یک روز پس از انتشار نرخ رشد اقتصادی کشور در سال گذشته، رئیس کل بانک مرکزی در یادداشتی پس از یک وقفه طولانی نرخ رشد محاسبه شده توسط این بانک را اعلام کرد و روز گذشته جزئیات آن روی پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی قرار گرفت.
برپایه این گزارش، نرخ رشد اقتصادی با نفت در سال گذشته به منفی 6.5 درصد و بدون نفت به 1.1 درصد رسیده است. دراین سال گروه کشاورزی، صنایع و معاون و خدمات نیز به ترتیب 8.8، 2.3 و منفی 0.2 واحد درصد رشد کرده‌اند.
براساس داده‌های حاصل از منابع آماری و برآوردهای مقدماتی انجام شده در خصـوص تولیـد ناخـالص داخلی کشور، نتایج اولیه نشان دهنده آن اسـت کـه در سـال 1398، تولیـد ناخـالص داخلـی بـه قیمـت پایـه و بـه قیمت‌های ثابت سال 1390 از 6564.7 هزار میلیارد ریال در سال 1397 به 6137.3 هزارمیلیارد ریال در سال 1398 کاهش یافته است. نتایج مقدماتی حاصل از بررسی روند تحولات ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی حاکی از برآورد رشد اقتصادی منفی 6.5 درصدی برای سال 1398 است. از سوی دیگردر سمت تقاضای اقتصاد و براساس برآوردهای اولیـه‌ای کـه در خصـوص اقـلام هزینـه‌ای اقتصاد همچون مخارج مصرف نهایی خصوصی، مخارج مصرف نهایی بخش دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و صادرات و واردات در سال 1398 به عمل آمده است، رشد اقلام هزینه‌ای یادشده بـه ترتیـب 7.7، منفی 6، منفی 5.9، منفی 29.9و منفی 38.1 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل است. در مجموع، رشد هزینه ناخالص داخلی بـه قیمت بازار در سال 1398 نسبت به دوره مشابه سال قبل 6.8 درصد کاهش یافته است. بر اساس برآوردهای اولیه، تولید ناخـالص داخلـی کشـور بـه قیمـت پایـه و بـه قیمـت‌های ثابـت سـال 1390 از 6564.7 هزارمیلیارد ریال در سال 1397 به 6113.7 هزار میلیارد ریال در سـال 1398 کـاهش یافتـه اسـت و گویـای نـرخ رشد تولید ناخالص داخلی به میزان منفی 6.5 درصد است. با توجه بـه وضـعیت کلـی اقتصـاد در سال 1398، محاسبات فصلی نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در سال گذشته نسبت بـه دوره مشابه سـال قبـل بـا افـت قابـل توجه نرخ رشد اقتصادی مواجه بوده است.
علت کاهش رشد اقتصادی
برآورد ارزش افزوده فعالیت‌های مختلف اقتصادی در سال 1398 نشان می‌دهد که علت عمده کاهش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را باید در کاهش ارزش افزوده فعالیت‌های «نفت»، «خدمات عمومی»، «بازرگانی، رسـتوران وهتلـداری» و «خـدمات اجتمـاعی، شخصـی و خـانگی» جست‌و‌جو کرد. چنان کـه سـهم ارزش افـزوده هـر یـک از فعالیت‌های مذکور در نرخ رشد منفی 6.5 درصدی تولید ناخالص داخلـی در سـال 1398 بـه ترتیـب منفی 7.4، منفی 0.8، منفی 0.3 و منفی 0.2 واحد درصد برآورد شده است.
چگونگی رشد بخش کشاورزی
در سال 1398 ارزش افزوده گروه کشاورزی به قیمت‌های ثابت سال 1390 به میـزان 491.5 هـزار میلیـارد ریـال برآورد شد که نسبت به دوره مشابه سال قبل 8.8 درصد افزایش نشان می‌دهد. برآوردهای انجام شده در این زمینه با توجه به آمارهای پایه دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است کـه تولیـد محصـولات زراعـی و بـاغی در سال 1398 نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب 2.8 و 13.6 درصد و تولید محصولات اصلی دامی 5.7 درصد افزایش یافته است.
رشد منفی 38.7 درصدی گروه نفت
براساس محاسبات اولیه، ارزش افزوده گروه نفت در سال 1398 به قیمت‌های ثابـت سـال 1390 بـه میـزان 771.8 هزار میلیارد ریال برآورد شد که گویای رشد منفی 38.7 درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل است. نتایج حاصـل از محاسبات مقدماتی در این زمینه نشان دهنده آن است که کاهش نرخ رشد ارزش افزوده این گروه، ناشی از کاهش نرخ رشد تولید و صادرات نفت خام و صادرات میعانات گازی نسبت به دوره مشابه سال قبل بوده است.
بهبود نرخ رشد گروه صنایع و معادن
گروه صنایع و معادن در سال 1398 از نرخ رشدی معادل 2.3 درصـد برخوردار شد کـه در مقایسـه بـا دوره مشابه سال قبل 6.6 واحد درصد افزایش یافته و در نتیجه سهمی معـادل 0.6 واحـد درصـد از نـرخ رشـد منفی 6.5 درصـدی اقتصاد را در دوره مورد بررسـی بـه خـود اختصـاص داده اسـت.
در ایـن گـروه، ارزش افـزوده بخـش‌های «صـنعت»، «معدن»، «ساختمان» و «آب و بـرق و گـاز» بـه ترتیـب بـا نـرخ‌های رشـد 2.1، 1.9، منفی 0.2 و 4.1 درصـدی مواجـه بوده‌اند.
افت 48.7 درصدی سرمایه‌گذاری در ساختمان
در بخش ساختمان، ارزش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ساختمان مناطق شهری به قیمت‌های جـاری طـی سال 1398 نسبت به دوره مشابه سال قبل 48.7 درصد افزایش یافته است. با اعمال شاخص‌های قیمـت متنـاظر و تعـدیل رقم مذکور، نرخ رشد ارزش افزوده سـاختمان بخـش خصوصی بـه قیمـت‌های ثابـت سـال 1390 معـادل 6.1 درصـد برآورد شده است.
در نهایت با احتساب رقم فوق و نیز بـا در نظرگـرفتن ارزش افـزوده سـاختمان دولتـی، نـرخ رشـد بخش ساختمان به قیمت‌های ثابت سال 1390 طی دوره زمانی مذکور منفی 0.2 درصد برآورد می‌شود.
ارزش افزوده منفی خدمات
ارزش افزوده گروه خدمات نیز در سال 1398 نرخ رشد منفی 0.2 درصدی داشته است و سهم آن از رشـد منفی 6.5 درصدی تولید ناخالص داخلی به منفی 0.1 واحد درصد رسیده است. نرخ رشد شاخص ضمنی گروه‌های «کشاورزی»، «نفـت»، «صنایع ومعادن» و «خـدمات» در سـال 1398 نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب معادل 43.8، 18.9، 31.3 و 33.4 درصد بوده است.
به علاوه، شـاخص ضـمنی «تولید ناخالص داخلی» و «تولید ناخالص داخلی بدون نفت» نیز طی دوره زمانی مزبور بـه ترتیـب دارای رشـد 37 و 34.9 درصدی بوده‌اند. برآورد حاصل از تولید ناخالص داخلی بر حسب اقلام هزینه نهایی دلالت برآن دارد که در سال 1398 هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی، هزینه‌های مصرف نهایی بخش دولتی و تشکیل سـرمایه ثابـت ناخـالص بـه قیمـت‌های ثابت سال 1390، به ترتیب از نرخ رشد منفی 7.7، منفی 6 و منفی 5.9 درصدی برخوردار بوده‌اند.
 علت کاهش تشکیل سرمایه ثابت
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص متشکل از دو بخش ساختمان و ماشین‌آلات است. نرخ رشد تشکیل سرمایه ثابـت ناخالص در دو بخش مذکور در سال 1398 نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیـب منفی 4.3 و منفی 10 درصـد بـوده اسـت. نرخ رشد منفی 4.3 درصدی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش ساختمان، عمدتاً به‌دلیل کـاهش تشـکیل سـرمایه ثابـت ناخالص ساختمان در بخش دولتی بوده است.
علت کاهش تشکیل سـرمایه در بخـش ماشـین‌آلات نیـز به‌دلیل کـاهش واردات کالاهای سرمایه‌ای و همچنین کاهش تشکیل سرمایه ماشین‌آلات تولید شـده داخـل طـی سـال 1398 نسـبت بـه مدت مشابه سال قبل است.
در حوزه تجارت خارجی و بر اساس محاسبات اولیه، رشد صادرات و واردات کالاها و خدمات در سـال 1398 (به قیمت‌های ثابت سال 1390)، نسبت به دوره مشابه سال قبل به ترتیب منفی 29.9 و منفی 38.1 درصد بوده است. همچنین لازم به ذکر است که بر اساس جدول مخارج نهایی، در سال 1398 نرخ رشد تولید ناخالص داخلی بـه قیمت بازار منفی 6.8 درصد برآورد شده است.

برش
رشد 31.3 درصدی نقدینگی

روز گذشته بانک مرکزی علاوه بر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی، متغیرهای پولی در پایان سال گذشته را هم بعد از یک وقفه طولانی منتشر کرد. براساس یافته‌های این گزارش، رشد 32.6 درصدی پایه پولی، افزایش 31.3 درصدی نقدینگی، کاهش 19.8 درصدی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، افزایش 26.8 درصدی سپرده‌گذاری سرمایه‌گذاری مدت‌دار و کاهش 5.6 درصدی بدهی دولت به بانک مرکزی، مهم‌ترین تحولات پولی و بانکی سال 98 بود. طبق این گزارش، میزان دارایی خارجی بانک مرکزی در پایان سال 98 به 547 هزار و 200 میلیارد تومان رسیده است که 17.6 درصد رشد نشان می‌دهد. همچنین بدهی دولت به بانک مرکزی 68 هزار و 990 میلیارد تومان درج شده است که نسبت به پایان سال 97 به میزان 4130 میلیارد تومان (5.6 درصد) کاهش داشته است اما بدهی شرکت‌ها و مؤسسات دولتی با رشد 36.7 درصدی به 31 هزار و 40 میلیارد تومان رسیده است. سپرده بانک‌ها نزد بانک مرکزی نیز به 282 هزار و 380 میلیارد تومان رسیده که از این مبلغ، 260 هزار و 470 میلیارد تومان سپرده قانونی و 21 هزار و 910 میلیارد تومان سپرده دیداری است. سیاست کنترل نرخ سود بانکی در بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی با 198 درصد کاهش، 110 هزار و 750 میلیارد تومان درج شده است. از این میزان سهم بدهی بانک‌های تجاری دولتی 4 هزار و 34 میلیارد تومان، سهم بدهی بانک‌های تخصصی دولتی 45 هزار و 430 میلیارد تومان و سهم بدهی بانک‌های غیردولتی و مؤسسات اعتباری 60 هزار و 980 میلیارد تومان است.
بدهی بانک‌های غیردولتی و مؤسسات اعتباری 30.3 درصد کاهش یافته است. با درنظر گرفتن ارقام مصارف پایه پولی که شامل سپرده بانک‌ها نزد بانک مرکزی، اسکناس و مسکوک نزد بانک‌ها و در دست اشخاص، حجم کل این متغیر در پایان سال 98 به 352 هزار و 520 میلیارد تومان می‌رسد که رشدی 32.6 درصدی نسبت به سال 97 دارد. از سوی دیگر حجم نقدینگی در پایان اسفند ماه سال گذشته به 2472 هزار و 150 میلیارد تومان رسیده که در این سال رشد 31.3 درصدی را نشان می‌دهد. ضریب فزاینده نیز با 0.9 درصد کاهش به 7.01 رسیده است. براین اساس، سهم شبه پول از نقدینگی 2 هزار و 44 هزار و 850 میلیارد تومان و سهم پول 427 هزار و 300 میلیارد تومان است. در این مدت شبه پول 28 درصد و پول 49.8 درصد رشد کرده است.
میزان اسکناس و مسکوک در دست اشخاص در سال 98 به میزان 11.7 درصد رشد کرده و به 61 هزار و 140 میلیارد تومان رسیده است. همچنین میزان سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار 1854 هزار و 800 میلیارد تومان شده که 1148 هزار و 690 میلیارد تومان سپرده بلندمدت و 708 هزار و 110 میلیارد تومان حجم سپرده‌ کوتاه‌مدت است. رشد سپرده بلندمدت 30.6 درصد و سپرده کوتاه‌مدت 21.1 درصد درج شده است.