مریم طالشی
گزارش نویس
«نخواب، شاید اتفاقی افتاد» این جمله‌ای است که از یک دوست مجازی شنیده بود، در شبی که خبرها نشان از واقعه‌ای بزرگ داشت. توی ذهن خودش هم همین جمله تکرار می‌شد:«نخوابم، شاید اتفاقی بیفتد.» سحر از کاربران شبکه‌های اجتماعی است که به قول خودش در موارد خاص بدجوری می‌چسبد به اینترنت. شب کودتای ترکیه، شب ترور شهید سردار سلیمانی، شب واکنش ایران به این ترور. در تمام این اتفاقات بی خواب بوده و پر از استرس. یک بار از بی خوابی ناگهان پای اینترنت خوابش می‌برد.
کرونا نامرئی است. آدم در مواجهه با آن نمی‌داند چه کار کند. این مدت می‌توانم بگویم که خیلی بیشتر اخبار و اتفاقات را چک می‌کنم. بیشتر وقت‌ها مطالب را برای دوستان و نزدیکانم نمی‌فرستم چون فکر می‌کنم اگر کسی خودش دنبال خبر نمی‌رود، لزومی ندارد او را بترسانم. کسی که مثل خودم باشد هم که اخبار را خودش می‌داند. من در حال حاضر اخبار را مدام چک می‌کنم. شاید شب بیدار نمانم اما چک کردنم مداوم است. خیلی از وقایع دورتر شده‌اند اما کرونا دور نمی‌شود. مثل موج است که وقتی پایین می‌رود باید منتظر خیزش آن باشیم. بدترین قسمتش این است که هرچه خبر می‌خوانم، به خبری که به آن نیاز دارم نمی‌رسم و این اضطراب باعث می‌شود روزی چند بار دنبال تناقض‌ها بگردم.»
شبنم، روزنامه نگار هم دائم اخبار کرونا را چک می‌کند. او می‌گوید: «من اخبار مربوط به کرونا، استان‌های درگیر، تعداد مبتلایان و مرگ و میر را مدام چک می‌کردم و می‌کنم. بعد هم برای بستگان درجه یکم می‌فرستم.»
کاربر دیگری از زمانی می‌گوید که آمار بالا بود و او آنقدر در چک کردن اخبار افراط می‌کرده تا بالاخره قفل کودک گوشی‌اش را فعال کرده تا در روز بیشتر از 40 دقیقه نتواند از گوشی استفاده کند.
برخی دیگر از کاربران توئیترهم به این نکته اشاره می‌کنند که تا پیش از شیوع کرونا هم بشدت درگیر استفاده از اینترنت بوده‌اند و وقت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانده‌اند اما در ایام کرونا دیگر رکورد شکسته‌اند و مدت زمان وقت گذرانی‌شان در شبکه‌های اجتماعی خیلی بیشتر شده است. برخی دنبال خبرند و بعضی دیگر به‌صورت افراطی به سرگرمی‌های آنلاین روی آورده‌اند.»
«من اولین کاری که بعد از بیدار شدن می‌کنم این است که گوشی‌ام را از کنار تخت برمی‌دارم و شروع می‌کنم چک کردن. اول واتس‌ اپ بعد اینستاگرام و بعدش هم تلگرام و توئیتر. این کار چیزی بین 20 دقیقه الی نیم ساعت زمان می‌برد که البته گاهی بیشتر هم می‌شود. در این چند ماهی که کرونا هست، این عادتم خیلی افراطی‌تر شده به این شکل که اگر نصف شب هم اتفاقی از خواب بیدار شوم، طبق همین روال شبکه‌های اجتماعی را چک می‌کنم چون حس می‌کنم شاید خبری شده و بهتر است زودتر بدانم. اصلاً موقع خواب همین استرس را دارم که زمانی که خوابم خبری شود برای همین تا می‌توانم بیدار می‌مانم و تا آخرین لحظه گوشی از دستم نمی‌افتد. حتی تحمل ندارم گوشی‌ام در شارژ بماند، البته فقط هم چک کردن خبر نیست. شاید بیشترش جنبه سرگرمی داشته باشد اما به همان هم واقعاً معتاد شده‌ام.»
اما در مقابل کسانی هم هستند که تا پیش از شیوع کرونا و قرنطینه چندان رغبتی به فضای مجازی نداشتند و در این ایام به آن گرایش پیدا کرده‌اند، مثل پدر و مادر دوستی که رفتارشان را این‌طور توصیف می‌کند: «الان طوری شده که گوشی از دست پدر و مادرم نمی‌افتد. تمام شبکه‌ها عضو شده‌اند و دائم در حال فعالیت هستند. یک بخشی خوشحال کننده است چون می‌گویم سرشان گرم می‌شود اما بخشی از آن هم نگران کننده است. آن هم سیل اخبار و اطلاعات نادرست است که از منابع غیررسمی دریافت می‌کنند و باعث نگرانی‌شان می‌شود یا توصیه‌هایی که به آن عمل می‌کنند در صورتی که مرجعیت علمی ندارد، بهشان نمی‌شود خرده هم گرفت چون تازه با این فضا آشنا شده‌اند.»
اسمش را نمی‌شود اعتیاد گذاشت چون واجد شرایط آن نیست اما استفاده افراطی از اینترنت چیزی است که این روزها زمان زیادی از مردم می‌گیرد و مسلماً تبعاتی هم در پی دارد.
این را دکتر سیداحسان طوسی، روانپزشک می‌گوید. او دلایل گرایش افراطی مردم به حضور در فضای مجازی را در دوران کرونا این‌طور توضیح می‌دهد: «این مسأله دو دلیل عمده دارد. اول اینکه پرسه در شبکه‌های اجتماعی برای خیلی‌ها نقش کاهش دهنده اضطراب را دارد. آنها می‌خواهند حواسشان را پرت کنند چون اگر این کار را نکنند، افکار اضطراب‌آور مدام در ذهنشان می‌چرخد. برای همین ممکن است ساعت‌ها در اینستاگرام دنبال تماشا کردن عکس‌های فلان بازیگر یا ورزشکار باشند. طبیعی است که وقتی به‌دلیل شیوع کرونا اضطراب مردم هم بیشتر شده، میزان وقت گذرانی‌شان در فضای مجازی هم به این دلیل بیشتر می‌شود. دلیل دوم این است که الان با توجه به شرایط کرونا، روش‌های سرگرمی مردم محدودتر شده است؛ دیگر نمی‌شود مثل قبل بیرون رفت و در کافه وسینما وقت گذراند و خبری هم ازمیهمانی و دورهمی و سفر به شکل قبل نیست. طبیعتاً تمام سرگرمی فرد در گوشی تلفنش خلاصه می‌شود. اینها دو دلیل عمده استفاده بیشتر مردم از اینترنت در زمان کرونا هستند. البته می‌شود به دلایل دیگری مثل وسواس هم اشاره کرد که چندان شایع نیست، مثلاً اینکه فرد مدام اخبار را چک کند و اگر یک ساعت این کار را نکند فکر کند اتفاق بدی افتاده، جزو موارد وسواس است.»
اما با این احوال و با توجه به اینکه معلوم نیست کرونا تا کی بماند، چه کار باید بکنیم؟
دکتر طوسی در این باره چند توصیه دارد:«افراد در وهله اول باید میزان استفاده خودشان را پایش کنند و بفهمند در طول روز چه زمانی را به حضور در شبکه‌های اجتماعی اختصاص می‌دهند. برای این کار می‌شود از اپلیکیشن‌هایی هم کمک گرفت و جالب است که از هرطرف می‌رویم به همین گوشی تلفن می‌رسیم. بعد باید پله پله برای خودشان محدودیت اعمال کنند. برای اینکه کمتر در فضای مجازی وقت بگذرانیم باید اضطراب خودمان را کاهش دهیم در واقع خودمان را از فضاهای اضطراب آور دور کنیم. بهتر است کاربران خودشان را به استفاده از چند سایت و کانال و خبرگزاری معتبر محدود کنند تا از بمباران اخبار جعلی دور بمانند. برای کاهش اضطراب همچنین باید خودمان را از نظر فیزیکی فعال نگه داریم، حتی شد در حد چند دراز و نشست و کمی پیاده روی. روش‌های آرام‌سازی هم توصیه مناسبی است. شما می‌توانید خیلی راحت به منابعی که این روش‌ها را آموزش می‌دهند، دست پیدا کنید. وقت گذرانی با خانواده هم گزینه خوبی است که می‌تواند به‌صورت حضوری و محدود یا اینترنتی باشد. تماس تصویری بگیریم و بنشینیم و با هم حرف بزنیم. با خانواده فیلم ببینیم و سرگرمی‌های گروهی ایجاد کنیم، خصوصاً این توصیه برای والدین است که با فرزندانشان کارهایی مثل درست کردن کاردستی انجام دهند، جای اینکه والدین سرشان توی گوشی خودشان باشد و بچه‌ها هم همینطور.
 توصیه من این است که در این دوران به سلامت جسم و روان مان اهمیت بدهیم. تغذیه مناسب و فعالیت بدنی مؤثر داشته باشیم و کمیت و کیفیت روابط را بهتر کنیم. اگر با این روش‌ها به نتیجه نرسیدید و هنوز به حضور بی‌رویه در شبکه‌های اجتماعی مشغول بودید، بهتر است از یک مشاور روانشناس یا روانپزشک کمک بگیرید که در این صورت هم در بیشتر موارد نیازی به استفاده از دارو نیست و با تکنیک‌هایی مداوا می‌شوید.»
دیگر آدم‌های قبلی نیستیم. هم صبور شده‌ایم و هم بی قرار. از طرفی هزار فکر در سرمان است و از طرف دیگر، چنان مهر کندی بر همه چیز زده شده که گاهی چاره‌ای جز سکون نیست. این وسط فقط ماییم و خودمان. یک نفر برای خودش. یکی نفری که با گوشی تلفنش برای خودش دنیایی مجازی می‌سازد و در آن زندگی می‌کند. کرونا این عادت بدمان را هم بدتر کرد.