میترا جلیلی
خبرنگار
بیش‌ از دو سال از مسدودسازی اپلیکیشن پیام رسان «تلگرام» در روسیه می‌گذرد و با وجود تلاش‌هایی که در این مدت صورت گرفت تا این شبکه اجتماعی رفع فیلتر شود ولی هرگز این امر محقق نشد. اما روز پنجشنبه مردم روسیه با خبری عجیب غافلگیر شدند چراکه Roskomnadzor، نهاد ناظر بر ارتباطات و اینترنت در روسیه اعلام کرد محدودیت‌های دسترسی کاربران روس به این پیام رسان را برداشته است. البته دلیل این موضوع تلاش‌های «پاول دوروف» بنیانگذار تلگرام برای مقابله جدی با افراط گرایان و تروریست ها مطرح و عنوان شد که این شبکه اجتماعی فرصتی دیگر برای حضور و فعالیت در روسیه پیدا کرده است هرچند برخی نیز دلیل آن را شیوع کرونا و علاقه ۳۰میلیون کاربر روس به کسب خبر ازطریق این پیام رسان می‌دانند.
تغییر موضع تلگرام
روی وب سایت نهاد نظارتی Roskomnadzor نوشته شده است: «ما آمادگی «پاول دوروف» بنیانگذار تلگرام برای مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی را به فال نیک می‌گیریم. طبق قوانین جدید این شبکه اجتماعی، اطلاعات شخصی کاربران مشکوک تلگرام در اختیار مقامات روسیه قرار می‌گیرد و حالا هم با موافقت دفتر دادستان کل روسیه، منع دسترسی کاربران روس به تلگرام برطرف شده است. ما آماده همکاری با همه کمپانی‌های اینترنتی در روسیه هستیم تا از انتشار اخبار و اطلاعات مربوط به تروریست‌ها و افراط گرایان، پورنوگرافی کودکان، محتوای مرتبط با خودکشی، تبلیغ مواد مخدر و...به طور جدی ممانعت شود.»
هرچند «پاول دوروف» هنوز به رفع فیلتر این شبکه اجتماعی واکنش رسمی نشان نداده اما چندی پیش در تلگرام نوشت: «اگر تلگرام از دادگاه نامه‌ای دریافت کند که یکی از کاربران ما مظنون به فعالیت تروریستی است و این موضوع اثبات شود، آی‌پی آدرس وی را می‌بندیم و شماره تلفن این شخص را نیز در اختیار مقامات مربوطه قرار می‌دهیم.» البته برخی این عمل را پایان آزادی بیان در تلگرام می‌دانند اما تلگرام یادآور شده است که این شبکه پیام رسان به هر خواسته‌ای از سوی روسیه یا هرکشور دیگری پاسخ مثبت نخواهد داد و افشای اطلاعات فرد مظنون تنها طی شرایطی ویژه انجام خواهد شد. «پاول دوروف» همچنین در روز ۴ ژوئن از مقامات روس خواست که تلگرام را رفع فیلتر کرده و اجازه دهند که 30 میلیون کاربر این پیام رسان در روسیه، براحتی از این پلتفرم استفاده کنند چرا که وی و تیم همراهش راهکارهایی را برای حذف محتوای تروریستی و مقابله با افراد خاطی یافته‌اند. دوروف در ادامه نوشت: هر ماه تیم تلگرام از ده‌ها هزار تلاش تروریست‌ها برای آسیب رساندن به‌مردم و انجام حملات تروریستی ممانعت می‌کند. تلگرام سیستمی را توسعه داده تا با‌ وجود حفاظت از حریم شخصی کاربران، از حرکت‌ها و اعمال تروریستی در جهان پیشگیری کند.
کرونا موتور محرکه رفع فیلتر تلگرام
اما تلگرام این شبکه اجتماعی محبوب با‌ وجود مخالفت‌های فراوان برای آزادسازی، چگونه رفع فیلتر شد و چه تلاش‌هایی برای این موضوع صورت گرفت؟ از سال ۲۰۱۸ تاکنون گروه‌های زیادی تلاش کردند تا دولت روسیه را به رفع فیلتر این شبکه پیام رسان ترغیب کنند با این حال هیچ یک نتیجه‌ای در برنداشت. اما به‌نظر می‌رسد با اینکه کرونا در سال‌جاری میلادی همه جهان را به چالش کشیده اما راهی مقابل طرفداران رفع فیلتر تلگرام گشوده است. در ۲۳ آوریل، دو عضو دومای روسیه پیش‌نویس لایحه پایان دادن به ممنوعیت تلگرام در روسیه را ارائه دادند و تلگرام را ابزاری حیاتی برای آگاهی‌رسانی به مردم درباره کووید ۱۹ اعلام کردند. در این پیش‌نویس آمده است: امروزه این پلتفرم به سرویس رسمی برای افزایش آگاهی مردم از خطرات کرونا، چگونگی فاصله گذاری‌های اجتماعی، راه‌های درمانی و... تبدیل شده است. ازآنجا که بسیاری از مسئولان برای اشتراک‌گذاری اطلاعات درباره این پاندمی از تلگرام استفاده می‌کنند باید هرچه زودتر به فکر رفع فیلتر آن باشیم تا جان مردم به‌خطر نیفتد. همچنین مرکز پاسخ به ویروس کووید۱۹ و وزارت ارتباطات، از تلگرام به‌عنوان یکی از منابع اصلی  انتشار اطلاعات استفاده می‌کنند پس این پلتفرم، نقش اجتماعی اساسی در این برهه حساس ایفا می‌کند. ازسوی دیگر با وجودی که کانال‌های ارتباطی رسمی متعددی در روسیه ایجاد شده اما مردم بیشتر از طریق تلگرام پیگیر اخبار هستند. در ادامه این پیش‌نویس آمده است:همه ما می‌دانیم که راه‌های زیادی برای دور زدن این فیلتر وجود دارد و عملاً مسدودسازی آن فقط به وجهه قانونگذاران و حکومت این کشور آسیب می‌زند و آن را خدشه دار می‌کند وگرنه همه مردم با ساده‌ترین روش می‌توانند به تلگرام دسترسی داشته باشند.  دولت نمی‌تواند هیچ ممانعتی از توسعه تلگرام در روسیه انجام دهد و این، تنها یک شکست برای دموکراسی روسیه به حساب می‌آید. این دو عضو دومای روسیه نوشته اند: بسیاری سیاست‌های روسیه را دوگانه می‌دانند چراکه با وجود تعهد این کشور به دیجیتالی شدن اقتصاد روسیه، برخورد با یکی از بزرگ‌ترین کارآفرین‌های حوزه فناوری این کشور یعنی «پاول دوروف»اقدامی عجیب به نظر می‌رسد. این پیشنهاد البته موافقان و مخالفانی داشت به‌عنوان مثال بلافاصله پس‌ از ارائه آن، وزارت توسعه دیجیتال، ارتباطات و رسانه‌های جمعی، خواسته آنها برای رفع این ممنوعیت را زیر سؤال برد. اما بتازگی «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین اعتراف کرد که تلگرام با وجود مسدود بودن به‌طور گسترده در روسیه مورد استفاده قرار دارد. وی افزود: درست است که دادگاه رأی به فیلتر تلگرام داده ولی حالا شرایط تغییر کرده و متفاوت است و باید بر حسب شرایط مملکت در این باره تصمیم‌گیری شود.  در ابتدای هفته گذشته نیز تعدادی از سازمان‌های دولتی ازRoskomnadzor نهاد قانونگذار رسانه و اینترنت در روسیه درخواست کردند که ممنوعیت‌های فعالیت تلگرام در این کشور برداشته شود تا کاربران بتوانند به‌طور قانونی از این اپلیکیشن پیام رسان استفاده کنند.
این تصمیم بدین ترتیب به کاربران روسی اجازه خواهد داد از این پس به‌طور قانونی از تلگرام استفاده کنند و برای استفاده از آن نیازی به فیلترشکن یا پروکسی‌ها نداشته باشند. گفتنی است«دوروف» هم در پشتیبانی از تلاش اعضای دومای روسیه در ماه آوریل نوشت: «اکنون ۱۷منبع خبر و اطلاعات رسمی درباره کووید ۱۹ در تلگرام فعالیت دارند این بدان معناست که وزارت بهداشت حداقل ۱۷کشور در تلگرام اطلاع‌رسانی می‌کنند. پاندمی کرونا خطری برای همه جهان است و وقتی هم که به پایان برسد جهان به این زودی‌ها به حالت قبل بازنمی گردد. این به ما مربوط می‌شود که در جهان پساکرونا وقتی به گذشته برمی گردیم از عملکرد خود راضی باشیم یا نه.» بسیاری، این نوشته دوروف را عملاً تلنگری برای حکومت روسیه به منظور رفع فیلتر تلگرام دانستند.

به‌ تازگی خبری جعلی در برخی کانال‌های تلگرامی در حال چرخش است که حکایت از یک تغییر سیاست در شبکه اجتماعی اینستاگرام دارد. به‌گزارش «ایران»، این خبر حاکی از آن است که سیاست‌های اینستاگرام در قبال محتواهای مستهجن و برهنه تغییر کرده و این شبکه اجتماعی به طور شفاف و روشن سیاست‌های مقابله با تصاویر و محتوای مستهجن را در سایت رسمی خود اعلام کرده است. اما با جست‌و‌جو در حساب‌های رسمی این سایت هیچ خبر رسمی منتشر شده مبنی بر تغییر سیاست‌های مربوط به تصاویر مستهجن و حتی احتمال تغییر این سیاست‌ها در آینده نیز وجود ندارد. این خبرها نه تنها نشان از جعلی بودن دارد بلکه مشخص نیست این خبرها توسط کدام اتاق فکرها و با هزینه از چه منابعی برای فیلتر اینستاگرام و فشار به نهادهای تصمیم گیر در این زمینه تولید می‌شود.  گفتنی است در متن این خبر جعلی آمده است: «از امروز کاربران می‌توانند اینستاگرام بدون بن و ریپورت شدن اکانتشون، فیلم مستهجن تو این شبکه اجتماعی را آپلود کنن و لایوهای مستهجن هم دیگر قطع نمیشه و این باعث میشه تو آینده نه چندان دور لایوهای مستهجن را براحتی تو اینستاگرام ببینیم.»

30 آوریل 2020 (برابر با ۶ اردیبهشت ۱۳۹۹) ژوزف بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی، بیانیه‌ای را در خصوص فعالیت‌های سایبری مخرب در شرایط همه‌گیری بیماری کرونا منتشر کرد. این بیانیه نتیجه افزایش استفاده از فناوری اطلاعات در دوران این بیماری و به‌دنبال آن افزایش ناامن‌سازی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات به‌صورت گسترده و جهانی بود. این بیانیه دربردارنده نوعی از حکمرانی جهانی داده و اینترنت است. در این بیانیه وجوه قابل توجهی ارائه‌ شده است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
متن بیانیه: از زمان گسترش همه‌گیری ویروس کرونا در سراسر جهان، اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو این اتحادیه با تهدیدهای سایبری و فعالیت های سایبری مخرب روبه‌رو هستند؛ فعالیت‌هایی که اپراتورهای کلیدی (بوی‍ژه در بخش سلامت) در این دولت‌ها و شرکای بین‌المللی‌شان را هدف گرفته‌اند. از زمان شروع این همه گیری، کمپین‌های قابل توجه فیشینگ و توزیع بدافزار ‌و همچنین، فعالیت‌های پویش راه‌های نفوذ و آسیب پذیری‌های زیرساخت‌های اینترنتی و البته تحمیل ترافیک سنگین مصنوعی به زیر ساخت‌های اینترنتی (DDoS) شناسایی شده‌اند. این فعالیت‌های مخرب در برخی موارد، زیر ساخت‌های ضروری برای مدیریت بحران همه‌گیری را هدف گرفته‌اند. اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو این اتحادیه، این رفتار مخرب در فضای سایبری را محکوم کرده و ضمن ابراز همبستگی خود با همه کشورهای قربانی فعالیت‌های مخرب سایبری، بر تداوم حمایت از تقویت تاب‌آوری جهانی سایبری تأکید می‌کنند.
هرگونه تلاشی برای ایجاد اختلال در توانایی زیر ساخت‌های حیاتی، غیرقابل قبول است. مرتکبان چنین فعالیت‌های مخربی باید فوراً از انجام چنین اقدامات غیرمسئولانه و بی‌ثبات‌کننده دست بردارند؛ اقداماتی که زندگی مردم را در معرض خطر قرار می‌دهد. همه جهان باید در نبرد جهانی علیه این ویروس در کنار هم بایستند. موضوع این همه گیری، موضوع بشریت و ارزش‌های جهانی مشترک ما است. اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو این اتحادیه، فهم و نگاه مشترکی به این تهدیدات سایبری و راه‌های جلوگیری، بی‌انگیزه کردن عاملان، بازدارندگی و پاسخ به آنها دارند. این پاسخ بوی‍ژه از طریق تبادل مستمر اطلاعات و همکاری در مواجهه با اختلالات سایبری و همچنین، استفاده از پاسخ دیپلماتیک مشترک اتحادیه اروپا به فعالیت‌های مخرب سایبری صورت می‌گیرد. به‌منظور دستیابی به این هدف، اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو این اتحادیه، همکاری‌های تکنیکی، عملیاتی، قضایی و دیپلماتیک‌شان با شرکای بین‌المللی را بیش از پیش تقویت
خواهند کرد.
اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو این اتحادیه از همه کشورها می‌خواهند تا مطابق با قانون بین‌المللی و گزارش‌های اجماعی سال‌های 2010، 2013 و 2015 گروه‌های کاری کارشناسان دولتی (GGEs) سازمان ملل، اقدامات متناسب و جدی را در قبال مرتکبان این فعالیت‌ها (که از درون کشورهای متبوع آنها دست به این اقدامات می‌زنند) انجام دهند. فعالیت مستمر گروه کاری باز (OEWG) سازمان ملل در حوزه اطلاعات و ارتباطات از راه دور و در چارچوب امنیت بین‌الملل، عاملی حیاتی برای تقویت همکاری بین‌المللی با هدف ایجاد یک فضای سایبری جهانی، باز، با ثبات و امن است؛ فضایی که در آن به حقوق بشر، آزادی‌های اساسی و حاکمیت قانون احترام گذارده می‌شود.
اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو این اتحادیه در کنار یکدیگر و در کنار آنهایی که (در سراسر جهان) از این همه‌گیری آسیب دیده‌اند؛ ایستاده و خواهند ایستاد. کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا: ترکیه، جمهوری مقدونیه، مونته نگرو، صربستان، آلبانی و بوسنی و هرزگوین به‌عنوان یک کاندیدای بالقوه و کشورهای عضو اتحادیه تجارت آزاد اروپایی: ایسلند، لیختن اشتاین و نروژ، اعضای منطقه اقتصادی اروپایی، به علاوه اوکراین، جمهوری مولداوی و ارمنستان، تعهد و همراهی خود با این بیانیه را اعلام کرده‌اند.
راهی جدید در حکمرانی اینترنت
محورهای کلیدی این بیانیه که نشان‌دهنده ساختار ذهنی جدیدی است که توسط اتحادیه اروپا در حال پایه‌گذاری است، بر محورهای زیر تأکید دارد:  شتاب رشد تهدیدهای سایبری: تهدیدات سایبری در دوران کرونا افزایش یافت، چرا که فعالیت‌های دورکاری و بدون آمادگی و همچنین خدمات غیرحضوری برای دولت‌ها و شرکت‌ها ناگزیر بود و به‌دنبال آن نیز تهدیدات سایبری رشد کرد. این رشد به نظر می‌رسد در دوران پساکرونا نیز ادامه خواهد داشت و به همین دلیل نیاز به شفافیت در ساختار مسئولیت‌های جهانی و حکمرانی جدید است.
 تهدید جهانی؛ راه‌حل جهانی: تهدیدات جهانی جز از طریق تقسیم کار جهانی قابل کنترل نیست. به همین دلیل لازم است تا ابتدا مسئولیت‌های کشورها و شرکت‌ها مشخص شود تا از آن طریق همکاری جهانی برای یافتن راه‌حل جهانی امکان‌پذیر شود. این بیانیه به‌صورت آشکار بر ضرورت یافتن راه‌حل‌های جهانی تأکید دارد.
 امنیت سایبری، موضوع دوگانه امنیتی- فناورانه: امنیت سایبری که پیش از این بیشتر موضوعی فناورانه و در حوزه فناوری اطلاعات بود؛ بتدریج در حال تبدیل به موضوعی امنیتی است. این حوزه نوپدید دووجهی مدیریت آن را در سطح کشورها و جهان سخت کرده است. محل انتشار بیانیه که مرجعی بیشتر امنیتی است تا فناورانه نیز می‌تواند دربردارنده نشانه‌های قابل‌ توجهی در این زمینه باشد.
 تأکید بر مسئولیت کشور مبدأ در پیشگیری از وقوع جرم سایبری: شاید بتوان این نگاه را مهم‌ترین بخش تقسیم مسئولیت جهانی دانست. هرچند در بیانیه‌های مختلفی به آن اشاره شده است؛ اما این بیانیه مشترک را می‌توان نقطه سرآغازی برای حکمرانی جدیدی دانست که در آن مسئولیت کشورهای مبدأ قابل توجه است. هرچند استفاده غیرمستقیم از تجهیزات یک کشور برای حمله به کشور دیگر امر متداولی است که شناسایی آن نیز به‌صورت فنی آسان نیست؛ اما تقسیم مسئولیت جهانی یعنی نقطه‌ای که ابزارهای جدید تهدید و به‌صورت برعکس شناسایی و مقابله با آن را نیز جهت‌دهی خواهد کرد.
 ضرورت راهبرد همکاری بین‌المللی: یکی از پیامدهای جدی این بیانیه افزایش راهبردهای مبتنی بر همکاری بین‌المللی در سال‌ها و روزهای آینده است. هیچ سیاست امنیت سایبری نمی‌تواند فارغ از جنبه همکاری بین‌المللی باشد. نهادی مانند CERT که در کشورهای مختلف نهاد امنیت سایبری و البته با رویکرد غیرامنیتی است؛ شاید در روزهای آینده تبدیل به نهاد مشترک کشورهای مختلف در پاسخگویی به تهدیدات امنیت سایبری و البته دارای وجوه امنیتی نیز خواهد شد.
تغییرات راهبردی در سیاست‌های ملی
اگرچه امنیت در جهان از دهه‌ها پیش از مفهومی ملی در حال تبدیل به مفهومی بین‌المللی است؛ اما همه‌گیری کرونا تسریع‌کننده این امر شده است. امنیت نه تنها در مفهوم بیولوژیکی‌اش؛ بلکه در مفهوم امنیت سایبری نیز همین روند تسریع شده است. به زبان ساده نمی‌توان امنیت سایبری را بدون همکاری‌های بین‌المللی و جهانی به سرانجام رساند. بین‌المللی‌شدن مفهوم امنیت سایبری به معنای ضرورت همکاری گسترده با نهادهای جهانی است.مسئولیت‌پذیری جهانی از یک سو و ضرورت نقش‌آفرینی بین‌المللی از سوی دیگر دربردارنده اهمیت این امر خواهد بود. عضویت در نهادهای تعریف‌شده جهانی و مشارکت برای ساخت آن به طور قطع یکی از پایه‌های سیاست امنیت سایبری در سال‌های آینده خواهد بود. رقابت‌های بین‌سازمانی داخلی نباید مانع این مشارکت جهانی ایران شود؛ مشارکتی که لازم است با همراهی نهادها و دستگاه‌های مسئول در این امر تحقق پذیرد.