شیما جهانبخش
 خبرنگار
ترکیب زباله‌های بیمارستانی و حتی شهری و خانگی با بحران کرونا تغییر کرده و خیلی ساده اگر خواسته باشیم بگوییم، زباله‌ها هم کرونایی شده‌اند. با توجه به آلوده بودن زباله‌هایی چون ماسک، دستکش، گان، کفش‌پوش و... به ویروس، امحای این زباله‌ها در شرایط بی‌خطر و ویروس‌زدایی آنها از اهمیت زیادی برخوردار است.
کرونا باعث شده حجم زباله‌ها هم در بعد شهری و استانی افزایش پیدا کند. بر اساس آمارهای منتشر شده در استان گیلان که در یک ماه گذشته درگیر اوج بحران کرونا بوده در مرکز استان حدود 100 تن در روز به حجم زباله‌ها اضافه شده است.  تولید زباله‌های بیمارستانی در ایام عادی در کل استان گیلان روزانه 10تن بوده اما در بحران کرونا  فقط در شهر رشت حجم زباله‌ها روزانه به 5 تن رسیده است. این افزایش ناگهانی تولید زباله که بیشترهم زباله‌های بیمارستانی هستند علاوه بر ایجاد چالشی اساسی  برای محیط‌زیست، نگرانی درباره بیماری‌زا بودن زباله‌ها را نیز به همراه داشته است. اما  مسئولان  گیلان می‌گویند زباله‌های بیمارستانی قبل از دفن بی‌خطر شده و بعد در محلی جداگانه دفن می‌شوند، پس مردم نگران این موضوع نباشند و به جای آن ماسک‌ها، دستکش‌ها و دستمال‌های مصرف شده خود را که احتمال آلودگی دارند در خیابان‌ها رها نکنند .
پسماندهای بیمارستانی کرونایی نیستند
«احسان الله شکری»  معاون  نظارت و پایش  اداره کل محیط زیست استان گیلان  در گفت‌وگو با«ایران» از تجهیز تمام بیمارستان‌های استان به سیستم بی‌خطرسازی زباله‌های عفونی خبر داد و اظهار داشت: از روزهای ابتدایی شروع بیماری کرونا با هماهنگی دانشگاه علوم پزشکی و شهرداری استان برای جلوگیری از انتشار بیماری، نظارت کاملی بر تمام مراحل دفع زباله‌های عفونی بیمارستان‌ها در دستور کار قرار گرفته است. خوشبختانه از سال گذشته در تمام بیمارستان‌های استان زباله‌های عفونی قبل ازخروج در دستگاه‌های مخصوص هیدروکلاو (بی‌خطرساز) شده و به زباله عادی تبدیل می‌شوند.
وی ادامه داد: ما در زمینه  انتشار ویروس کرونا از طریق پسماندهای بیمارستانی نگرانی نداریم اما جانب احتیاط را رعایت کرده‌ایم و با هماهنگی شهرداری رشت تمام زباله‌های بیمارستانی این شهرستان با ماشین‌های جداگانه که قابل شست‌وشو هستند به مراکز دفن پسماند منتقل می‌شوند. حتی درمرکز دفن سراوان به عنوان بزرگترین مرکز دفن زباله استان قسمت‌های جداگانه‌ای برای دفن زباله‌های عفونی مشخص شده و برای اطمینان بیشتر بعد از دفن روی آنها آهک ریخته می‌شود.
شکری با اشاره به کمبود امکانات در بیشتر شهرستان‌ها افزود: درست است تمام زباله‌های بیمارستانی بی‌خطر می‌شوند  اما 26 مرکز دفن زباله در استان وجود دارد که اما امکان دفن جداگانه این زباله‌ها در تمام این مراکز وجود ندارد و اغلب زباله‌های معمولی و زباله‌های بیمارستانی بی‌خطر شده با هم  دفن می‌شوند. البته فراموش نکنید که مراجعه افراد مبتلا به کرونا به بیمارستان‌های شهرستان‌ها اندک بوده و بیمارستان رازی رشت مرکز اصلی پذیرش این بیماران است که زباله‌های آن به روشی که گفته شد دفن می‌شود پس نباید در این خصوص نگرانی وجود داشته باشد.
معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست گیلان همچنین به فعالیت دومرکز خصوصی بی‌خطرسازی زباله در استان اشاره کرد و گفت:  اگر سیستم بی‌خطرسازی بیمارستانی خراب شده باشد  پسماندهای روزانه‌اش به این مراکز منتقل می‌شوند. همچنین زباله‌های مراکز درمانی کوچک و درمانگاه‌ها نیز توسط این دو مرکز جمع‌آوری و بی‌خطرسازی می شود .  شکری با بیان اینکه در ایام اوج کرونا تنها در رشت روزانه پنج تن پسماند بیمارستانی تولید شده است، افزود:  تولید این هجم از زباله بیمارستانی آن هم در یک شهرستان در حالی بوده که در ایام عادی این میزان در کل استان 10تن بوده است.  البته در نظر داشته باشید که به علت حساسیت موضوع تمام زباله بیمارستان‌ها، حتی زباله‌های معمولی نیز به شکل پسماندهای عفونی جمع‌آوری و فرآیند بی‌خطرسازی روی آنها انجام شده است که این موضوع  در کنار اوج یکباره کرونا و افزایش مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی اصلی‌ترین دلیل افزایش حجم زباله‌ها بوده است.
وی درخصوص فیلم منتشر شده از تخلیه زباله‌های بیمارستانی استان در فضای مجازی توضیح داد: بعد از بررسی‌های انجام شده مشخص شد این فیلم مربوط  به شهر«رودبنه» لاهیجان بوده که تعدادی از کارگران  به همراه زباله‌های ساختمانی مقداری زباله بیمارستانی نیز در مکانی تخلیه کرده‌اند. پس از اطمینان از موضوع به سرعت این زباله‌ها جمع‌آوری و شهردار منطقه به مراجع قضایی معرفی شد و مورد پیگیرد قانونی قرار گرفت.
 معاون نظارت و پایش  اداره کل محیط زیست گیلان در خصوص تصفیه فاضلاب‌های بیمارستانی نیز اظهار داشت : تمام بیمارستان‌های رشت از جمله بیمارستان رازی از سال گذشته به  تصفیه‌خانه فاضلاب مجهر شده‌اند و تمام فاضلاب خروجی آنها تصفیه می‌شود.  در دهه‌های گذشته ۱۵ بیمارستان با قدمت بالای ۴۵ سال در استان وجود داشت که فاقد سیستم تصفیه فاضلاب بودند با پیگیری‌های انجام شده، علوم پزشکی استان متعهد شد تا پایان سال ۹۶ تمام بیمارستان‌های استان را به سیستم تصفیه فاضلاب مجهز کند اما به علت پاره‌ای از مشکلات این امر موکول به پایان سال ۹۸ شد و به غیراز دو بیمارستان کوچک تمام بیمارستان‌های استان به سیستم فاضلاب مجهز هستند. حتی برای اطمینان بیشتر اداره آب و فاضلاب استان نمونه‌ای از فاضلاب‌های بیمارستانی را برای آزمایش به تهران ارسال کرده که هنوز جواب آن آماده نشده است.
 وی به زباله‌های رها شده  از جمله دستکش و ماسک‌ها در سطح شهر نیز اشاره کرد و گفت: از روزهای ابتدای شروع بیماری کرونا در کشور سازمان حفاظت‌محیط زیست با صدور دستورالعملی شهرداری‌ها را موظف به نصب سطل‌های پدال‌دار در اماکن عمومی کرد تا شهروندان با کمترین تماس زباله‌های خود را در این سطل‌ها بیندازند اما متأسفانه برخی افراد توجهی به این موضوع ندارند.
از سوی دیگر در برخی موارد دیده شده افراد مبتلا به کرونا به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند و در خانه می‌مانند، از این رو امکان آلودگی زباله‌های شهری از طریق این افراد وجود دارد. امکانات ما در استان محدود است  و در حال حاضر نمی‌توانیم تمام زباله‌های شهری  را نیز بی‌خطر کنیم، پس مردم نیز باید در این زمینه ما را یاری کنند.
 دفن اصولی و بهداشتی زباله‌های عفونی
«ارسلان سالاری» رئیس دانشگاه علوم پزشکی گیلان نیز در این زمینه اظهار داشت: در بحران کرونا  شهرداری رشت همکاری مناسبی داشته و  با تلاش فراوان تمام مراحل دفن زباله‌های بیمارستانی را با رعایت اصول بهداشتی انجام داده است.  البته با  توجه به اینکه از ابتدای شیوع ویروس کرونا و قرنطینه بخشی از بیماران در منازل، زباله‌های شهری نیز جزو زباله‌های عفونی محسوب می‌شوند از شهردار رشت می‌خواهم زمینه‌ای را فراهم کند تا امحای زباله‌های شهری نیز طبق روال زباله‌های عفونی  انجام شود.
سالاری ادامه داد: وجه تمایز ویروس کرونا در قدرت و سرعت اپیدمی آن است و در شرایط کنونی که همه مراکز درمانی با بیماران مبتلا به این ویروس در ارتباط بوده و بخش قابل توجهی از شهروندان نیز در منازل خود در حال درمان یا گذراندن دوره نقاهت خود هستند، متولیان امر باید بیش از همیشه جهت جمع‌آوری و امحای زباله‌های شهری مقررات دفع زباله عفونی را مدنظر قرار دهند. البته مردم نیز باید همکاری لازم در این زمینه را داشته باشند و با تفکیک زباله‌ها بویژه زباله‌های بیماران کرونایی بستری شده در خانه  ما را در این امر یاری کنند. وی با تأکید بر اینکه پسماندهای بیمارستانی پس از بی‌خطرسازی توسط تجهیزات استاندارد سازمان پسماند حمل وهمراه با آب آهک دفن می‌شوند، افزود: علوم پزشکی بر تمامی مراحل تولید، بی‌خطرسازی و امحا نظارت داشته تا این پسماندها به طور استاندارد و با رعایت تمامی اصول ایمنی و بهداشتی دفن شوند.

نیم نگاه
 بی‌خطرسازی زباله‌ها در مازندران

سیدعباس موسوی رئیس دانشگاه علوم پزشکی مازندران در گفت وگو با «ایران» گفت: : تمام 39 بیمارستان‌ استان مازندران مجهز به سیستم بی‌خطرساز هستند و زباله‌هایشان از محل تولید به‌ صورت علمی تفکیک می‌شود. این زباله‌ها قبل از خروج از بیمارستان اتوکلاو (بی‌خطرسازی) شده  و بعد از آن به همراه زباله‌های معمولی توسط شهرداری‌ها دفن می‌‌شود.
وی در مورد نقش درمانگاه‌های کوچک و آزمایشگاه‌ها در تولید زباله‌های عفونی گفت:  پسماند عفونی مطب‌ها و مؤسسات بخش خصوصی نیز توسط سه شرکت خصوصی جمع‌آوری و بی‌خطرسازی می‌شوند. در واقع  تمام کلینیک‌ها ، مؤسسات و مطب‌ها موظف هستند یا در محل مؤسسه خود نسبت به بی‌خطرسازی زباله‌های عفونی اقدام کنند یا با تنظیم قرارداد با این شرکت‌ها زباله‌ها را با رعایت اصول بهداشتی به آنان تحویل دهند تا قبل از دفن بی‌خطر شود. موسوی با اشاره به اینکه چندین سال است که این روند در استان انجام می‌شود، ادامه داد: در سال‌های گذشته در بخش‌های خصوصی بخصوص مطب‌ها امکانات بی‌خطرسازی زباله وجود نداشت اما با پیگیری‌های انجام شده این امکان فراهم شد که یا دستگاه اتوکلاو در این مراکز نصب شود یا به‌صورت منطقه‌ای زباله‌های این مراکز توسط بعضی شرکت‌های خصوصی بی‌خطر شود . وی در خصوص نحوه نظارت بر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و بهداشتی در مورد زباله‌های عفونی، افزود: نظارت بر زباله‌های عفونی مختص بیمارستان تنها برعهده وزارت بهداشت و معاونت درمان و بهداشتی نیست بلکه کارشناس‌های بهداشت و محیط شهرداری نیز به‌ صورت مرتب با سرکشی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی  بر نحوه دپوی زباله و تفکیک زباله‌های عفونی نظارت می‌کنند و اگر تخلفی دیده شود زباله دفع نمی‌شود. در واقع دفع زباله‌های بیمارستانی از چندین فیلتر می‌گذرد و می‌توان مطمئن بود هیچ زباله بیمارستانی قبل از بی‌خطرسازی دفن نمی‌شود. البته امکان تخلفات جزئی در شرکت‌های خصوصی وجود دارد و در صورت مشاهده با شدت با آنان برخورد می‌شود. رئیس دانشگاه علوم پزشکی مازندران خاطرنشان کرد: سال‌هاست برای بیمارستان‌ها گواهی اعتباربخشی صادر می‌شود و بیمارستانی که در قدم اول مسأله بی‌خطرسازی زباله‌ها را برای خودش تعریف نکند اصلاً وارد ارزیابی سالانه نمی‌شود. بنابراین تا ازمانی که این گواهی صادر نشود بیمارستان‌ها نمی‌توانند تعرفه‌های دولتی را دریافت کنند. وی در مورد نحوه نظارت علوم پزشکی بر روند بی‌خطرسازی توضیح داد: به طور مرتب گروهی کارشناس از این اداره به همراه کارشناسان بهداشت محیط و کارشناس‌های درمان، فرآیند دفع فاضلاب‌ و زباله‌های عفونی تمام بیمارستان‌های را بررسی می‌کنند.

پریسا عظیمی
 خبرنگار
در شرایط فعلی کشور، بیمارستان‌های تعیین‌ شده برای بیماری کرونا در مناطق شهری است و دسترسی روستاییان به این مراکز با توجه به بعد مسافت، هزینه رفت و آمد و هزینه اقامت در شهر ممکن است سخت و دشوار و چه بسا مانعی برای حضور بیماران برای پیشگیری و درمان باشد که خود تهدیدی برای شیوع بیشتر بیماری است.این نگرانی از شیوع وسیع و سریع ویروس کرونا در مناطق روستایی و شهر‌های نزدیک آن، زمانی که به آمار و اطلاعات و امکانات بهداشتی روستا‌ها توجه نشود، دوچندان خواهد شد.
در این میان نقش و عملکرد دهیاران بسیار حائز اهمیت است  چرا که به عنوان مدیران بحران روستا در خط مقدم مدیریت و انجام اقدامات بهداشتی و پیشگیری در روستاها بوده و هستند .
فاطمه دهقانی، مدیرکل دفتر روستایی و شوراهای استانداری بوشهر در گفت و گو با «ایران» با بیان اینکه استان بوشهربا وجود درگیری تمام استان ها، تا چندین روز پس از ورود بیماری به کشور، جزو استان های سفید و پاک بود، افزود: با اعلام اولین ابتلا به ویروس در استان جدیت در انجام اقدامات مقابله ای افزایش یافت. در گام اول کمیته مقابله با ویروس کرونا در شهرستان ها شکل گرفت و پس از آن در سطح پایین تر دهیاران در جلسات مشترک با حضور هلال احمر، بسیج، نیروهای مردمی و سپاه اقدام به هم اندیشی و تقسیم و ساماندهی وظایف در راستای تحقق اهداف و دستورالعمل های ابلاغی از سوی کمیته ملی و استانی کردند.  شاید مهمترین اقدام، آگاهی بخشی در سطح روستا در میان اهالی بود . چرا که در ابتدا آمار ابتلا در استان پایین و همین موضوع ممکن بود باعث سهل انگاری و عدم توجه به ضوابط و اصول بهداشتی توسط اهالی می شد. به همین دلیل دهیاران در جلسات مشترک با معتمدان محلی، ائمه جماعات و متولیان مذهبی روستا ضمن تشریح شرایط بر اساس مستندات ارسالی از سوی کمیته استانی تلاش کردند با جلب مشارکت و همکاری این افراد و نیز اقدامات گسترده در فضای مجازی و نیز نصب بنرها و پلاکاردهای اطلاع رسانی بخوبی نکات بهداشتی و پرهیزهای ضروری در این ایام را برای اهالی تشریح کنند.
وی اظهار داشت: دهیاران علاوه بر مشارکت در اطلاع رسانی و تنویر افکار عمومی نسبت به شرایط بهداشتی حاکم بر جامعه، تلاش کردند بهترین خدمات و امکانات را برای روستاییان فراهم کنند. علاوه بر ضدعفونی مستمر اماکن، معابر، مراکز پر تردد نظیر اغذیه فروشی ها و دستگاه های خودپرداز با استفاده از ماشین آلات دهیاری یا کرایه تجهیزات مورد نیاز، تهیه و توزیع رایگان بسته های بهداشتی در میان اهالی روستا جهت کاهش ترددها و همچنین اطمینان از در دسترس بودن آن در زمان نیاز، از دیگر اقدامات دهیاری های استان بوده است. البته بسیاری از این تجهیزات و اقلام بهداشتی از قبیل ماسک، دستکش و ... به همت دهیاران و مشارکت نیروهای داوطلب مردمی و با نظارت مراکز بهداشت تولید، ضدعفونی و به صورت رایگان بین اهالی روستا، روستاهای همجوار و مراکز بهداشتی و درمانی قرار می گیرد.
دهقانی یکی دیگر از نکات مهم در مقابله با شیوع این ویروس را کنترل ترددها از مبادی ورودی استان دانست و گفت: بسیاری از دهیاران خصوصاً دهیاران روستاهای مرزی با استان های همجوار با هماهنگی نیروی انتظامی و مشارکت نیروهای هلال احمر و بسیج مردمی اقدام به ایجاد گروه های کنترلی در راه های استان کرده اند و با تب سنجی و بخشی از تدارکات نیروهای مستقر،اقدام به کنترل ترددها و الزام بر رعایت محدودیت ها کرده اند. این مراکز کنترل از همان روزهای آغازین دایر شده و تاکنون فعال هستند.  یکی دیگر از محل های پرتردد و پرخطر در این ایام،  پارک ها، بوستان ها و مراکز گردشگری روستایی بود که به دلیل تداخل زمانی شیوع ویروس با ایام تعطیلات نوروز اهمیت کنترل این مراکز دو چندان می شد. به همین دلیل تمامی این مراکز تعطیل و مسیرهای منتهی به مکان های تفریحی، طبیعی و گردشگری با سدهای خاکی مسدود شدند.
دهقانی درباره تهیه و توزیع ماسک و دستکش و ژل های ضدعفونی کننده بین مردم روستا افزود: ماسک هایی که به همت دهیاران و با تأمین مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز و با مشارکت نیروهای مردمی و با نظارت مراکز بهداشت تولید می شود، در صورت نیاز اهالی به صورت رایگان توزیع و مازاد آن در اختیار روستاهای همجوار یا مراکز بهداشتی قرار می گیرد. حتی تأمین ماسک مورد نیاز پمپ های بنزین همجوار روستاها نیز با مشارکت دهیاران تأمین شده است.
وی یادآور شد: در برخی روستاها هم به صورت خودجوش و با نظارت مراکز بهداشت طرح غربالگری در حال اجراست تا افراد پرخطر نظیر کسانی که با سفر از دیگر استان ها به روستا عزیمت کرده اند یا نشانه هایی از تنگی نفس یا علائم مشابه داشته اند، شناسایی و به مراکز درمانی معرفی شوند.