گروه اقتصادی‌
بازار جهانی نفت خام این روزها با تحولاتی باورنکردنی مواجه شده است. از سقوط سنگین نفت خام سبک امریکا (شاخص WTI) به قیمت منفی 40 دلار در بشکه گرفته تا ریزش بهای معاملات آتی نفت خام شاخص برنت به ارقامی بی‌سابقه در دو دهه اخیر!
تحولات آنقدر سریع شده که در لحظه، قیمت‌ها تغییرات جهشی دارد و اعتبار شاخص‌ها مدام در حال سقوط است. مانند اعتبار شاخص WTI در بورس‌های جهانی که یک شبه زیر و رو شد.
 اما همه این تغییرات یک وجه اشتراک دارد و آن هم تأثیر‌پذیری از شیوع گسترده ویروس کرونا در جهان و کاهش شدید تقاضا برای نفت است. آنقدر که انبارها دیگر جایی برای ذخیره‌سازی نفت تولیدی ندارند و تولیدکنندگان نفت شیل امریکا حاضرند به خریداران پول بدهند تا نفت مازاد تولیدی کشور را تحویل بگیرند. ادامه این روند برای بازار نفت «ترسناک» توصیف می‌شود.
نفت امریکا در قیمت زیر صفر
عجیب اما واقعی! در معاملات پایانی بازارها در روز دوشنبه
(20 آوریل) قیمت نفت شاخص وست تگزاس اینترمدیت WTI به زیر صفر رفت. چراکه سر رسید قراردادهای خرید نفت برای تحویل در ماه مه ‌(اردیبهشت-خرداد) بود و در اتفاقی بی‌سابقه تولیدکننده‌های امریکایی در ازای تحویل نفت نه تنها پولی از مشتریان نگرفتند، بلکه حتی تا 40 دلار هم به ازای هر بشکه به خریدار پاداش دادند تا آن را تحویل بگیرد و حمل کند. با اتمام این روند در بازارهای جهانی نفت خام، شاخص WTI برای لحظاتی به قیمت‌های بالاتر از 1 دلار در بشکه بازگشت اما این موضوع ادامه دار نبود و مجدداً قیمت‌ها به زیر صفر دلار رسید. به‌طوری که روز گذشته و در زمان تنظیم این گزارش معاملات آتی شاخص WTI در قیمت منفی 8 دلار و42 سنت انجام می‌شد. باورنکردنی است که این قیمت منفی نسبت به معاملات روز قبل خود با بیش از 77 درصد افزایش معادل 29.21 دلار همراه بود.
احتمال می‌رود که قراردادهای ماه ژوئن نیز که در نوزدهم ماه مه ‌سررسید می‌شود، شرایط مشابهی داشته باشد. تقاضا در بازار تخریب شده و مخازن جای کافی برای ذخیره‌سازی نفت تولیدی ندارند. اگر شرایط تولید و تقاضا برای نفت سبک امریکا در اواسط ماه می‌ یعنی اواخر اردیبهشت مانند اکنون باشد، سقوط شدیدتر قیمت‌ها اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. این درحالی است که شاخص WTI سال گذشته در این روزها بشکه‌ای 65 دلار معامله می‌شد.
اکنون قیمت نفت سنگین کانادا نیز منفی است و به قیمت منفی ۰.۰۱ دلار در هر بشکه رسیده است و شرکت‌های نفتی این کشور مجبور شده‌اند تولید خود را کاهش دهند.
بر اساس گزارش رویترز، با ادامه کاهش قیمت نفت، شرکت‌های نفت کانادا پروژه‌های تولید نفت را کاهش می‌دهند. این اقدام پیامدهای منفی بلندمدتی برای تجهیزات تولیدی خواهد داشت.
سقوط برنت به کمترین رقم
18 سال اخیر
اگرچه در زمان شیرجه زدن قیمت نفت شاخصWTI به زیر صفر دلار، هر بشکه نفت برنت دریای شمال بیش از 26 دلار قیمت‌گذاری می‌شد اما روز گذشته برای دقایقی قیمت‌ها به زیر 20 دلار در بشکه نیز سقوط کرد که در 18 سال اخیر چنین قیمتی برای شاخص برنت بی‌سابقه است. در زمان تنظیم این گزارش قیمت شاخص برنت اندکی بالا رفت و در کانال 21.30 دلار در بشکه معامله می‌شد. این رقم نسبت به روز دوشنبه 4 دلار و 27 سنت کاهشی بود. این ارقام برای محموله‌های نفتی تحویل در ماه ژوئن است.
نفت منفی ۴۰ دلار ترسناک است
اکنون میلیون‌ها بشکه نفت در بازار هست که هیچ نیازی به آنها نیست و تقاضایی برای آن وجود ندارد. رویترز با ترسناک خواندن این شرایط، می‌نویسد: «ویروس کرونا تقاضای سوخت را در سراسر جهان در اوایل ماه مارس 30 درصد کاهش داد و این کاهش تقاضا هفته‌ها طول کشید ولی عرضه جهانی نفت تغییری نکرد. قرارداد اخیر اوپک و سایر تولید‌کنندگان بزرگ دنیا برای کاهش عرضه نفت هم نمی‌تواند با سرعت و به اندازه کافی نفت را از بازارها بیرون بکشد. میلیون‌ها بشکه نفت در بازار هست که هیچ نیازی به آنها نیست. این نفت ناخواسته وارد ذخایر می‌شود ولی منابع ذخیره در امریکا سریع‌تر از حد انتظار پر می‌شوند. کاشینگ اکلاهما یک شهر کوچک با کمتر از 10 هزار نفر جمعیت است که قطب اصلی ذخیره‌سازی نفت در امریکاست و منابع آن 70 درصد پر شده‌اند. به‌گفته تاجران این ذخایر تا دو هفته دیگر کاملاً پر می‌شوند.
تفاوت بین قیمت نفت خام امریکا برای تحویل در ماه مه و قراردادهای ماه ژوئن به بیش از 45 دلار در هر بشکه رسیده است که بیشترین فاصله قیمتی در تاریخ امریکاست. به‌گفته تحلیلگران، این شکل از دگرگونی بازار در ماه های آینده هم اتفاق می‌افتد چون عرضه سوخت بسیار بیشتر از تقاضای آن خواهد بود. مصرف جهانی نفت به سختی به 100 میلیون بشکه در روز می‌رسد. مصرف 30 درصد معادل حدود 30 بشکه در روز از اوایل ماه مارس پایین آمده است. اگر کاهش تولید نفت بسرعت و با مقدار بالا صورت نگیرد، قراردادهای نفتی ماه ژوئن هم همین سرنوشت را خواهند داشت.»
اقدامات دیرهنگام برای نجات بازار نفت
کارشناسان می‌گویند که اگر کاهش 9.7 میلیون بشکه‌ای نفت خام اوپک پلاس در ماه مه ‌و ژوئن مؤثر واقع نشود، ممکن است که قیمت‌های تک رقمی و حتی منفی سراغ شاخص برنت نیز بیاید. البته وضعیت بستگی به تحولات مربوط به شیوع ویروس کرونا و آثار آن بر اقتصاد جهان نیز دارد.
روزنامه وال استریت ژورنال در این خصوص نوشت: «عربستان سعودی و دیگر اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در حال بررسی آغاز روند کاهش تولید نفت پیش از یکم ماه مه (۱۲ اردیبهشت‌ماه) یعنی زمان اجرای توافق کاهش تولید اوپک پلاس هستند.»
برخی منابع آگاه به این روزنامه اعلام کرده‌اند که عربستان سعودی و دیگر اعضای اوپک در نظر دارند که هر چه سریع تر تولید نفت خود را کاهش دهند و منتظر موعد مقرر برای اجرای توافق کاهش تولید نمانند.
یک مقام سعودی آگاه گفته است: باید کاری برای این حمام خون کرد، اما ممکن است کمی دیر باشد.
برنامه امریکا برای افزایش حجم ذخیره‌سازی‌های راهبردی
کاهش قیمت نفت باعث سقوط بازارهای امریکا نیز شد. به‌گزارش راشاتودی، بازار بورس امریکا در روز دوشنبه کاهش زیادی داشت و سهام داو جونز، اف اس پی و نزدک، هر سه سقوط کردند.
با اوج‌گیری بحران‌ها، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری امریکا از برنامه این کشور برای افزودن ۷۵ میلیون بشکه به ظرفیت ذخیره‌سازی‌های راهبردی نفت خام این کشور خبر می‌دهد.
به‌گزارش پایگاه خبری مارکت‌واچ، ترامپ می‌گوید که وی این اقدام را «براساس افت تاریخی قیمت نفت» در نظر گرفته است و این تصمیم سبب «به بالاترین حد ممکن رسیدن قیمت این شاخص» خواهد شد. او به کشورش وعده داده که با اقداماتی شاخص دبلیوتی‌آی را به قیمت مناسب آن برساند تا از ضرر تولیدکنندگان و تعطیلی دکل‌های حفاری جلوگیری شود.
در همین حال، قیمت هر گالن بنزین نیز به کمتر از 1.80 دلار در امریکا رسیده است که برای مصرف‌کنندگان رقمی پایین و جذاب تلقی می‌شود. اکنون قیمت 3.8 لیتر بنزین (یک گالن) در امریکا بالاتر از 159 لیتر نفت خام (یک بشکه نفت سبک) شده است. این نیز یکی دیگر از اتفاقات کم سابقه این روزهای بازار نفت است.‌

ادامه از صفحه اول
البته در میان تحلیلگران نفتی مسأله لبریز شدن ذخایر از نفت نا فروش بحث جدی شده بود. ذخایر در امریکا و جهان از نفت خام و فرآورده لبریز شده و محلی برای انبار کردن باقی نمانده است. انبارها در ترمینال‌ها، پالایشگاه‌ها، خطوط لوله و روی آب تقریباً از نفت اشباع شده و عملاً هزینه نگهداری نفت از قیمت خود نفت یا فرآورده‌ها فراتر رفته است.
اما در شرایطی که تمام تحلیلگران و دست‌ا‌ندرکاران بازار از پدیده تخریب تقاضا و کاهش ارقامی از کاهش۲۰ میلیون بشکه در روز به بالا، کاهش در تقاضای جهانی نفت بحث و گفت‌و‌گو می‌کردند، چگونه تولید‌کنندگان نفت، این چنین بی‌محابا بر تولید و عرضه جهانی نفت افزودند و به هشدار تحلیلگران توجه نکردند.
چگونه نفت در کوتاه مدت، این چنین سیاسی و ژئواستراتژیک شد که سهم بازار در رأس برنامه ملی انرژی تولید‌کنندگان عمده قرار گرفت. در ۳ ماهه پایانی ۲۰۱۹ که قیمت‌های جهانی در طیف ۶۰-۶۵ دلار در هر بشکه قرار داشت و انتظار افزایش بیشتر هم می‌رفت پرزیدنت ترامپ به اوپک هشدار داد که عرضه خود را اضافه کند تا قیمت نفت پایین بیاید. برای هر رئیس جمهوری در امریکا، قیمت بنزین و اینکه بنزین از ۲ دلار در گالن بالاتر نرود، بسیار حساس است.
بیشتر امریکایی‌ها، موفقیت یک رئیس جمهوری را در قیمت بنزین در پمپ بنزین‌ها، ارزیابی می‌کنند. ترامپ هم که در نوامبر ۲۰۲۰ برای دور دوم باید وارد کارزار شود، نمی‌خواست که فرصت کسب رضایت خاطر اتومبیل‌سواران امریکایی را از دست بدهد.
اما در این مسیر دو عامل، همه را شوکه کرد:
۱- ترامپ غافل بود که سونامی شیل در بازار آرام و بی‌وقفه در کار است. از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، امریکا ۱۱ میلیون بشکه نفت خام شیل وارد بازار کرد و از واردات امریکا بشدت کاست و خود به صادر‌کننده خالص تبدیل شد. این یعنی یک جنگ سهم بازار تمام عیار علیه تمام تولید‌کنندگان نفت خام جهان.
۲- کووید۱۹، کار را تمام کرد. جاده‌ها خالی، فرودگاه‌ها خالی، پمپ بنزین‌ها خالی. خریداری نیست که از بنزین گالنی ۲ دلار خشنود شود. مسافرت‌ها، کارخانجات و فعالیت‌هایی که جملگی به یمن نفت و انرژی زندگی می‌کنند، متوقف شده بودند.
پرزیدنت ترامپ حتی برای کنترل قیمت و کاهش بهای بنزین از ذخایر استراتژیک هم برداشت کرد. این کار بر خلاف قانون است. ذخایر استراتژیک برای عوامل بازاری نیست. ذخایر استراتژیک و ذخیره‌سازی استراتژیک از ۱۹۷۴ به ابتکار هنری کیسینجر برای شرایط بحرانی مانند جنگ، یا عوامل طبیعی پیش‌بینی شده بود. در واقع ترامپ برای برداشت از ذخایر استراتژیک، برخلاف قانون، مقابل آژانس بین‌المللی انرژی و کنگره امریکا هم ایستاد. حالا ترامپ که می‌گوید کرونا، ویروس چینی است و اینکه باید قرنطینه خاتمه یابد، می‌خواهد که مصرف نفت و فرآورده‌ها را افزایش دهد.
توجه به یک نکته هم ضروری است. در واقع عمر WTI هم در بورس‌ها به سر آمده بود. زمانی که این نفت خام شاخص شد و در طول زمان، تولید روزانه آن تا ۵ میلیون بشکه در روز رسیده بود.
 امروز نفت خام WTI کمتر از ۲۳۰ هزار بشکه در روز است. در واقع برنت هم همین‌طور. سطح تولید آن بسیار پایین آمده و البته همچنان در بورس‌های جهان به‌عنوان نفت خام شاخص مورد ارجاع است. در سازمان اوپک در چند نوبت بحث تبدیل نفت خام‌های اوپک به‌عنوان شاخص جهانی مورد توجه قرار گرفت، اما در حاشیه باقی ماند.‌