلات اقتصادی - سیاسی بدل شد.
در واقع هیچ یک از نامزدها پاسخ روشنی به سؤالات اقتصادی مطرح شده ندادند و به‌جای تبیین برنامه‌های اقتصادی مناظره را به صحنه انتقاد از عملکرد 8 ساله دولت بدل کردند.در این مناظره سؤالات اقتصادی با محوریت خصوصی سازی، حجم نقدینگی، تورم، اف‌ای‌تی‌اف، فقر و ارزش پول ملی مطرح و مورد بحث قرار گرفت اما در اغلب موارد نامزدها به جای ارائه راهکار به شرح وضع موجود اکتفا کردند. در برخی موارد نیز وعده‌هایی در قالب افزایش چند برابری یارانه و تسهیلات بانکی مطرح شد که افکار عمومی به‌دنبال چگونگی تأمین منابع مالی این وعده هاست. با این حال برخی کارشناسان معتقدند جای خالی پرسش‌های مهمی چون اعمال تحریم‌ها و همه‌گیری کرونا و اثر آن بر شرایط اقتصادی موجود احساس می‌شد.پس از پایان مناظره علی ربیعی، سخنگوی دولت در نامه‌ای از صداوسیما فرصت خواست تا زمانی در اختیار دولت قرار بگیرد تا به ادعاها و اتهامات مطرح شده، پاسخ داده شود.
روزنامه ایران در ادامه ضمن بررسی محورهای اقتصادی مطرح شده در صحبت‌های برخی از  نامزدها در گفت‌و‌گو با کارشناسان به راستی آزمایی اتهامات وارد شده به دولت پرداخت.

اظهار نظرکاندیداها
دولت تدبیر و امید فکر می‌کرد اگر قفل‌های خارجی را باز کند، قفل‌های داخلی خود به خود باز می‌شود. وقتی کلید را بالا بردند من می‌دانستم این کلید برای باز کردن قفل‌های داخلی نیست.این دولت برای تأمین بودجه دست در جیب ملت کرده است.

پاسخ علی قنبری، اقتصاد دان
در ابتدا این را بگویم که کاندیداها باید نظرهای خودشان را در ارتباط با برنامه هایشان بگویند و اینکه به دولت‌های گذشته بپردازند و به مسائلی بپردازند که مربوط به گذشته است دردی را دوا نمی‌کند.
من فکر می‌کنم باید کاندیداها در مورد سؤالی که از آنها می‌شود و با توجه به چارچوب‌هایی که وجود دارد مسائل را بیان کنند.
در ارتباط با این موضوع باید بدانیم که مسائل داخلی و خارجی به هم وابسته هستند و اینگونه نیست که مسائل داخلی و خارجی به هم ربط نداشته باشند. هم برجام و هم نقض آن باعث تأثیر بر مسائل داخلی شد و تحریم‌ها اثرهای منفی بسیاری بر مردم، دولت و روند توسعه ایران گذاشت. صحبت‌های آقای رضایی بدون توجه به مسائل بین‌المللی موضوعیت ندارد. بسیاری از مسائل داخلی و خارجی به کلیت نظام برمی گردد و در اختیار رئیس جمهوری نیست. بنابراین کاندیداها با توجه به کلیت مسائل داخلی و خارجی نمی‌توانند دیدگاه مستقلی ارائه بدهند چون مسائل به هم وابسته هستند.
همچنین برای تنظیم بودجه یک روند قانونی وجود دارد و تصویب و اجرای آن در اختیارات دولت و مجلس با هم و تحت تأثیر درآمدهای کلی کشور است. منابع و مصارفی که در بودجه است متأثر از شرایط کلی کشور مانند کرونا، تحریم و فروش نفت است. وقتی که این مسائل وجود داشته باشد دولت باید راهکار ارائه بدهد.

پاسخ آلبرت بغزیان، اقتصاد دان
از یکسری استعاره‌ها مانند کلید، قفل داخلی و... استفاده می‌شود که این چه معنی دارد. ما ایرانی‌ها عادت کرده‌ایم که با استفاده از استعاره یا کنایه‌ای آن را جایگزین صحبت اصلی بکنیم. مثلاً ما کجا قفل داشتیم؟ آیا تولید قفل شده است و تاجر از تجارت افتاده است. من اعتقادی ندارم که با این کلمه‌ها بخواهیم مسائل مهم تری را تفسیر کنیم. اما به هر حال آقای روحانی چیزهایی را ادعا کردند که قابل اجرا بود یعنی در بحث کنترل نرخ ارز، تورم، پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی چیزی نبود که قابل اجرا نباشد و آن هم برای هشت سال. بحث نظارت و اراده بود و وقتی نخواهد فرقی نمی‌کند کلیدها به آن مسائل بخورد یا نه. مناظره رئیس جمهوری بالاترین سطح نشست کشور است و افرادی شرکت می‌کنند که تعیین کننده هستند و من از یک جهتی به آن نگاه می‌کنم که چند آدم حرفه‌ای نشسته‌اند و صحبت می‌کنند و من باید بدانم برنامه کدام یک عملی‌تر است. وقتی که درد دل در مناظره‌ها بیان می‌شود مأیوس می‌شوم و افرادی که خود را در حد رئیس‌جمهوری شدن می‌بینند در آن نشست جواب سؤال را به گونه‌ای دیگر می‌دهند و فکر می‌کنند که الان فرصت خوبی است برای نمایش خود. این نشان می‌دهد که ادامه 4 سالشان چطور ممکن است باشد.در بحث بودجه هم
یا می‌دانستند دست در جیب ملت کرده‌اند و چند ماه هم دست در جیب بوده است و چرا جلسه خصوصی و محرمانه نمی‌گذاشتند و این را با رئیس‌جمهوری حل نمی‌کردند. پس آقای رضایی نباید به مرحله‌ای برسد که کسی که دارد اشتباه می‌کند بگذارد اشتباهش را ادامه دهد. اقتصاد به مرحله‌ای برسد که مردم متنفر شوند و آقای رضایی فردای آن بیاید آن صحبت‌ها را بکند. به نظر من خودخواهی است.
صحبتی وجود دارد که می‌گویند وقتی دشمنت اشتباه می‌کند دخالت نکن وبگذار ادامه بدهد. اما در اینجا مردم ضرر کردند. و من نباید به‌عنوان یک نامزد انتخاباتی برای رأی آوردن بگذارم شرایط دولت قبل به این مرحله برسد و من بگویم که در دولت جدید این مشکل را حل می‌کنم.

اظهار نظرکاندیداها
اقتصاد کشور را به این روز انداخته اید. داد کارآفرین و کارگر و کشاورز را درآوردید؟

پاسخ علی قنبری، اقتصاد دان
پاسخ به این سؤال می‌تواند مربوط به سؤال قبلی هم باشد یعنی در مشکلات کشور مسئولان نظام دخیل هستند. یعنی شرایط ارتباط با جهان، تولید، صادرات را بحرانی کرده‌اند و همه اینها در مسأله تأثیر دارند. فشارهای کرونا، تحریم و عدم ارتباط با بانک‌های خارجی و امکان دریافت پول نفت وجود نداشته باشد. مجموعاً این مشکلات در کشور به وجود می‌آید و فقط دولت نیست که در این زمینه مقصر است.

پاسخ آلبرت بغزیان، اقتصاد دان
الان مسلماً این اتفاق افتاده است و از کشاورز و کارگر ما و قشر کم درآمد ضرر کرده‌اند و قشر بالای جامعه ناراحت نیستند چون دارایی هایشان چند برابر شده است. مسلماً به قشر پایین فشار آمده است و من هم موافق هستم که آن قشر کارگر و مشاور آسیب دیده‌اند. قوه قضائیه بعد از ارتکاب جرم وارد ماجرا می‌شود پس مسائل پیش گیرانه مربوط به قوه قضائیه نیست.

اظهار نظرکاندیداها
FATF را بهانه حل نکردن مسائل کرده‌اید.

پاسخ علی قنبری، اقتصاد دان
واقعیت این است که اف ای تی اف یک مشکلاتی ایجاد کرد و تحریم‌ها و با برجام هم بر این مشکلات افزوده شد و باید حقیقت را هم پذیرفت و هم بیان کرد. می‌توانیم بگوییم که دولت در شرایط سخت و بحرانی با این مشکلات مواجه بود و درست است که ممکن است مدیریت داخلی و عملکرد دولت هم ضعیف بوده باشد اما شاید بیشتر از 70 درصد مربوط به شرایط تحریمی و عدم سرمایه‌گذاری خارجی و بسیاری دیگر از مسائل بوده باشد.

پاسخ آلبرت بغزیان، اقتصاد دان
اف ای تی اف هم یک جزء است. وقتی ماشین درست کار کند ولی باطری خراب باشد کار نمی‌کند. آیا واقعاً باطری چند درصد ارزش ماشین است. اف ای تی اف بدون تحریم‌ها برداشته نمی‌شود. یعنی خود به خود نمی‌شود اف ای تی اف را بپذیریم اما تحریم‌ها سر جایشان باشند. اینها لازم و ملزوم همدیگر هستند. ما اف ای تی اف را کش دادیم ربطی به یکسری اصول دارد که ما نمی‌توانستیم آن را بپذیریم.به نظر من اولین بحث تحریم‌ها هست.

اظهار نظرکاندیداها
بانک مرکزی به تقاضای دولت پول چاپ کرده و 34 هزار میلیارد تومان اعتبار را به دولت آینده حواله کرده‌اند و بدهی را بر دوش دولت آینده گذاشته‌ است.

پاسخ علی قنبری، اقتصاد دان
این صحبتی که زاکانی کرده است خب باید بداند این موضوعی هست که دولت و مجلس با هم تصویب کرده‌اند و دولت برای اینکه بخواهد سرمایه‌گذاری انجام بدهد و برای هزینه‌ها باید از راه‌هایی استفاده کند. به اعتقاد من این اتفاق با آگاهی مجلس و نمایندگان بوده است و نباید فقط دولت را مقصر دانست.

پاسخ آلبرت بغزیان، اقتصاد دان
اینکه مسلماً بانک‌های مرکزی به‌نام مشاور پولی دولت و تخصصی در این زمینه عواقب پول بدون پشتوانه را پیش‌بینی بکنند. الان از کاندیداها انتظار نیست که در زمین اقتصاد صحبت‌های تخصصی داشته باشند بنابراین
 این انتطار نمی‌رفت که به همه سؤال‌ها پاسخ دهند و در بخش پولی کسی که بتواند به همه سؤال‌ها پاسخ دهد اقتصاد دان است. جواب‌ها فقط می‌توانست اطمینان به مردم بدهد.
در ارتباط با بحث نقدینگی بانک مرکزی پایش می‌کند و نمی‌توانم بپذیرم که بانک مرکزی یکدفعه‌ای متوجه شود که این قدر پول و نقدینگی وجود داشته و ما خبر نداشته‌ایم.
پولی که اشاره کرده‌اند در حد ملی پولی نیست و وقتی به رقم اشاره می‌شود فقط می‌خواهند عمق فاجعه را نشان دهند و در این بحث‌ها گفتن این صحبت‌ها هیچ کمکی به حل مشکل نمی‌کند.