مرجان اسلامی فر
خبرنگار
صنعت کشور با شیوع کرونا آسیب پذیرتر شده است. صنعتگران روزهایی را سپری می‌کنند که موجی از ناامیدی در وجود آنها شکل گرفته است. البته هستند صنعتگرانی که نگاه‌شان به صنعت همچنان مثبت است و می‌گویند تنها راه نجات اقتصاد ایران تکیه به صنعت است و اگر به این موضوع توجه نشود در آینده‌ای نزدیک چیزی از اقتصاد باقی نخواهد ماند.اگر پای درد دل صنعتگران بنشینید هر کدام قصه طولانی از شروع فعالیت خود در این روزها دارند. آنها سرد و گرم روزگار را چشیدند اما تحریم و کرونا باعث شده تلخی فعالیت آنها بیشتر از شیرینی ایجاد صنعت باشد. سعید زرندی، معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران از شروع تازه‌ای صحبت و به برنامه‌های حمایتی‌ای اشاره می‌کند که بخشی از آن در سال‌جاری آغاز شده است. در ادامه متن گفت‌و‌گوی «ایران» با  وی می‌آید:

اکنون وضعیت صنعت کشور چگونه است؟
به صورت کلی صنعت کشور نسبت به سال‌های گذشته رشد خوبی داشته است اما در کنار پیشرفت‌های به دست آمده ما تعداد زیادی صنایع تعطیل داریم، بدین جهت اولویت اول ما این است که بدون اینکه واحد جدیدی بسازیم، واحدهای تعطیل را به چرخه صنعت برگردانیم؛ دوم واحدهایی داریم که با ظرفیت پایین در حال کار کردن هستند از این‌رو به‌دنبال این هستیم که افزایش ظرفیت تولید را به واحدها برگردانیم و سوم اینکه طرح‌های نیمه تمام که مکمل زنجیره تولید است زودتر فعال کنیم. موضوعات عنوان شده بهره‌وری سرمایه است که وزارت صمت در دوره جدید دنبال می‌کند.
چه تعداد واحد صنعتی تعطیل داریم؟
این موضوع به‌صورت متناوب در حال بررسی است اما طبق محاسبات صورت گرفته حدود 10 هزار واحد صنعتی تعطیل داریم. از این‌رو هدفگذاری جدی ما احیای واحدهای صنعتی راکد و تعطیل است. به گونه‌ای که سال گذشته احیای 1500 واحد صنعتی انجام شد و امسال هدفگذاری کرده‌ایم نزدیک به 2هزار و 200 واحد صنعتی تعطیل و راکد را به خانواده تولید برگردانیم.
 این تعداد واحد صنعتی طی چه زمانی تعطیل شدند؟
10 سال پیش که آمار واحدهای صنعتی را بررسی کردیم، رقم 10 هزار واحد استخراج شد؛ علت این بود که سیستم آماری وزارت صمت وقتی واحد صنعتی‌ای تعطیل می‌شد، آن را از چرخه تولیدکنندگان حذف نمی‌کرد.برخی از واحدهای تعطیل 20 سال از فرآیند تعطیل شدنشان می‌گذرد. خیلی از واحدهایی که اکنون فعال نیستند سال‌های گذشته تعطیل شدند. برای اینکه وضعیت جامعه آماری در بخش تولید شفاف شود، امسال برای اولین بار، تمام واحدهای اشباع، راکد و تعطیل را اعلام کردیم.
این 10 هزار واحد طی سال‌های اخیر هیچ تولیدی نداشتند؟
بعضاً  کارخانه‌ها و  واحدهای صنعتی تعطیل وجود دارد که اکنون قابلیت احیا دارند. بنا داریم سرمایه‌گذاران جدید در رسته‌های مختلف را به سمت کارخانه‌های راکد و نیمه تعطیل ببریم تا آنها با استفاده از فضای کارخانه‌ای یا حتی مشارکت با مدیرانی که تجربه تعطیلی واحد صنعتی خود را داشتند، فعالیت خود را شروع کنند. اولویت وزارت صمت این است که صاحبان واحد صنعتی تعطیل شده، مجدد فعال شوند و این امر طی فراخوانی هم اعلام شده است. برخی از این واحدها به جهت مشکلات مدیریتی، کمبود نقدینگی و مشکلات حقوقی تعطیل شدند لذا با حل و فصل مشکلات آنها می‌توان احیای واحدهای صنعتی را دنبال کرد. اگر واحد صنعتی قابل احیا نباشد با صاحبان کارخانه گفت‌و‌گو خواهیم کرد تا آن کارخانه را به سرمایه‌گذار جدید بفروشد.
اگر سرمایه‌گذار جدید اعلام آمادگی نکند، مسیر جایگزینی برای احیای واحدهای صنعتی در نظر گرفته شده است؟
افراد صاحب سرمایه شرکت‌هایی را راه‌اندازی و به واسطه آن احیای واحدهای صنعتی را شروع کنند و قطعاً خودشان هم می‌توانند در مجموعه‌های احیا شده سهم داشته باشند. این مدلی است که در خیلی از کشورها اجرایی شده است.
چرا در این مدت واحدها احیا نشدند؟
یکی از مشکلاتی که ما داریم این است که وقتی به صاحب واحد صنعتی تعطیل شده می‌گوییم واحد خود را بفروشد، به گونه‌ای حساب و کتاب می‌کند که دیگر آن واحد صنعتی قابل فروش نیست چرا که قیمت آن سرسام آور می‌شود.
آیا این الزام وجود دارد که سرمایه‌گذار جدید برای حضور در واحد صنعتی تعطیل شده همان رسته صنعتی را دنبال کند که پیش از این تعطیل شده بود؟
خیر به هیچ عنوان چنین الزامی در نظر نگرفتیم. پول سرمایه‌گذار جدید نباید بابت سوله سازی، تأمین آب، برق و سایر زیرساخت‌ها هزینه شود لذا اعتقاد داریم که باید از پتانسیل‌های موجود استفاده کرد. این اتفاق سرعت بهره‌برداری از واحد صنعتی را بیشتر می‌کند.
ماهانه چه تعداد سرمایه‌گذار به وزارت صمت مراجعه می‌کنند؟
سال گذشته حدود 26 هزار جواز تأسیس صادر کردیم.
اما جواز معیار حضور سرمایه‌گذار نیست؟
جواز مرحله ورود سرمایه‌گذار است و این یعنی ما علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت داریم. اما وزارت صمت سالی حدود 5 تا 6 هزار پروانه بهره‌برداری می‌دهد. یعنی هر 5 جواز یک سرمایه‌گذاری جدی و مصمم دارد.
عمده سرمایه‌گذاری‌ها خُرد است؟
عمده صنایع ایران، خرد و کوچک است. در حال حاضر 3 هزار و 748 واحد صنعتی بزرگ داریم که معیار در تشخیص واحد بزرگ، اشتغالزایی بالای 100 نفر است. واحدهای صنعتی این حوزه بیشتر در بخش‌های غذایی و آشامیدنی، محصولات کانی غیرفلزی و ساخت مواد و محصولات شیمیایی فعال هستند. اگر متوسط نرخ اشتغال را بین 50 تا 99 در نظر بگیریم، تعداد واحد صنعتی فعال 4 هزار و 555 واحد است. در این میان حدود 73 هزار و 727 واحد صنعتی فعال داریم که اشتغالزایی آنها کمتر از 50 نفر است. بر این اساس 35 هزار و767 واحد صنعتی خرد است که توانسته برای 10 نفر کمتر ایجاد شغل کند؛ واحدهای صنعتی کوچک که بین 10 الی 49 نفر کار ایجاد کرده است در حدود 37 هزار و 960 واحد فعال دارد.
آیا استقبال از ایجاد صنایع خرد برای کشور اتفاق خوبی است؟
قاعدتاً یکی از راه‌ها برای افزایش نرخ اشتغال که در سایر کشورها هم عملیاتی شده حرکت به سمت صنایع خرد است؛ اما نباید در این بخش   زیاده‌روی کرد.
آیا رونق صنایع خرد به منزله این است که سرمایه‌گذاران نمی‌خواهند ریسک کنند؟
بله این نکته اثر‌گذار است اما سرمایه‌گذاری خرد هم متناسب با ریسک‌های کشور است. ما باید نگاه زنجیره‌ای به بخش تولید داشته باشیم، یعنی صنایع خرد باید در زنجیره تولید واحدهای صنعتی بزرگ هم دیده شوند یا نقش‌شان در شرایط فعلی بازتعریف شود.
به نظر می‌رسد با توجه به شرایط کشور، وزارت صمت نمی‌تواند هدف‌گذاری برای بخش صنعت داشته باشد؟
دولت‌ها از ابزارهایی با عنوان ابزارهای صنعتی استفاده می‌کنند؛ یعنی از ابزارها به گونه‌ای استفاده می‌شود که با تغییرات مختلف و حتی سیاسی، تغییر در رفتار بنگاه اتفاق بیفتد. بنگاه برای هر گونه سرمایه‌گذاری آزاد است، لذا می‌توان جذابیت‌ها را به نحوی تغییر داد که سرمایه‌گذاران به سمت صنایع خاص و مورد هدف کشور هدایت شوند. سعی کردیم با استفاده از تجربه سایر کشورها، این اتفاق را هم در ایران بخصوص صنایع پیشران پیاده‌سازی کنیم. 10 خانواده صنعت (محصولات شیمیایی و پتروشیمی، فلزات اساسی، غذایی و آشامیدنی، وسایل نقلیه موتوری، تجهیزات حمل و نقلی، ماشین‌آلات و تجهیزات، لاستیک و پلاستیک، ماشین‌آلات دستگاه‌های برقی، نساجی پوشاک و کاغذ) در این حوزه تعریف شده است که بر اساس آن حرکت خواهیم کرد. صنایع یاد شده در اولویت حمایت قرار گرفتند ولی این دلیل بر بی‌توجهی به سایر صنایع نیست.
این اتفاق از ایجاد صنایع تکراری جلوگیری می‌کند؟
بله به طور قطع چنین کاری خواهد کرد. از سویی وزارت صمت امسال و برای اولین بار صنایع پیشران و اشباع را اعلام کرد. ما ممنوعیتی برای صنایع اشباع در نظر نگرفتیم اما شرط گذاشتیم که اگر تولید متفاوت یا صادرات‌گرا باشد فعالیت تولیدی در صنایع اشباع امکانپذیر است.در غیر این صورت اجازه نمی‌دهیم که پول کشور وارد بخش‌هایی شود که برگشت پول آن میسر نیست. از بانک‌ها هم خواسته شده که به این مقوله توجه کنند و سرمایه‌ها را به سمت صنایع پیشران ببرند.
اکنون واردات مواد اولیه چگونه است؟ برخی‌ها هشدار می‌دهند که به جهت کمبود ارز مواد اولیه وارد کشور نمی‌شود، آیا چنین نگرانی در بدنه وزارت صمت وجود دارد؟
برای هر تولید ما نیاز به نقدینگی، مواد اولیه و فناوری داریم. ماده اولیه موضوع بسیار مهم و کلیدی است و شاید لازمه سرپا نگه داشتن صنعت، تأمین بموقع مواد اولیه است. با کاهش فروش نفت، خللی در تأمین مواد اولیه پیش آمد اما با افتخار می‌توان گفت که توانستیم موضوع اقتصاد بدون نفت را به‌صورت کامل اجرایی کنیم.با تدابیری که اندیشیده شد، صنعت سرپا ماند و همین رویه ادامه پیدا خواهد کرد.
چه تدابیری داشته‌اید؟
ما دو چالش تأمین ارز و تحریم را داشتیم ولی از توان صنعتگران استفاده کردیم و با مکانیسمی که صادرکنندگان و تولیدکنندگان در کنار هم قرار بگیرند توانستیم از مشکلات عبور کنیم. به جهت شرایط تحریمی نمی‌توان توضیحات بیشتری ارائه کرد. با این تفاسیر تصور نمی‌کنم برای ماه‌های آتی با مشکل تأمین مواد اولیه روبه‌رو شویم. البته بانک مرکزی در این بخش مساعدت‌هایی داشته است. موضوع تأمین مواد اولیه هر هفته در وزارت صمت مطرح می‌شود تا مشکلاتی که به وفور در این بخش وجود دارد تا حدی حل شود. تأمین مواد اولیه با شرایط کشور بسیار سخت شده است اما قطعاً مشکلی نداریم.
 صنعتگران از عملکرد بانک مرکزی گلایه دارند و می‌گویند در تخصیص ارز کوتاهی‌هایی صورت می‌گیرد، نظر شما چیست؟
عمده مشکلات واحدهای صنعتی فراتر از وزارت صمت است. با هماهنگی بانک مرکزی واردات را در مقابل صادرات و تهاتر دیدیم. بنابراین سعی کردیم که صنعت، به سمت استقلال ارزی برود.
برای امسال در صنایع منتخب چقدر کاهش تولید پیش‌بینی می‌کنید؟
تا بهمن ماه سال گذشته تولید در مسیر رشد قرار گرفته بود، اما شیوع ویروس کرونا باعث شد تولید تحت تأثیر قرار گیرد. تولید افت داشته اما قابل جبران است و می‌توانیم به اعداد تولید سال قبل برسیم.
در مورد تأمین نقدینگی چه فعالیت‌هایی برای واحدهای صنعتی صورت گرفته است؟
یکی از اقدام‌هایی که در سال‌جاری شروع کردیم، استفاده از بازار سرمایه است.اعتقاد داریم صنعت کشور باید متناسب با شرایط جدید، خود را آماده کند؛ بانک‌ها به تنهایی توان تأمین خواسته‌های تولیدکنندگان را ندارند لذا باید با کمک بازار سرمایه به کمک واحدهای صنعتی بیاییم.این امر در قالب عرضه سهام یا ایجاد بدهی با انتشار اوراق است. یکی از اتفاق‌های خوبی که در حوزه بازار سرمایه رخ داده و سران قوا آن را تأیید کردند(بزودی ابلاغ می‌شود) این است که اگر واحدهای صنعتی در سال‌جاری سهام خود را وارد بورس کنند، مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند. تا زمانی که واحد صنعتی در بورس باشد این مشوق برقرار خواهد بود.
تاکنون ارزیابی از تأثیر‌گذاری شیوع ویروس کرونا بر واحدهای صنعتی داشته‌اید؟
در ابتدای شیوع ویروس کرونا، دسته‌بندی از اثرپذیری واحدهای صنفی و صنایع صورت گرفت. در یکسری از بخش‌ها شاهد ریزش بالای مالی بودیم. در بخش صنوف، طبق نظر ستاد ملی کرونا، واحدها مجبور به تعطیلی شدند ولی در مورد صنعت چنین اتفاقی رخ نداد، لذا میزان ضرر و زیان واحدهای صنفی زیاد بود. درآمد شب عید واحدهای صنفی به اندازه درآمد یکسال است لذا باید پذیرفت که صنوف در شیوع کرونا بیشترین اثرپذیری را داشتند. حوزه صنعت هم با اختلال‌هایی مواجه شد چرا که شاهد افت تقاضا بودیم. دولت برای کمک به واحدهای صنعتی و صنفی تسهیلاتی در نظر گرفته و سقف این تسهیلات باز است، یعنی اگر نیاز واحدهای آسیب دیده بیشتر باشد مجدداً تزریق منابع مالی صورت می‌گیرد.
آیا شیوع کرونا باعث شد تا سیاستگذاران به نتیجه‌ای برسند که در زمان بحران چگونه باید فعالیت کنند؟
شیوع ویروس کرونا چند نکته مهم و کلیدی را ثابت کرد. اول آن که، نشان داد که اگر موانع از جلوی پای تولیدکنندگان برداشته شود، آنها با وضعیت بهتری می‌توانند تولید کنند.از سویی شیوع کرونا باعث شد ایران در زمینه تجارت الکترونیکی به پیشرفت‌های خوبی دست پیدا کند. سال‌های متمادی‌ است که وزارت صمت به‌دنبال توسعه تجارت الکترونیکی است لذا باید تمام سعی خود را بکنیم تا فضای موجود در تجارت الکترونیکی را حفظ کنیم. سال گذشته میزان گردش مالی تجارت الکترونیکی کشور 400 هزار میلیارد تومان بود که امسال با رشد مضاعف می‌توان آن را به 800 هزار میلیارد تومان رساند. از سویی کرونا نشان داد که اگر تقاضا زیاد باشد، بخش تولید می‌تواند به متقاضیان پاسخ دهد. یعنی اگر ما به سمت تحریک تقاضا برویم می‌توانیم شاهد تقویت تولید باشیم.
 به نظر می‌رسد تحریک تقاضا در مورد تمام صنایع پاسخ مثبتی نمی‌دهد، نمونه آن صنعت خودرو است؛ با افزایش تقاضا تولیدکنندگان دچار چالش جدی شدند.
صنعت خودرو شرایط متفاوتی دارد، در بازار خودرو نیاز کاذب شکل گرفت که تولیدکنندگان نتوانستند پاسخگو باشند. خودرو را نمی‌توان به‌عنوان معیار در عدم موفقیت سایر صنایع در بحران کرونا دانست.

مشکل اصلی سرمایه‌گذاران عدم اطلاعات است؛ از آنجا که اطلاعات در ایران روشن و شفاف نیست، سرمایه‌گذار نمی‌داند در کدام بخش‌ها و صنایع می‌تواند سرمایه‌گذاری کند.
سعی کردیم امسال به سمت شفاف‌سازی حرکت کنیم؛ هر سرمایه‌گذار می‌تواند لیست فرصت‌های سرمایه گذاری، واحدهای اشباع و واحدهای تعطیل استان خود را از سایت وزارت صمت استخراج کند. این امر باعث می‌شود که وقت و سرمایه، سرمایه‌گذاران هدر نرود. در این میان باید از صنایع بزرگ و اثرگذار حمایت ویژه شود، بدین جهت صنایع را اولویت‌بندی اولیه کردیم که به‌صورت رسمی اعلام نشده است. در گام اول 200 واحد صنعتی شاخص انتخاب شده که قرار است مورد حمایت قرار گیرد و البته در کنار این امر می‌خواهیم از برندهایی که نوستالژی ایرانیان است هم حمایت ویژه کنیم. صنعتگران باید بدانند که در کنار حمایت‌ها اصل تولید با رقابت است.

سید علی حسینی
‌ نایب دوم کمیسیون حمل و نقل اتاق بازرگانی ایران
اگر بخواهیم بسته تشویقی برای حضور ایرلاین‌های خارجی در نظر بگیریم باید به مواردی توجه کنیم که اکثر آنها در زمره زیرساخت‌ها است. آسمان ایران ویژگی‌هایی دارد که باعث می‌شود شرکت‌های هوایی نگاه مطلوبی به آن داشته باشند. به‌عنوان مثال، فرودگاه امام نسبت به فرودگاه کشورهای همسایه مزیت‌های متعددی دارد که به واسطه چنین پتانسیل‌هایی می‌توان بهره بیشتری از خطوط هوایی کشورمان برد. از آنجا که فرودگاه امام در ارتفاع قرار گرفته و حدود 1000 تا 1100 متر از سطح دریا ارتفاع دارد، این امر برای شرکت‌های هواپیمایی صرفه اقتصادی زیادی ایجاد می‌کند چرا که شرکت‌های هواپیمایی برای هر نشست و برخاست حدود هزار متر ارتفاع کمتری مصرف می‌کنند و همین امر سبب می‌شود تا سوخت کمتری نیز مصرف کنند. از آنجا که این اتفاق برای شرکت‌های هواپیمایی سودده است می‌توان از آن به‌عنوان یک مزیت مهم و جدی فرودگاه کشور نام برد.
فرودگاه کشورهای همسایه در سطح دریا قرار دارند و با این اوصاف همواره سعی کردند هاب لجستیک هوایی منطقه باشند، آنها به جهت تعدد ناوگان ملی و پروازهای زیادی که دارند به موفقیت‌هایی هم دست یافتند اما ایران به خاطر تحریم، امکان توسعه و تقویت ناوگان ملی خود را ندارد، از این‌رو با استفاده از توان ایرلاین‌های خارجی می‌توان در این حوزه فعال‌تر شد و آهسته آهسته به سمت هاب منطقه رفت.
از سویی بزرگترین مزیتی که ایران دارد در بخش سوخت است. شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی می‌تواند با هماهنگی وزارت نفت سوخت ارزان به شرکت‌های هواپیمایی عبوری از آسمان ایران تخصیص دهد که این امر بشدت برای شرکت‌های هواپیمایی جاذبه ایجاد می‌کند.
مسأله مهمی که در این بخش وجود دارد و باید به آن توجه کنیم، زیرساخت فرودگاه‌های کشور و بخصوص فرودگاه امام است. وقتی قرار بر این است که هواپیما در فرودگاه امام فرود بیاید و دوباره پرواز کند، ما به سالن ترانزیت و انتظار مناسب برای مسافران نیاز داریم که متأسفانه در مقطع فعلی خوب نیست و همچنین زیرساخت‌های باری برای فرودگاه امام مناسب نیست؛ به گونه‌ای که فعالان اقتصادی برای کالاهای وارداتی به جهت تخلیه و بارگیری با مشکلات زیرساختی مواجه می‌شوند.
اگر برنامه خوبی در این بخش تدوین شود، شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند از زیرساخت‌های باری بهره ببرند و برای جابه‌جایی کالا از فرودگاه امام استفاده کنند. اعتقاد دارم که تقویت زیرساخت‌ها اهرم تشویق‌کننده‌ای است. از این‌رو به افرادی که در حال تهیه بسته تشویقی برای ایرلاین‌های خارجی هستند، پیشنهاد می‌کنم که می‌توان در فرودگاه امام سردخانه مجهزی ساخت تا شرکت‌های هواپیمایی از آن برای انتقال میوه و سبزیجات تازه نیز استفاده کنند که این امر به صنعت هوایی و صادرات کمک قابل توجهی می‌کند.
البته برای تحقق این موضوع تنها سیاستگذاری و تلاش سازمان هواپیمایی کافی نیست و همکاری سایر مجموعه‌ها که در زمینه لجستیک هوایی و باربری غیرنظامی فعالیت می‌کنند، ضروری است.
با توجه به شرایط کشور بخصوص از نظر تحریم، پتانسیل بالایی برای بار هوایی وجود دارد؛ بنابراین می‌توان از هواپیماهایی که فرود می‌آیند و مجدد پرواز می‌کنند در راستای واردات و صادرات کالا استفاده کرد؛ حرکت به این سمت قیمت‌ها را مناسب و به صرفه خواهد کرد. از این رو اگر شرکت‌های لجستیکی در زمینه بار هوایی فعال باشند می‌توانند در زمینه قیمت نهایی کالا و کرایه حمل اثرگذار باشند.
در حال حاضر کرایه حمل بارهای صادراتی بخصوص در بخش هوایی بالا تمام می‌شود لذا نمی‌توان میوه و محصولاتی که احتیاج به تازه خوری دارند را از طریق حمل و نقل هوایی جابه‌جا کنیم؛ در شرایطی مانند شیوع کرونا که تعداد پروازها کم می‌شود می‌توان از این پتانسیل استفاده کرد.