یوسف حیدری
گزارش‌نویس
هرروز از مقابل دیوار بلندی عبور می‌کنند که روزگاری صدای دستگاه‌های پشت آن قشنگ‌ترین آهنگ بردسیر بود. آن سال‌ها بخار دیگ‌های کارخانه قند بردسیر را می‌شد از کیلومترها دورتر دید اما 11 سالی است که دیگر کسی این دود سفید را ندیده و آهنگ گوش‌نواز دستگاه‌هایش را نشنیده است. وقتی سال‌های 30 و 40 کشورهای آلمان و هلند صنعت تولید قند و شکر را در بردسیر به راه انداختند زراعت چغندر قند در این شهر خوش آب و هوای کرمان رونق گرفت و صادرات قند این شهر به‌عنوان بهترین قند ایران به کشورهای همسایه آغاز شد تا اینکه از سال 87 رو به تعطیلی رفت و مثل آیینه دق پیش چشم بردسیری‌ها ماند. اینها را کارگران کارخانه قند بردسیر می‌گویند. کسانی که عمرشان را با کار شبانه روز در این کارخانه سپری کرده‌اند و بعد از تعطیل شدن آن برای احقاق حقوق از دست رفته‌شان سال‌هاست که در رفت و آمد به اداره بیمه و این دادگاه و آن دادگاه هستند.
کارخانه قند بردسیر در این سال‌ها چند بار به‌طور موقت باز شد اما هربار عمر فعالیتش به دو ماه نکشید تا اینکه این روزها بازهم خبر فعالیت دوباره آن شنیده می‌شود هرچند کارگران این کارخانه امید زیادی به بازگشایی آن ندارند. آن طور که گفته می‌شود احیای کارخانه در صورت تأمین بودجه 50 میلیارد تومانی می‌تواند دوباره کشاورزان را به تولید چغندر قند، امیدوار و اشتغالزایی برای حداقل 300 نفر را فراهم کند.
مهدی نفرجو شوری یکی از کارگران این کارخانه است که 20 سال سابقه کار دارد و بعد از تعطیل شدن کارخانه به‌عنوان نماینده کارگران راهی اداره کار و دستگاه قضا شد. او می‌گوید سال‌هاست که معوقات کارگران پرداخت نشده و بسیاری از آنها با وجود گرفتن حکم قضایی هنوز بلاتکلیف هستند و به حق و حقوقشان نرسیده‌اند.
سال 1330 با توجه به اینکه منطقه بردسیر پتانسیل بسیار خوبی در کشت چغندر قند داشت دو شرکت آلمانی و هلندی با دستگاه‌های دست دوم این کارخانه را راه‌اندازی کردند. 700 کارگر به طور شبانه روزی در این کارخانه مشغول کار شدند و معیشت 10 هزار نفر نیز از مردم بردسیر به شکل غیرمستقیم با آن گره خورد. زمین‌های زراعی منطقه همه زیر کشت چغندر قند بود و چون زراعت چغندر قند به آب زیادی نیاز دارد برای کشاورزان به صرفه بود که با خرید چاه، آب مورد نیازشان را تأمین کنند. اما از سال 85 مسئولان این کارخانه علاوه بر تعدیل نیرو پول کشاورزان را هم نپرداختند و آنها هم بعد از مدتی حاضر نشدند چغندر بکارند و زمین‌هایشان را به زیر کشت ذرت و یونجه بردند.
از سال 85 و 86 مدیران کارخانه به بهانه اینکه تولید قند دیگر به صرفه نیست 400 نفر از کارگران کارخانه را بدون آنکه با آنها تسویه حساب شود اخراج کردند. بعد از اخراج ،هر کارگری که باقی مانده بود باید به‌جای سه نفر کار می‌کرد. مدیران کارخانه برای رونق دوباره آن وام بانکی گرفتند و قرار شد با فروش بخشی از اموال منقول و غیرمنقول و زمین‌های کارخانه مبلغ یک میلیارد تومان برای کارگران اخراجی به حساب سازمان تأمین اجتماعی بریزند اما این کار هم صورت نگرفت و بعد از مدتی با اخراج 240 کارگر دیگر که باز هم بدون پرداخت حق و حقوق بود، کارخانه تعطیل شد.
اگر معتقدید اساساً چرا باید در کرمان محصول آب‌بری مثل چغندر قند کاشت و اقتصاد منطقه را به کارخانه قند وابسته کرد، باید این را هم بدانید که کرمان اقلیم متنوعی دارد و به عکس آنچه تصور عمومی است، این استان یکسره کویر نیست. به‌طوری که بردسیر در حال حاضر نیز بخش مهمی از آب آشامیدنی دو شهر کرمان و رفسنجان را تأمین می‌کند. به‌علاوه می‌شد با حفظ کارخانه، چغندر مورد نیاز آن را از شهرهای دیگری که با کشت این محصول سازگارترند، تأمین کرد.
مهدی نفرجو با اشاره به اینکه کارگران این کارخانه به دیوان عدالت اداری و اداره کار شکایت برده و رأی نیز به نفع آنها صادر شده می‌گوید: «متأسفانه این حکم از سال 92 هنوز اجرا نشده است. از مدتی قبل زمزمه فعالیت دوباره کارخانه به گوش می‌رسد و می‌گویند بودجه‌ای هم برای راه‌اندازی کارخانه مصوب شده و می‌خواهند این بار فعالیتش را با تبدیل شکر خام به شکر سفید آغاز کند درحالی که به عقیده من که سال‌ها در این کارخانه کار کرده‌ام راه‌اندازی دوباره آن به صرفه نیست چون دستگاه‌ها فرسوده‌اند و تعویض قطعات هم در این شرایط به صرفه نیست. به نظر من اگر یک کارخانه جدید با دستگاه‌های جدید احداث شود کمتر از راه‌اندازی دوباره آن هزینه خواهد داشت. البته ما مخالفتی با بازگشایی دوباره کارخانه نداریم و امیدواریم این کارخانه در کنار کارخانه‌های فولاد بردسیر بتواند فعالیت کند اما قبل از آن باید وضعیت حق و حقوق از دست رفته کارگرانی را که اخراج شده‌اند و تعدادی از آنها هم در این مدت به‌دلیل فشارهای ناشی از این اخراج از دنیا رفته‌اند مشخص کنند.»
قند بردسیر دوباره احیا می‌شود
درحالی که برخی از کارگران کارخانه قند بردسیر راه‌اندازی مجدد این کارخانه را غیراقتصادی و تقریباً غیرممکن می‌دانند فرماندار این شهر بر فعالیت مجدد این کارخانه تأکید دارد و می‌گوید کارخانه قند بردسیر بعد از 11 سال تعطیلی با مدیرعامل و هیأت مدیره جدید فعالیتش را آغاز خواهد کرد. مهندس مجید نجف‌پور فرماندار بردسیر در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اینکه طرح فعالیت دوباره کارخانه قند بردسیر توجیه اقتصادی شده و به تأیید استانداری کرمان نیز رسیده است، می‌گوید: «مدیرعامل و هیأت مدیره جدید این کارخانه مشخص شده‌اند. برای راه‌اندازی خط تولید شکر شش میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است که تلاش می‌کنیم این اعتبار تأمین شود. البته برای اینکه چراغ قدیمی‌ترین کارخانه قند استان کرمان دوباره روشن شود یک سری موانع اداری و بانکی سر راه است. بانک‌ها، کارگران و کشاورزان از این کارخانه مطالبات عقب افتاده دارند و علاوه بر آن به تأمین اجتماعی هم بدهکار است که سعی می‌کنیم اینها را حل کنیم و کار را جلو ببریم. علاوه بر آن باید در وهله اول اعتماد‌سازی کنیم تا کشاورزان منطقه با دیدن دودی که از دودکش کارخانه بلند می‌شود دوباره در زمین‌هایشان چغندر قند بکارند. این کارخانه یکی از موفق‌ترین کارخانه‌های ایران بود و با کیفیت‌ترین قند ایران را تولید می‌کرد.»
فرماندار بردسیر با رد اینکه راه‌اندازی دوباره کارخانه توجیه اقتصادی ندارد، می‌گوید: «یک گروه فنی ارزیاب که چندی قبل نیز کارخانه قند کردستان را بعد از هشت سال تعطیلی دوباره راه‌اندازی کرده بودند با بررسی وضعیت کارخانه قند بردسیر اعلام کردند که با بازسازی برخی خطوط و نوسازی آن می‌توان دوباره خط تولید را راه انداخت.»
چراغی که به خانه رواست
درحالی که کارخانه قند بردسیر 11 سال است که تعطیل شده، در نقطه دیگری از استان کرمان و در منطقه ویژه اقتصادی سیرجان کارخانه تولید قند با تولید روزانه 800 تن قند و شکر فعال است و همه دستگاه‌های آن هم به روزند. این موضوع باعث شده کارگران کارخانه قند بردسیر خود را با وضعیت کارگران کارخانه سیرجان مقایسه کنند و از سوءمدیریتی که به آن گرفتار شده‌اند رنج بیشتری بکشند.
بردسیر حالا به‌دلیل فعالیت کارخانه‌های فولاد به شهر فولاد مشهور شده است با این تفاوت که برای یکی از کارخانه‌های فولاد در این شهر هزار و 500 میلیارد تومان هزینه شده و عملاً 140 نفر در آن مشغول به کار شده‌اند. فرماندار بردسیر با اشاره به این مورد به کارخانه فولاد دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کارخانه دیگری 300 میلیارد تومان هزینه شد که تنها 70 نفر در آن مشغول به کار هستند اما با 50 میلیارد تومان هزینه در کارخانه قند می‌توانیم آن را دوباره راه بیندازیم و برای 300 تا 400 نفر اشتغالزایی کنیم و این هزینه به مراتب کمتر از صنایع دیگر است.»