گروه اقتصادی/ با وجودی که طرح آمارگیری نیروی کار فصل زمستان سال گذشته، - به دلیل زمان اجرا- تنها بخشی از آثار شیوع کرونا از اسفندماه سال 98 را به تصویر کشیده بود، اما انتشار گزارش نیروی کار در نخستین فصل سال جاری تصویر دقیق‌تری از آثار ویروس کرونا و شیوع آن ترسیم کرد. گرچه در فصل‌های اخیر نرخ بیکاری روند نزولی خود را حفظ کرده است، ولی مقایسه تعداد شاغلان میان فصل‌های اخیر نشان دهنده کاهش قابل توجه شاغلان کشور است. برهمین اساس تعداد شاغلان در بهار امسال به 22 میلیون و 963 هزار نفر رسیده بود که این تعداد نسبت به زمستان سال گذشته 472 هزار نفر کاهش یافته است. حال با مقایسه شاغلان بهار امسال با فصل مشابه سال قبل شاهد افت یک میلیون و 498 هزار نفری این جمعیت هستیم.
تازه‌ترین گزارش مرکز آمار از نیروی کار در فصل تابستان سال جاری که خلاصه یافته‌های آن منتشر شده است نیز حاکی از کاهش
یک میلیون و 200 هزار نفری شاغلان نسبت به تابستان سال گذشته است. با این حال تعداد شاغلان در دومین فصل سال جاری نسبت به بهار امسال حدود 579 هزار نفر افزایش یافته است. البته در کنار شیوع کرونا که به دلیل درگیرکردن مشاغل خدماتی که نیمی از بازارکار ایران را تشکیل می‌دهند، تأثیر مستقیم و قابل توجهی در بازار کار کشور داشت، به طور قطع رکود موجود در اقتصاد و رشد اقتصادی منفی نیز از دیگر دلایل اصلی بالا بودن نسبی نرخ بیکاری و همچنین پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی است. طبق تحلیل‌های آماری ارائه شده توسط مرکز آمار ایران بررسی روند بازار کار ایران در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که متغیرهایی مانند تحریم که روی نرخ رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی تأثیر داشته است نیز متغیرهای بازار کار ایران را تحت تأثیر خود قرارداده است.
روند نرخ بیکاری در10 فصل اخیر
از سوی دیگر بررسی نرخ بیکاری و تعداد بیکاران نیز نشان دهنده روند کاهشی است. براساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در تابستان امسال به 9.5 درصد رسیده است که این رقم نسبت به نرخ 9.8 درصدی بهار امسال و 10.5 درصدی تابستان سال گذشته کمتر شده است. در تابستان سال گذشته تعداد بیکاران کشور حدود 2 میلیون و 894 هزار نفر بوده است که این رقم در تابستان امسال به حدود 2 میلیون و 471 هزار نفر رسیده است. همچنین تعداد بیکاران در اولین فصل سال جاری نیز 2 میلیون و 505 هزار نفر گزارش شده است. بررسی روند نرخ بیکاری در کشور از سال 97 تا تابستان امسال با وجود نوسان‌های فصلی از روند نزولی حکایت دارد. در بهار سال 97 نرخ بیکاری کشور
12.2 درصد بوده که این نرخ در تابستان این سال به 12.3 درصد افزایش یافته است، اما در فصل پاییز این نرخ به 11.8 درصد عقب‌نشینی کرده است و دوباره در زمستان 97 به 12.3 درصد افزایش یافته است. در سال 1398 نیز نخستین فصل سال با نرخ بیکاری 10.9 درصدی آغاز می‌شود که افت قابل توجهی نسبت به فصول پیشین خود در سال 97 دارد. در تابستان سال گذشته نیز نرخ بیکاری به 10.5 درصد کاهش یافته است، ولی در فصل‌های پاییز و زمستان این نرخ  روی 10.6 درصد ثابت مانده است. در سال جاری نیز نخستین فصل سال با نرخ بیکاری
 9.8 درصدی شروع شده که در دومین فصل این نرخ به 9.5 درصد رسیده است.
کاهش 1.2 میلیون نفری شاغلان
طبق گزارش مرکز آمار ایران، در تابستان سال جاری جمعیت غیرفعال کشور افزایش و جمعیت شاغل و بیکار کشور (جمعیت فعال) نسبت به فصل مشابه سال قبل با کاهش مواجه شده است که این کاهش در مقایسه با فصل بهار سال جاری نسبت به فصل مشابه سال قبل، از شدت کمتری برخوردار بوده است. به عبارت دیگر اثر منفی ویروس کرونا بر شاخص‌های نیروی کار کشور در فصل تابستان در قیاس با فصل بهار تا حدی تعدیل شده است.
بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ٩,٥ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال ١٣٩٨، یک درصد کاهش یافته است.
در تابستان ١٣٩٩، به میزان ٤١,٨ درصد از جمعیت ١٥ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان١٣٩٨)
 ٣.١ درصد کاهش یافته است.
از سوی دیگر، جمعیت شاغلان ١٥ ساله و بیشتر در این فصل ٢٣ میلیون و ٥٤٢ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریباً یک میلیون و 210 هزار نفر کاهش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در تابستان ١٣٩٩، بخش خدمات با ٤٨,١ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در رتبه‌های بعدی بخش‌های صنعت با ٣٣,٤ درصد و کشاورزی با ١٨.٥ درصد قرار دارند.
کاهش نرخ بیکاری جوانان
گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله در تابستان امسال ٢٣,١ درصد بوده است. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ١٣٩٨) 3 درصد کاهش یافته است. این نرخ در مقایسه با بهار امسال نیز که 24.5 درصد اعلام شده، معادل 1.4 درصد افت داشته است.
همچنین بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در تابستان١٣٩٩، ١٦,٩ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به تابستان ١٣٩٨، به میزان یک درصد کاهش یافته است. با این حال بیکاری این بخش از جمعیت کشور نسبت به بهار امسال
2 دهم درصد افزایش یافته است.
بررسی سهم اشتغال ناقص جمعیت ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که در تابستان ١٣٩٩، ٩,٣ درصد جمعیت شاغل،‌ به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و…) کمتر از ٤٤ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که ٣٦ درصد از شاغلان ١٥ ساله و بیشتر، ٤٩ ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند.

علی سرزعیم
اقتصاددان
این روزها مردم ایران داغدار از دست دادن هنرمندی ویژه هستند. ویژه بودن استاد شجریان تنها بواسطه هنر بی‌نظیرش در عرصه موسیقی و آواز نبوده است بلکه سبک زندگی و منش او اصالت و استقلالی به او بخشید که او را در چشم‌ها بزرگتر از یک موسیقیدان یا آوازخوان گردانید. در زمانه‌ای که قدرت و سیاست رسمی خواسته‌هایی داشت، کسانی از جمله مرحوم شجریان بر استقلال خود پافشاری کردند و هزینه‌اش را که ممنوعیت برگزاری کنسرت بود پرداخت کرد. البته این به آن معنا نیست که در مورد مواضع سیاسی ایشان هیچ نقطه نقد یا اشکالی نباشد و کاملاً مورد تأیید باشد ولی نفس تلاش برای مستقل ماندن از بدآیندها و خوش‌آیندهای اصحاب قدرت امر نیکویی است و بر عزت و اصالت فرد می‌افزاید. یکی از عناصری که مقوم چنین عزت‌مندی و استقلال شخصیتی است، استقلال مالی است. یعنی اگر زندگی اقتصادی فرد در وضعیت استیصال باشد، اتخاذ و حفظ چنین موضع مستقلی کار  بسیار سخت و مستبعدی خواهد بود.
سال‌ها قبل که نوجوان یا جوان بودم از اخبار شنیدم که مرحوم شجریان در نامه‌ای گلایه‌آمیز به صداوسیما، خواستار عدم پخش آثارش از این رسانه ملی شده بود (به استثنای ربنا). با خود می‌اندیشیدم که چرا او چنین نامه‌ای زده و چرا هنرمندان دیگر چنین درخواستی ندارند؟ پیگیری که کردم فهمیدم علت درخواست مرحوم شجریان عدم برقراری یک رابطه مالی بین صداوسیما و ایشان برای پخش آثار هنریشان است. در آن زمان چنین چیزی برایم عجیب می‌آمد و برایم سؤال بود که چرا این مسأله تا این اندازه برایش مهم است. سال‌ها بعد که خودم اهل نوشتن شدم و کتاب منتشر کردم هر وقت می‌شنیدم کتابم غیرقانونی تکثیر شده یا در فضای مجازی گذاشته شده متأثر می‌شدم زیرا می‌دیدم که کسانی به‌سادگی زحمت و وقتی که بابت تألیف گذرانده‌ام را لگدمال کرده و منافع مادی که انتظار داشتم بابت زحمتی که کشیده‌ام را از بین برده‌اند.آن وقت به رمز نامه مرحوم شجریان پی بردم. صداوسیما انتظار داشت دیگران زحمت تولید آثار فاخر موسیقی را بکشند اما او بدون پرداخت هزینه، آنها را برای مخاطبان خود پخش کند. این رویه نتیجه‌ای نداشت جز زیان مالی به هنرمندان به‌طور عام و مرحوم شجریان به‌طور خاص. ماکس و بر جمله‌ای دارد مبنی بر اینکه متخصص شدن تنها از راه ارتزاق از شغل تخصصی مورد علاقه ممکن می‌شود یعنی فرد باید تمام وقت و با تمام وجود به کاری متمرکز شود تا در آن زمینه بتواند محصولات (فکری یا هنری) خوبی تولید کند. برای این مقصود فرد باید درآمدش از مسیر علاقه‌اش تأمین شود. معنای مشخص این امر آن است که هنرمندان باید تمام وقت کار هنری کنند و درآمدش از مسیر فروش محصول تلاش‌هایش حاصل گردد. این انتظار بی جایی است که تصور شود در وقت آزاد می‌توان کار جدی و ممتاز خلق کرد. تأکید مرحوم شجریان بر انتفاع از فعالیت هنری امر درستی بود که زمینه استقلال مالی ایشان را فراهم می‌کرد و این استقلال مالی زمینه استقلال شخصیت را به وجود می‌آورد. اگر خیر بلندمدت جامعه در داشتن افراد متخصص، هنرمند و اندیشمند مستقل و آزاد است که تابع جزر و مد سیاسی نباشند این امر تنها با صیانت حکومت از حقوق معنوی آنها در خلق آثار هنری، فکری و عملی ممکن می‌شود. تا زمانی که مهم‌ترین وظیفه وزارت ارشاد از مجوز دادن به صیانت از حقوق معنوی خالقان آثار هنری و فکری تغییر نکند و لااقل این اولویت‌ها جابه‌جا نشوند، ظهور نخبگان کم و انگشت شمار خواهد بود و خیر بلندمدت جامعه محقق نخواهد شد.