نرگس عاشوری
خبرنگار
برگزاری آنلاین (بر خط) رویدادهای بین‌المللی یکی از اتفاق‌های این روزهای جهان است. در روزگاری که شیوع ویروس کرونا بسیاری از گردهمایی‌ها را کنسل کرده است، برگزاری به شیوه آنلاین می‌تواند باعث تداوم جشنواره‌ها، آیین‌ها و مراسمی باشد که علاوه بر قدمت و پیشینه، اهداف فرهنگی، هنری و دوستداران پرشماری دارد. چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت قرار است از هجدهم تا بیست‌وپنجم آذرماه به‌صورت آنلاین برگزار شود. فعالان حوزه مستند و اهالی رسانه بعد از احراز هویت و دریافت کد می‌توانند از طریق پلتفرم‌هایی که اسامی آن بزودی اعلام خواهد شد آثار راه یافته به این دوره از جشنواره را ببینند. با محمد حمیدی مقدم دبیر این رویداد درباره چالش‌های برگزاری این دوره و چشم‌اندازی که دارد، صحبت کردیم.

برگزاری چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت در شرایط فعلی تصمیمی چالش‌برانگیز بوده است. احتمالاً مسیری که طی شد تا تصمیم گرفتید جشنواره آنلاین برگزار شود، مسیری طولانی و سخت بوده است. در آغاز بحث در این باره صحبت کنید.
مثل هر رویداد فرهنگی دیگری که قرار بود در سال 99 برگزار شود چالش‌های بسیاری پیش روی ما بود. ابهام در آینده، وضعیت اقتصادی و اجتماعی تصویری مقابل دیدگانمان ترسیم می‌کرد که تصمیم‌گیری را با اما و اگر همراه کرده بود. در همین فضا تعدادی از رویدادهای بین‌المللی متناسب با فضای تازه و رعایت پروتکل‌ها شروع به برگزاری کردند. در حوزه تخصصی ما جشنواره‌های فیلم برگزار شدند، آنها را رصد و بررسی کردیم و این تجربه‌ها مسیر ما را برای رسیدن به نتیجه قطعی هموار کرد.
برگزاری آنلاین جشنواره‌ها یا رویدادهای هنری در سراسر جهان، به شما انگیزه داد؟
در همان بررسی‌ها متوجه شدیم که بعضی رویدادها به‌سمت برخط شدن رفته‌اند. بعضی دیگر ترکیبی از هر دو روش را اجرا کردند. حوزه آنلاین حوزه جدیدی است، همه دنیا هم واکنش مثبت و استقبال کننده نسبت به برگزاری آنلاین جشنواره‌ها نداشتند. استانداردهای برگزاری جشنواره‌ها داشت تغییر می‌کرد و این برای همه مطلوب نبود. جشنواره‌ها محلی برای تلاقی تفکر و گعده‌های فکری گروهی از فیلمسازان در مواجهه با مخاطبان است. جشنواره سینما حقیقت که در حوزه مستند به شکل تخصصی برگزار می‌شود یک درگاه، پنجره و دریچه اختصاصی و محفلی برای ایجاد ارتباط بین سینماگران حوزه مستند، دوستداران و مخاطبان این سینماست. می‌دانم برگزاری جشنواره آنلاین نمی‌تواند آن حس و حال و شور را برای دست‌اندرکاران و مخاطبان این رویداد ایجاد و تداعی کند. دیگرانی هم که در دنیا این مسیر را رفته‌اند همین حس را داشته‌اند، اما می‌دانستند که مهم حفظ این چرخه ارتباطی است.
البته در این دوره و بواسطه شیوع کرونا مختصات تازه‌ای در فیلم دیدن به وجود آمد. شبکه نمایش خانگی و فیلم دیدن در شبکه‌های نمایش برخط رونق گرفت. اگرچه سینماها یا رویدادهای هنری تعطیل یا کم رونق شدند.
همه دنیا در شرایط فعلی درگیر قرنطینه، ترس از افزایش شیوع کرونا، مشکلات اقتصادی و مسائلی از این دست است. اما این مسائل، اتفاق‌های تازه‌ای در زندگی مردم در همه جهان رقم زد. استقبال از پلتفرم‌های آنلاین در جهان بالا رفت و به تبع آن در داخل هم با افزایش مخاطب مواجه شد و این شرایط به رونق اکران آنلاین انجامید. در بخشی از مسیر برنامه‌ریزی به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم جشنواره را به شکل حضوری و آنلاین برگزار کنیم.
در هیچ مقطعی به این فکر نکردید که این دوره را برگزار نکنید؟
هدف ما از برگزاری چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت، تنها این نبود که جشنواره را برگزار کنیم، مهم این بود که در غیبت جشنواره وضعیت تولیدات مستند چه می‌شود؟ اگر تولیدات سینمای مستند متراکم و انبوه بشوند، چه وضعیتی پیدا می‌کنند؟ در حوزه مستند و سینما بازه زمانی برای پخش مهم است. برای پخش جهانی آثار هم فاکتور زمان مهم است و فیلم‌ها می‌توانند در آن زمان طلایی وارد چرخه بازاریابی و اکران شوند. حجم تولید زیاد که باقی بماند و متراکم شود برای سال‌های بعد مشکل توزیع و نمایش به وجود می‌آید. مضاف بر این، زحمتی که مستندسازان کشیده‌اند نباید هدر می‌رفت و این فیلم‌ها باید در معرض دید عمومی قرار می‌گرفتند.
با وجود مشکلات اقتصادی، برگزار کردن جشنواره سینما حقیقت ضروری است؟
در حوزه وظیفه اجتماعی و عمومی خارج از ماجرای هزینه، جشنواره محلی است برای ایجاد شور و نشاط عمومی و تزریق امید به جامعه. این روزها فضای یأس و پژمردگی در همه جای دنیا وجود دارد. سینما یکی از حوزه‌هایی است که می‌تواند این نشاط را دوباره به جامعه برگرداند. برنامه‌های تلویزیونی و شبکه نمایش خانگی در همه جای دنیا می‌کوشند این یأس و دلمردگی را از مردم دور کنند. جشنواره سینما حقیقت می‌تواند این اتفاق را هم برای جامعه هدف خود و هم برای مردمی که دوستدار مستند هستند به وجود بیاورد.
چه زمانی ایده برگزاری ترکیبی کنار رفت و روی روش آنلاین متمرکز شدید؟
از سال گذشته و همزمان با سیزدهمین جشنواره سینما حقیقت با همه صنوف سینمای ایران تعامل واقعی داشتیم. دوستان حرفه‌ای، پیشکسوت و افرادی که در این حوزه اهل پژوهش هستند، در شورای سیاستگذاری ما حضور دارند. بعد از بررسی‌ها و رصدها به این نتیجه رسیدیم که با توجه به پیش‌بینی موج دوم و سوم شیوع کرونا، برگزاری فیزیکی امکان پذیر نیست و خارج از پروتکل‌های بهداشتی است. بنابراین برنامه‌ریزی ما معطوف شد به شیوه آنلاین. خبرسازی، آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی به فیلمسازان از طریق صنوف انجام شد. با استفاده از همکاری دو صنف اصلی اطلاع‌رسانی را انجام دادیم. وضعیت را روشن و شفاف با آنها در میان گذاشتیم و وارد مرحله‌ای تازه در جشنواره سینما حقیقت شدیم.
تجربه جهانی می‌گوید بسیاری از پدیده‌ها بعد از کرونا تغییر خواهند کرد. به نظر می‌رسد تجربه برگزاری آنلاین در سال‌ها و ادوار بعد هم می‌تواند ادامه پیدا کند و در کنار برگزاری فیزیکی جشنواره دنبال شود.
یکی از چالش‌ها در جهان امروز این است که بزرگترین پخش کننده‌های سینمای مستند در جهان پس از کرونا با مشکلاتی مواجه می‌شوند. به این دلیل که شبکه‌های پخش آنلاین بر تولید، توزیع و نمایش مستندها تأثیر گذاشته‌اند. این نکته کاملاً سینمای مستند را دچار چالش کرده است. حتی تولید فیلم مستند هم وارد چالش‌های تازه شده است. تولید مستندهای کوتاه رایج می‌شود و تحول در ساخت و تولید تداوم می‌یابد و بسیاری از معادلات قدیمی کنار می‌رود. این مسائل را می‌شود به همه حوزه‌های تصویری و نمایشی تعمیم داد.
به نظر من شاید این موضوع زمانی یک رؤیا بود، اما بزودی بخش آنلاین به همه جشنواره‌ها اضافه خواهد شد. این شیوه جشنواره‌ها را به مخاطره نمی‌اندازد. دچار یک تعامل گسترده با مخاطبانش خواهد کرد، حتی در سطح جهانی.
اما یک اتفاق نگران کننده وجود دارد و آن، امنیت فیلم‌هاست. برای این موضوع فکری کرده‌اید؟
فکر می‌کنم برای این ماجرا راهکاری پیدا می‌شود. تکنولوژی می‌تواند این موانع را پشت سر بگذارد. وقتی این اتفاق بیفتد و امنیت برقرار شود مسائل دیگر حل خواهد شد و جشنواره‌ها گستردگی بیشتری خواهند داشت. بسیاری از افراد در جهان که علاقه‌مند به جشنواره‌ها هستند می‌توانند از این رویدادها استفاده کنند. ما در ادوار گذشته به‌دنبال این بودیم که جشنواره فیلم سینما حقیقت را عمومی‌تر کنیم. عمومی نه به معنای مخاطب عام. بلکه بتوانیم مخاطبان بیشتری که به این حوزه علاقه‌مند هستند درگیر جشنواره کنیم. مثل دانشجویان، جوانانی که مخاطب جدی حوزه مستند هستند، فیلمسازانی که در این عرصه کار می‌کنند و حتی کارگردان‌هایی که در شهرستان هستند و امکان سفر به تهران برای استفاده از جشنواره در مقطعی خاص را ندارند. حالا خوشبختانه این شیوه آنلاین دست ما را برای گسترده کردن مخاطبان باز می‌گذارد.
قبلاً جشنواره را در استان‌ها به‌صورت گردشی برگزار می‌کردیم و بخشی از منتخبان سینما حقیقت در استان‌ها نمایش داده می‌شدند. این موضوع برایمان امکان پذیر نبود که این نمایش‌ها را به همه شهرها ببریم. خوشبختانه و به کمک شیوه برخط می‌توان این نمایش‌ها را سریع‌تر برگزار کرد. با همین تعداد مخاطبانی که این جشنواره تا به حال داشته و نه با تحقق ایده عمومی‌تر شدن، شیوه آنلاین می‌تواند گستره مخاطبان را چند برابر کند و مفیدتر برگزار شود. قطعاً به امنیت فیلم‌ها و حفظ حقوق سازندگان آثار هم به‌عنوان یک دغدغه جدی فکر کرده‌ایم.
مستندسازها هم از این شیوه رضایت دارند؟
به‌نظرم این روش برای مستندسازها هم بهتر است. مثلاً به‌جایی که یک فیلم در یک یا دو نمایش در سالن‌هایی با ظرفیت محدود روی پرده برود بارها دیده می‌شود. البته این بارها و بیشتر دیده شدن به معنی این نیست که فیلم از دست برود. قطعاً جشنواره قواعد و اصولی برای تماشای فیلم دارد و اجازه نمی‌دهد ارزش مادی و معنوی اثر هنری از بین برود.
تجربه اکران آنلاین در سینمای ایران چندان موفق نبوده و اغلب فیلم‌ها در این عرصه شکست خورده‌اند. این موضوع شما را برای نمایش آنلاین مستندها نگران نمی‌کند؟
نه. خیلی از حرکت‌های بزرگ ابتدا با شکست مواجه شده است، اما مهم این است که چقدر انعطاف داشته باشید و برای آینده درست برنامه‌ریزی کنید. کارهای بزرگ به چالش می‌خورند اما نباید به دام ناامیدی افتاد. در مسیر اکران آنلاین، فیلم‌های کم هزینه شکست نخوردند. اتفاقاً این فیلم‌ها در اکران عمومی شاید این قدر مورد توجه قرار نمی‌گرفتند. باید بدانیم بازار متغیر است و برایش به روز برنامه‌ریزی کنیم. در دنیا استراتژی‌ها توسط اتاق فکر طراحی شده، آزمون و خطا می‌شود و بلافاصله راه تصحیح می‌شود. بعد برای تبلیغات آن برنامه‌ریزی می‌شود.
همیشه قواعدی یکسان برای فروش یا دیده شدن فیلم‌ها وجود ندارد. آیا لزوماً هر فیلمی ستاره دارد پرتماشاگر است؟ گاهی می‌بینیم فیلمی به خاطر مضمونش مورد توجه واقع شده است. گاهی ترکیب بازیگرها و بعضی مواقع تبلیغات و معرفی درست به دیده شدن اثری انجامیده است. پدیده اکران آنلاین هم این‌طور است. وجوه مختلفی دارد و فعلاً در مرحله آزمون و خطای آن هستیم.
پس‌، از ورود سینمای ایران به اکران آنلاین دفاع می‌کنید؟
ورود به اکران آنلاین برای ما تحولی بزرگ بود. بی‌خطر نبوده و نیست، اما می‌شود دامنه خطرها را کم کرد. اینجا هم تجربه همه دنیا مقابل ماست و می‌توانیم از آن درس بگیریم.
اتفاقاً این بار با حوزه‌ای مواجه شدیم که تجربه زیستی ما در آن با اکثر جهان یکسان بود. برخلاف فاصله‌های تکنولوژی و فرهنگی که داریم در یک مسیر قرار گرفتیم. همه با یک پدیده مواجه شدیم و فرصتی برابر برای درک و هضم آن داریم. ضررهایی که یک تولید عظیم جهانی با این وضعیت دچارش شد، ما به شکلی دیگر با آن روبه‌رو بودیم. راه های برون رفت از این بحران را آنها تا حدی پیدا کرده‌اند، ما هم به‌دنبال رفع موانع هستیم. تا اندازه‌ای پیش رفته‌ایم و باز هم جلوتر خواهیم رفت.
صف شکنی فیلم «خروج» اقدامی بزرگ و ارزشمند بود. اگر کسی وارد این چرخه نمی‌شد بازدارندگی دوامی بیشتر می‌یافت. دیگران هم وارد این چرخه نمی‌شدند. این خطرپذیری البته سخت است، باید قدرت ریسک بالا برود، نمی‌شود همیشه محافظه کار بود و همه چیز امن نیست. مدیریت فرهنگی باید منعطف باشد، برای تغییر ساختارها شما باید وارد آب بشوید و دل به دریا بزنید. همین حالا که با شما صحبت می‌کنم نمی‌دانم تمام برنامه‌ریزی‌ها صددرصد اجرا می‌شود یا ما به سلامت از این وضعیت عبور می‌کنیم، اما امیدوارم. امید کلیدواژه‌ای است که با توکل به خداوند ما را به پیش می‌برد. می‌دانم وارد شدن به این حوزه به نفع سینمای مستند است و مخاطبانش را بیشتر خواهد کرد. با این شیوه مستند، مسأله برای جامعه بیشتر خواهد شد و اتفاقی که خواهد افتاد از آنچه قبلاً تجربه کرده‌ایم کمتر نخواهد بود، حتی وجوهی به ما اضافه خواهد کرد.
امسال بخشی به‌نام کرونا داریم. قطعاً حوزه مستندسازی عرصه مناسبی برای ثبت و ضبط اتفاق‌هایی است که در ماه های گذشته پشت سر گذاشته‌ایم. جشنواره سینما حقیقت هم می‌تواند ویترین خوبی برای دیده شدن این تلاش و ایثار باشد.
این بخش را فقط به این دلیل که مسأله روز است در جشنواره اضافه نکردیم. قبلاً هم متناسب با شعار سال و در تبعیت از رهبر معظم انقلاب در بحث جهش تولید، بخش کارآفرینی به جشنواره اضافه شده بود. امسال درگیر یک اپیدمی جهانی شدیم که جامعه ما هم از آن متأثر شد، ما در حوزه تولید و اتاق فکر حمایت از آثاری مربوط به کرونا پیشقدم بودیم. اسفندماه کارگروهی تشکیل داده و قدم‌هایی برداشته بودیم. محل انعکاس و دیده شدن این ایثار و تلاش، چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت است. کرونا بخشی فرمایشی یا اداری نیست. نگاه ما به این بخش کاملاً منطبق با اتفاق‌هایی است که در ماه های اخیر در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی با آن مواجه بوده‌ایم. کرونا یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی است که همه دنیا را درگیر کرده است. این بخش، مهم است و هیأت داورانی ویژه خواهد داشت. بخشی که طراحی کرده‌ایم این پدیده را از دو منظر بررسی می‌کند؛ اول آنچه مقابل دوربین در جریان است، حماسه و تلاشی که در مقابله با کرونا وجود دارد و بخش دوم تلاش و مجاهدتی که مستندسازان برای ثبت این رویدادها دارند. این بخش، پاسخی طبیعی است از جشنواره سینما حقیقت به این اتفاق ملی و بزرگ.
در صحبت‌هایتان شفاف به این موضوع اشاره کردید که ممکن است در این دوره همه برنامه‌ها و اهدافتان محقق نشود، اما امیدوارید که بخش قابل توجهی از آن انجام شود. چشم‌انداز شما نسبت به چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت با همه این بیم و امیدها چیست؟
از خداوند بزرگ می‌خواهم به من و همکارانم کمک کند، همه آنها در این چند ماه صادقانه تلاش کردند تا چراغ جشنواره روشن بماند. جامعه مستند ما را حمایت کرد و در کنارمان بود. آنچه اتفاق افتاده حرکتی جمعی بوده، کاری همدلانه از همه مستندسازان که ما در جشنواره سینماحقیقت آنها را نمایندگی می‌کنیم. می‌خواهیم سینمای مستند زنده باشد و دیده شود. در این روزهای سخت به کمک این سینما و جشنواره حقیقت دوباره در کنار هم خواهیم بود، به اطراف دنیا سفر می‌کنیم، از تجربه و دانش سینماگران شاخص دیگر استفاده می‌کنیم. تلاش می‌کنیم روزهای جشنواره برای دوستداران این سینما خوراک فکری مناسبی تهیه کنیم، ما به‌دنبال کار فکری با ارزش هستیم و دوست داریم جامعه مستند را میهمان یک ضیافت هنری، فکری و سینمایی کنیم. دوست داریم مستندسازان پرچمدار این حرکت فکری باشند، در خانه مردم و در خانه دوستداران اندیشه و هنر.

جایزه‌ای برای سینمای متعهدانه

محمد آفریده
سینماگر
اوایل دهه هشتاد بود که مسئولیت دو مجموعه «انجمن سینمای جوان» و «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» را به عهده داشتم که با مشورت دوستان و دست‌اندرکاران سینمای مستند، تصمیم گرفتم با توجه به حمایت از سینمای مستند و تولیدات فیلمسازان این عرصه، اولین نشریه تخصصی سینمای مستند، به‌عنوان «سینما حقیقت» را منتشر کنم. نام «حقیقت» از ابتدا با سینمای مستند در ذهن و اندیشه‌ام حضور داشت. به‌نظر من «حقیقت» هویت و هدف انسان را در آفرینش رقم می‌زند. به یک معنا، حقیقت، آزادی می‌آفریند و آزادی است که با خود آگاهی و مسئولیت به‌همراه می‌آورد و سینمای مستند به‌عنوان تنها سینمایی که بی‌واسطه با واقعیات و حقایق مأنوس و محشور است، می‌تواند متعهدانه تصویرگر حقایق عالم باشد. در سال ۱۳۸۴ بعد از یکسال دوری از مسئولیت اجرایی، با درخواست آقای «جعفری جلوه» معاونت وقت امور سینمایی، مجدداً مسئولیت مرکز گسترش سینمای مستند را به عهده گرفتم، اما این بار بذرهایی که کاشته شده بود، جوانه زده بود و حضور مواج و بانشاط فیلمسازان خلاق و با انرژی، برنامه‌ریزی و طراحی‌های نوین را مورد نیاز داشت. با جلسات متعددی که با مستند سازان داشتم، برگزاری یک جشنواره مستند آرزوی همگانی آنان بود و با توجه به اینکه این سینما امکانات محدودی برای معرفی و دیده شدن دارد، همه عزم خود و همکارانم را برای راه‌اندازی اولین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران«سینما حقیقت» در سال ۱۳۸۶ بکار بردم. اما هنوز احساس می‌کردم ظرفیت و لیاقت این سینما و این فیلمسازان محجوب و مظلوم بیشتر و بالاتر از همه کاری است که شده . در همین افکار بودم که دوست و معاونم در مرکز، آقای «پژمان لشکری پور» پیشنهاد برگزاری جایزه بزرگ شهید آوینی را به من داد و من بلافاصله پذیرفتم و اولین دوره اهدای جایزه بزرگ شهید آوینی(ویژه برترین‌های مستند سال) را در راستای حمایت و ارتقای سینمای مستند ایران و ارج نهادن بر نقش ممتاز و شخصیت ارزشمند سید شهیدان اهل قلم «مرتضی آوینی» در سال۱۳۸۷ برگزار شد. در دومین دوره که مصادف بود با شانزدهمین سالگرد شهادت آن بزرگوار، به‌عنوان دبیر فکر کردم برای پربار کردن این حرکت فرهنگی که به‌عنوان پشتیبان سینمای مستند دیده شده بود، از یک جمع دوست داشتنی به‌عنوان یادگاران شهدا دعوت به داوری کنم. یکی از برکات این جشنواره برای من آشنایی با یادگاران شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بود، یادگارانی به نام های: «سید محسن اندرزگو»، «سید حمزه جهان آرا»، «محمدکلانتری»، «محمدمهدی تندگویان»، «علی ساجدی»، «محمد شهاب‌الدین محمدی عراقی» و «میثم کریمی». انگیزه برگزاری جایزه‌ بزرگ «شهید آوینی» علاوه بر تجلیل از شهید آوینی، فراهم کردن عرصه‌ای برای تبلیغ و ترویج افکار او، آشنایی نسل جوان با این اندیشه‌ها و تعریف مصادیق و مفاهیمی است که او در سینمای مستند به‌دنبال آن بود. شهید آوینی یکی از این ستاره‌های پرفروغ و تابناک عرصه سینمای مستند این سرزمین است و باید آرا و اندیشه‌های او را فارغ از حب و بغض‌های رایج شناخت و به نسل بعد منتقل کرد. این شهید بزرگوار به سینمایی دلبسته بود که متعهد و ارزشمند بود و جایزه آوینی، جایزه سینمای «متعهدانه» است. سینمایی که سینما «حقیقت» است، سینمایی که ممکن است درد و رنج برای سازندگان خود به‌همراه داشته باشد چرا که این سینما همچون آینه، همه حقایق را چه زشت و چه زیبا، در برابر دیگران، مخصوصاً مسئولان قرار می‌دهد و نا آگاهی، جهل و وابستگی، مخالف سرسخت «حقیقت» است.

این یک جریان است نه یک اتفاق

آزاده موسوی
فیلمساز
دو سال پیش که در جشن مستند خانه سینما نامزد بهترین کارگردانی بودم، متوجه شدم بقیه نامزدها هم همگی زن هستند. احساس کردم این یک نشانه است و حالا که حضور زنان در جشنواره سینما حقیقت امسال افزایش ۲۲.۶ درصدی داشته کاملاً مطمئن شدم که این یک جریان است نه یک اتفاق.
این جریان را بسیار امیدبخش می‌دانم و فکر می‌کنم نسل جدید با اعتماد به نفس بیشتری خواسته‌ها و آرزوهایش را محقق می‌کند و البته نباید فراموش کنیم که در یک جامعه سنتی وقتی زنان جامعه رشد می‌کنند که پدران و مردان آن جامعه رشد کنند و فرصت برابر برای دخترانشان ایجاد کنند، اتفاقی که در نسل جدید بیشتر شاهد آن هستیم و قطعاً لازمه یک جامعه پیشرو، دادن فرصت‌های برابر و آزاد برای زنان و مردان است که بتوانند فارغ از جنسیت بر اساس میزان هوش و توانایی‌شان پیش بروند. باید بدانیم که برای رشد یک جامعه قطعاً زنان آن جامعه باید رشد کنند چون آنها هستند که باید نسل بعد و فرزندان این سرزمین را تربیت کنند.  در مستندسازی به علت اینکه نیاز به صبر، دقت و پژوهش بسیار است و این موارد دقیقاً از خصلت‌های زنان است به نظرم با ایجاد فرصت‌های برابر برای زنان شاهد تغییرات جدی در فضای مستندسازی ایران خواهیم بود. در تمام جشنواره‌ها در دنیا دقت ویژه‌ای می‌کنند که در چیدمان هیأت‌های داوران و هیأت‌های انتخاب جشنواره‌ها حضور زنان را جدی بگیرند که البته خوشبختانه در ایران هم چند سالی است که به این موارد کم و بیش توجه می‌شود ولی به نظرم باید تبدیل به یک اصل جدی شود، چون همین دقت‌هاست که می‌تواند فرصت برابر ایجاد کند.

گستره مخاطب بیشتر و جریان‌سازی بهتر

بابک بهداد
فیلمساز
محمد حمیدی مقدم پیش از حضور در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و پذیرش مسئولیت این مرکز و به تبع آن دبیری جشنواره سینما حقیقت حضور در جشنواره‌های متعدد بین‌المللی را تجربه کرده بود و آگاهی و شناخت خوبی از تجربه‌های جهانی جشنواره‌ها داشت. شاید همین تجربه‌ها پشتوانه خوبی برای رودررویی با شرایط اگر چه متفاوت کرونا بود. با اوجگیری کرونا، چشم‌انداز روشنی نسبت به نحوه برگزاری جشنواره وجود نداشت. دبیر چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت برای تصمیم‌گیری درست درباره سرنوشت این دوره از جشنواره از انجمن صنفی تهیه‌کنند‌گان سینمای مستند و انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند دعوت به مشارکت و همفکری داشت. نمایندگان اصناف معرفی و شورای سیاستگذاری جشنواره سینما حقیقت با سرپرستی ایشان تشکیل شد. در تمام این مدت نمایندگان با شورای مرکزی هیأت مدیره در ارتباط بودند و در واقع تصمیم‌گیری در این باره حاصل مشارکت جمعی بود. یکی از پیشنهادهایی که بحث زیادی پیرامون آن شکل گرفت برگزاری جشنواره به شکل آنلاین بود. جشنواره‌های مختلفی در جهان به این شیوه برگزار شده بود و تجربیات آنها می‌توانست الگوهایی برای جشنواره سینما حقیقت ارائه دهد. در جلسه شورای سیاستگذاری تمام مسائل بررسی و جوانب کار سنجیده شد. در ابتدا تصمیم بر آن بود که بخشی از جشنواره به‌صورت فیزیکی و بخشی دیگر به شکل آنلاین برگزار شود اما در نهایت تصمیم بر آن شد که کل جشنواره در قالب آنلاین برگزار شود. پس‌از آن بحث‌ها حول محور نحوه مدیریت و چگونگی برگزاری آنلاین بود. فقط بحث نمایش فیلم‌ها مطرح نیست و کارگاه‌های آموزشی، جلسات نقد و گفت‌و‌گو و تمام بخش‌های جنبی قرار است در بستر آنلاین انجام شود. خوشبختانه با درایت دبیر و دبیرخانه جشنواره و با مشورت شورا، جشنواره توانست به نگاه درستی در این زمینه برسد. البته هنوز برای قضاوت زود است چرا که وارد مرحله اجرا نشده‌ایم و ممکن است همچون جشنواره فیلم کوتاه و جشنواره مهر سلامت در اجرا با کاستی‌هایی مواجه باشیم اما به عقیده من نیمه پر به نیمه خالی می‌ارزد. پیش‌بینی روشنی برای پایان دوران کرونا وجود ندارد و بر این اساس نمی‌توان در سکوت، دست روی دست گذاشت و منفعلانه منتظر ماند. فیلمسازان و برگزارکنندگان جشنواره‌های کشورمان ناگزیرند از اینکه خودشان را با شرایط تطبیق بدهند. با تحقیق، مطالعه و بررسی همه جانبه به‌طور حتم به روش‌های اجرایی منطقی برای برگزاری آنلاین جشنواره خواهیم رسید. برگزاری آنلاین جشنواره تعداد مخاطبان بیشتری را در بر می‌گیرد و می‌تواند جریان‌سازی بهتری هم در سینما اتفاق بیفتد. اگرچه ملاک و معیارهای زیباشناسی روی پرده عریض سینما نمود پیدا می‌کند و برای هر فیلمسازی کیفیت پخش صدا اهمیت ویژه‌ای دارد اما چاره‌ای نیست، ناگزیریم! چرا که جهان به این سمت و سو گرایش پیدا کرده و رویکرد شرکت‌های بزرگ هم به ساخت فیلم‌های ویدیویی برای پخش در ابعاد کوچکتر متمایل شده است.

ثبت سند برای تأثیر و ایجاد تغییر

سام کلانتری
فیلمساز
روایت مستندسازها از کووید 19 و آنچه کرونا در یک سال گذشته برای جهان رقم زد از دو منظر قابل بررسی است. نکته اول ثبت سند است. مستندنگاری و ثبت سند فی نفسه اتفاق مهمی است. همچنان که شعار سال گذشته جشنواره یعنی «من یک سند هستم» بر همین اهمیت تأکید داشت. ثبت سند به درد آیندگان می‌خورد و می‌توان با رجوع به آن با ابعاد مختلف یک واقعه آشنا شد. قاعده بر این است که بزرگان یک مملکت بر اساس اسناد تصمیم‌گیری کنند. مستند و ثبت تصویری هم می‌تواند از این دست استنادها برای تصمیم‌گیری‌های کلان باشد.
در عین حال اینکه از بین این ثبت سندها چه خروجی بیرون می‌آید که فراتر از یک گزارش می‌شود مقوله دیگری است. در بلایا و اتفاقات مشابهی همچون زلزله کرمانشاه، سیل گلستان، زلزله بم و حتی انتخابات ریاست جمهوری که در هر کشوری اتفاق هیجان انگیزی است، در وهله اول عطش تمام افراد دوربین به دست را برانگیخته می‌کند. مؤلفه مهم در این میان اما «جادویی» است که این ثبت خالی را تبدیل به اثری مستند می‌کند؛ اثری که در اذهان بماند، تلنگری باشد و مخاطب را به فکر فرو ببرد.  اگر چه هر تلاشی برای ثبت سند به خودی خود اتفاق مثبتی است و با دسته‌بندی و آرشیو مناسب بعدها به لحاظ کتابخانه‌ای قابل رجوع است اما نمی‌توان عنوان مستند را به آن اطلاق کرد. وظیفه و رسالت مستندساز این است که بر اساس دیدگاه و تفکری خاص تصاویر را ثبت کند و بعد آن را در قالب یک فیلم ارائه دهد. از روزهای آغازین شیوع کرونا، دوربین‌های زیادی داخل بیمارستان‌ها رفتند و رویدادها را ضبط کردند، بحران کووید 19 اتفاق تازه و بدیعی است. در همین لایه‌های رویی همچون تلاش تیم پرستاری، خانواده‌هایی که عزیز از دست دادند و مسئولانی که جریان را ساده گرفتند و... می‌توان بسترهای جذابی برای روایت  یافت. باید منتظر جشنواره بمانیم و ببینیم خروجی این اشتیاق برای مستندنگاری از کووید 19 چه بوده است. اینکه حاصل کار مستندی شود که بعدها بتوانیم از منظر روایت، قصه و تأثیرگذاری به آن استناد کنیم و بگوییم باعث کدام تغییر و تأثیر شد و دید ما را نسبت به کدام اتفاق باز کرد، از همان دست مؤلفه‌هایی است که اثر را ماندگار می‌کند.